Qazaqstan – dinaralyq kelisimdi biyik túghyr retinde ústanyp kele jatqan el. Diny birlestikterding ózara yntymaqtastyqta qarym-qatynasqa týsuine mýmkindik jasap otyrghan polikonfessiyaly memleket yntymaqtastyq iydealyn ústanuda. Elimizding ruhaniy-mәdeny saladaghy sayasatynyng negizgi basymdyqtarynyng biri – etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim, sonyng negizindegi memleket pen diny úiymdar arasyndaghy syndarly dialogty damytu bolyp tabylady. Búl dialog olardyng ózara qarym-qatynastarynyng barlyq taraptaryn retteytin zannamalyq-qúqyqtyq negizde qúryla otyryp, qoghamnyng túraqtylyghyn nyghaytugha yqpal etedi.

Qoghamdaghy túraqtylyq memleket ýshin ghana emes, diny birlestikter ýshin de manyzdy. Shynayy tózimdilikke, tolerantty mәdeniyetke birlese ghana qol jetkizuge bolady. Jan Jak Russonyng «memleket ýshin әr azamattyng óz mindetterin jaqsy kóruge iytermeleytin dini boluy manyzdy» dep atap ketkenindey, dindardyng Qúdaygha degen sýiispenshiliginen basqa Otangha degen adaldyghy, patriotizmi boluy kerek.

Qazaqstanda konfessiyaaralyq kelisimdi nyghaytuda elimizding tarihy qalyptasuynda, mәdeniyetinde basymdylyqqa ie hanafiylik islam dining hanafy mazhaby men hristiandyqtyng pravoslaviyelik tarmaghynyng ózara qarym-qatynasy manyzdy rólge ie ekeni dausyz. Olardyng beybit qatar ómir sýrui әleumettik jәne ruhany ómirding túraqtylyghynyng kepili bolyp tabylady. Búl ózara týsinistik sýiispenshilik, meyirimdilik, senim, adamdar arasyndaghy bir-birine qúrmet, layyqty minez-qúlyqty dәripteytin islam men hristiandyqtyng manyzdy qúndylyqtaryna negizdelgen. Qazaqstan halqynyng tarihy men mәdeniyetindegi atalghan dәstýrli dinderding ornyn úlyqtau maqsatynda elimizding merekelik kýnderining resmy kýntizbesinde Qúrban ait jәne pravoslaviyelik Rojdestvonyng bekitilui ruhany kelisimning birden bir aighaghy dep týsinilu kerek.

Qazaqstanda jogharyda atalghan diny birlestiktermen qatar, iudeylerdin, katolikterdin, luterandardyng jәne basqa da jana diny baghyttardyng birlestikteri júmys isteydi. Qazaqstan Respublikasy әlemdik dinderding jetekshi ortalyqtarymen tyghyz baylanys ornatqan. Qazaqstandyqtardyng Mekke men Medinagha qajylyq jasaugha tolyq mýmkinderining erkin ashyluy, Qazaqstannyng Mәskeudegi pravoslav shirkeuin qalpyna keltiruge óz ýlesin qosuy, 1999 jyly Niu-Yorktegi evrey qauymdastyghyna qasiyetti qoljazbalardyng syigha tartyluy sekildi tәuelsizdik jyldary jasalghan iygi sharalar elimizdegi ruhany kelisim mәdeniyetining joghary dengeyde kórinis tapqanyn aighaqtay týsedi.

1992 jyldan bastap 18 qazan Qazaqstanda Ruhany kelisim kýni bolyp jariyalandy. Búl kýni әrbir diny konfessiyanyng elimizdegi ruhany kelisimdi nyghaytugha qosqan zor ýlesi atap ótiledi. Ruhany kelisimge qol jetkizuding naqty bir dәleli dep Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti N.Á. Nazarbaevtyng úsynysymen bastalghan «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng Sezin» atay alamyz. Búl sezd Qazaqstannyng diny jaghdaydy zerdeleu isinde kóshbasshy bolyp tabylatynyn jәne әr týrli diny ústanymdaghy adamdardyng bir alanda bas qosyp, adamzatqa ortaq mәselelerdi sheshuge mýmkindikteri bar ekenin kórsetti. Shynynda da, bizding elde memleket pen diny úiymdar arasyndaghy qatynastardyng ózindik modeli qalyptasty: seriktestik, ózara qúrmet jәne bir-birining ishki isterine aralaspau qaghidattaryna negizdelgen konfessiyaaralyq kelisimning biregey modeli әlemdik dengeyde moyyndaldy.

Álemdik diny ahualdy jәne kóptegen shet elderding tәjiriybesin taldau múnday modeliding neghúrlym ontayly jәne qolayly bolyp tabylatynyn kórsetti. Múny eleuli jetistik jәne odan әri ilgerileuding manyzdy sharty dep ataugha bolady. Elbasy Qazaqstan halqyna Joldauynda Tәuelsizdik jyldarynda «biz qoghamdyq túraqtylyqty, últaralyq kelisim, qazaqstandyq birtútastyq pen jalpyqazaqstandyq patriotizmdi qalyptastyrudy qamtamasyz ete alatyn ózindik modelidi jýzege asyrdyq. Búl bizding qazaqstandyq «nou-hau», biz ony maqtan túta otyryp, múqiyat qorghaugha mindettimiz» dep atap ketken edi.

Qazaqstanda 130-dan astam últ ókilderi túrady. Qazaqstan halqy Assambleyasy tabysty júmys isteude, bes mynnan asa Ýkimettik emes úiymdar men 200-den astam etnomәdeny ortalyqtar beybit qatar ómir sýrip, qoghamdaghy ruhany kelisimning jalghastyghyna ýlesterin qosyp keledi. Respublikadaghy diny alang ayasy da san aluandyghymen erekshelenedi: 18 konfessiyagha tiyesili 3600-ge juyq diny birlestikter, olardyng diny ghimarattary men baspa basylymdary zang ayasynda qyzmetterin jýrgizude.

Tәuelsizdik alghan sәtten bastap bizding birtútastanuymyzdyng qaghidaty  retinde qazaqstandyq patriotizm iydeyasy basty oryngha qoyyldy. Patriottyq tәrbiyening tiyimdiligi Qazaqstan tarihyn, әdet-ghúryp, dәstýr, til, Respublika halyqtarynyng mәdeniyetining erkin damuyna jol salyndy. Qazaqstandyqtardyng bir-birin týsinuine últy, әleumettik jәne diny aiyrmashylyqtary da kedergi bolghan joq jәne bolmauy tiyis qaghidasy berik ornyqty. Qazaqstandyq patriotizm – agha buynnyng arqasynda qalyptasqan qoghamda qiyn daghdarystyq jaghdaylargha tótep beruge kómektesetin moralidyq túghyr, qazyq boldy desek artyq emes. Onyng ózindik bet-beynesi men mentaliyteti bar, onyng negizgi belgilerining biri – Qazaqstangha óz Otany retinde degen sýiispenshilik, qonaqjaylylyq pen riyasyzdyq, ózara kómek, elde atap ótiletin merekelerding internasionalizmin atap ketuge bolady. Dәl osy halyqtyq otansýigishtik Qazaqstandy әlemdegi qarqyndy damyp kele jatqan elderding birine ainaldyrugha kómektesti. Osy qol jetken jetistikter Sezd júmysynyng ómirshendigine negiz bolyp keledi jәne aldaghy uaqyttaghy josparlanyp otyrghan «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng VII Sezi» ayasynda jan-jaqtan keletin diny kóshbasshylardyng tarapynan atap ótiletinine senimdimiz.

Halyq, eng aldymen, jastar, patriotizm degenimiz búl tek bir últty ghana madaqtau, kótermeleu emes, mәdeniyetter, dinder men dәstýrlerding beybit ózara is-qimyly arqyly ghana Qazaqstandy damytatyn quatty resurs ekenin biluge tiyis.

Qazaqstan Respublikasyndaghy bitimgershilik sayasattyng nәtiyjesinde Qazaqstan Ortalyq Aziyadaghy qauipsizdik rejiymin saqtaudyng birden bir kepili bolyp otyr. Beybit qatar ómir sýru ýlgisi, ónirlik qauipsizdikti túraqtandyrushy jәne elimizding ekonomikalyq reformalardyng kóshbasshysy retindegi mәrtebesi bizding elimizge geosayasi, geoekonomikalyq jәne geoaqparattyq sipattaghy jahandyq jәne ónirlik qúrylymdarda salmaqty ról atqarugha mýmkindik beredi. Basym bóliginde halyqaralyq úiymdardyng bizding elimizge senim artuy etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim modelining arqasynda mýmkin boldy dep aita alamyz. Elimizdegi ruhany kelisim mәdeniyetining joghary dengeyi – Qazaqstannyng kemsitushilikke, diny ekstremizm men terrorizmge qarsy kýres isine, jahandyq qauipsizdikti qamtamasyz etu men qoldaudyng jalpy әlemdik prosesine qosqan ýlesi bolyp tabylady. Qazaqstanda barlyq dinderding teng qúqyghyna kepildik berile otyryp, konfessiyaaralyq kelisimdi qamtamasyz etuge tolyq beyimdilik tanytyp keledi. Elimizde islamnyn, basqa da әlemdik jәne dәstýrli dinderding ozyq dәstýrlerin qúrmetteledi jәne damytugha qoldau kórsetiledi. Degenmen osy zamanghy zayyrly memleket ornatu sayasy baghdar bolyp tabylady. Qazaqstan Respublikasy jalpyadamzattyq qúndylyqqa negizdelgen ruhany kelisimdi bayandy etuge mýddeli jәne sol baghytta damy bermek.

A.D. Qúrmanaliyeva,

Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti
Dintanu jәne mәdeniyettanu kafedrasynyng mengerushisi

Abai.kz