Alash ókimetining 95 jyldyghy atausyz qalady ma?
Qazaqstan Respublikasynyn
Premier-ministri
S.N. Ahmetovke
Deputattyq saual
Qúrmetti Serik Nyghmetúly!
Biylghy jeltoqsanda Alash partiyasy men Alashorda ókimetining qúrylghanyna 95 jyl tolady. Al Alash iydeyasyn janghyrtu - «Aq jol» partiyasynyng basty baghyttarynyng biri bolyp tabylady. Óitkeni Alash armany - býgingi Tәuelsiz Qazaqstan! Endeshe biz, әrbir azamat osy jýz jyl búrynghy últtyq úly iydeyalardyn býgingi Tәuelsiz Qazaqstannyng da negizi retinde berik ornyghuyna mýddeli bolugha tiyispiz. Alash iydeyasy - últtyq iydeologiya! Ol otanshyldyqqa, memleketshildikke, birlikke ýndeydi.
Ozyq oily qazaq ziyalylary 1917 jyly 21 men 26 shilde aralyghynda Orynborda I «Jalpyqazaq» sezin ótkizdi. Osy qúryltayda qazaq elining mýddesin qorghaytyn «Alashorda» ýkimeti qúryldy.
Qazaq tarihynda Alash iydeyasy, Alash qozghalysy, Alash avtonomiyasy әli de baghasyn ala almay keledi. Alashtyng alghashqy astanasy Orynborda ótken búl qúryltaydyng Qazaq tarihyndaghy manyzy asa zor. El taghdyry tarazygha týsken syn saghatta Álihan Bókeyhanov, Ahmet Baytúrsynúly, Mirjaqyp Dulatov, Maghjan Júmabaev, Jahansha, Halel Dosmúhamedovter bastaghan últ ziyalylary qazaqtyng bolashaghy ýshin sheshushi qadam jasap, úly múrat jolynda qayrat kórsetti.
Qazaqstan Respublikasynyn
Premier-ministri
S.N. Ahmetovke
Deputattyq saual
Qúrmetti Serik Nyghmetúly!
Biylghy jeltoqsanda Alash partiyasy men Alashorda ókimetining qúrylghanyna 95 jyl tolady. Al Alash iydeyasyn janghyrtu - «Aq jol» partiyasynyng basty baghyttarynyng biri bolyp tabylady. Óitkeni Alash armany - býgingi Tәuelsiz Qazaqstan! Endeshe biz, әrbir azamat osy jýz jyl búrynghy últtyq úly iydeyalardyn býgingi Tәuelsiz Qazaqstannyng da negizi retinde berik ornyghuyna mýddeli bolugha tiyispiz. Alash iydeyasy - últtyq iydeologiya! Ol otanshyldyqqa, memleketshildikke, birlikke ýndeydi.
Ozyq oily qazaq ziyalylary 1917 jyly 21 men 26 shilde aralyghynda Orynborda I «Jalpyqazaq» sezin ótkizdi. Osy qúryltayda qazaq elining mýddesin qorghaytyn «Alashorda» ýkimeti qúryldy.
Qazaq tarihynda Alash iydeyasy, Alash qozghalysy, Alash avtonomiyasy әli de baghasyn ala almay keledi. Alashtyng alghashqy astanasy Orynborda ótken búl qúryltaydyng Qazaq tarihyndaghy manyzy asa zor. El taghdyry tarazygha týsken syn saghatta Álihan Bókeyhanov, Ahmet Baytúrsynúly, Mirjaqyp Dulatov, Maghjan Júmabaev, Jahansha, Halel Dosmúhamedovter bastaghan últ ziyalylary qazaqtyng bolashaghy ýshin sheshushi qadam jasap, úly múrat jolynda qayrat kórsetti.
1917 j. jeltoqsannyng 5-13 Orynborda 2-shi býkil qazaq qúryltayy ótkizildi.
Qúryltaydyng kýn tәrtibine 10 mәsele qoyyldy. Olardyng ishindegi eng negizgileri: qazaq-qyrghyz avtonomiyasyn jariyalau, milisiya hәm Últ kenesin (Ýkimet) qúru mәseleleri boldy.
Qúryltay delegattary Uaqytsha ýkimet qúlatylghannan keyin qazaqtardyng ómir sýruining ózin kýrdelendirip jibergen anarhiya (tәrtipsizdik) jaghdayynda eldi aman saqtau ýshin, «uaqytsha Últ Kenesi» týrindegi berik biylik qúru, oghan «Alash Orda» degen atau beru (tóraghasy Á. Bókeyhanov, Últ Kenesi qúramyna 25 adam kirdi), sonday-aq milisiya jasaqtau turaly qauly qabyldady. Alash astanasy - Semey qalasy ,keyin Alash-qala atandy.
Qazaq halqynyng 20 ghasyr basyndaghy eng auyr kezeninde, tolyqqandy sayasy partiya men ýkimet qúryp, eldi qúryp ketuden aman alyp qalyp, bolashaqqa bastaghan alashtyqtardyng enbegi orasan. Bireuin ghana, eng bastysyn aitsaq, 1920 jyly qazaqtyng Jer dekreti bekitilip, shekaramyz alghash zandy kýshine ie boldy.
Alash partiyasynyng basty bes baghyty: 1. Jerge en aldymen qazaq iye bolu kerek. 2. Jerding asty-ýstingi baylyghyn qazaq paydalanuy kerek. 3 Óz ónimin ózi óndiretin últtyq ekonomika qúruy qajet. 4. Qazaq tilining memlekettiligi, dini men dilining ýstemdigi kerek. 5. Bilimning damuy kerek, mine osy bes baghyt bir ghasyrdan keyin, býgin de óte ózekti bolyp otyr.
Osy orayda Alash kósemderi Ahmet Baytúrsynov pen Álihan Bókeyhanovtyng sózderinen eki-aq mysal keltire keteyik. Ahmet Baytúrsynov «Biz bay, bilimdi, әri kýshti boluymyz kerek. Bay bolu ýshin -kәsip, bilimdi bolu ýshin - oqu kerek. Al kýshti bolu ýshin -Birlik kerek» deydi. Bay boluy - kәsip, bilimdi boluy -oqu, yaghny ziyalylyq bolsa, osy eki basty baghyty bizding «Aq jol» partiyasynyng qos qanaty bolyp keledi. Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng Qazaqstannyng әleumettik janghyrtyluy baghdarlamasynda «Barlyq qabyldanatyn sheshimder egjey-tegjeyli eseptelip, әlemdik tәjiriybeni oqyp-ýirenu negizinde ghylymy dәleldengen útymdylyq qaperge alyna otyryp qabyldanuy tiyis» degen kәsibiylik qaghidatyn úsyndy. Al bizding elimizding kýshti boluyna bastaytyn Birlikti Elbasymyz Tәuelsiz Qazaqstannyng basty tiregi retindegi temirqazyq baghyt etip ústanyp, ony býkil qazaqstandyqtar qoldap otyrghanyn bәrimiz maqtan etemiz.
Al Alashorda ýkimetining tóraghasy Álihan Bókeyhanov «qazaqtyn qoyynyn jýni toqylyp, ýstine kiyim bolyp, әrbir temiri ózine týime boluy tiyis» dep, naryqtyq ekonomikagha negizdelgen memleket qana órkendeydi deydi. Japoniyanyng últtyq ekonomikagha basa nazar audarghannan bastap, kýrt damyp ketkenin ýlgi etedi ol. Búl armanyn da býgingi Qazaqstan beynesinen kóruge tiyispiz.
Endeshe biz býgingi Tәuelsiz Qazaqstannyng bastauynda túrghan, elimizdi alghash últtyq sanagha kótergen Alash arystaryn ardaqtaudy nege keshiktirudemiz.
Alash arystarynyng ruhyn jas úrpaqqa siniru ýshin, búghan memleket keshendi týrde kelip, basa nazar audaruy tiyis. Alashtyng 90 jyldyghy jergilikti dengeyde ghana ataldy. Al aldaghy 95 jyldyqty ýkimetimiz qalay atap ótkeli otyr? Óitkeni Alash jeke úiymnyng nemese jeke partiyanyng ghana menshigi emes, Alash - býgingi Tәuelsiz Qazaqstannyng bastauynda túrghan alghashqy tolyqqandy ýkimet pen sayasy partiya.
Birinshiden, eng aldymen mektep oqulyqtarynda jetkilikti kólem berilui kerek. Al qazir «Qazaqstan tarihy» oqulyghynda Alash turaly derek bar bolghany bir jarym bet qana. Búl eshqanday elde bolmaytyn kelensizdik. Árbir qalada olardyng eskertkishteri ornatyluy tiyis. Kitaptar men filimder kóptep shygharylyp, mektepterdi qamtamasyz etui kerek. Joghary oqu oryndarynda Alash iydeyasyn oqytu jýiege ainaluy kerek. Alash oqulary jolgha qoyylyp, elimiz boyynsha qanat jayy tiyis. Alash múrasy men tarihy turaly kitaptar memlekettik tapsyryspen shygharyluy tiyis.
Alashtyng ordasy bolyp, Alashqala atalghan qazirgi Semeydegi Ertis ózenining sol jaghalauyndaghy Alashorda ýkimeti men Alash partiyasy túrghan ýige eskertkish taqta ornatylyp, ol ýidi múrajaygha ainaldyru kezek kýttirmeytin mәni zor mәsele.
«Aq jol» partiyasy Alash qozghalysynyng 95 jyldyghyna oray «HHI ghasyrda Qazaqstan qoghamyn janghyrtudaghy «Alash» qozghalysy iydeyalarynyng ózektiligi» taqyrybynda konferensiya ótkizu turaly sheshim qabyldady. Konferensiya osy jyldyng qarasha aiynda Astana qalasynda ótkizilmek. Onda Alash turaly ghylymy enbekterge bәige jariyalaudy josparlaudamyz.
Qoryta aitqanda, Alash iydeyasy - býgingi Tәuelsiz Qazaqstannyng da basty iydeyalarynyng biri boluy tiyis.
Bayandalghan mәselelerge baylanysty, aldaghy Alashtyng 95 jyldyghyn ýkimetimiz qalay atap ótkeli otyrghany turaly habarlauynyzdy súraymyz.
Qúrmetpen,
Qazaqstan Respublikasy
Parlamenti Mәjilisinin
«Aqjol» QDP deputattyq fraksiyasy A.Peruashev
E.Nikitinskaya
M.Qazbekova
A. Ábildaev
S.Sәrsenov
A.Túrtaev
N. Jazylbekov
T.Erghaliyev
«Abai.kz»
