Sottalghandardy Ýdemeli industriyalandyru jobalaryn jýzege asyrugha «jegu» qajet. Keshe Astanada ótken Jergilikti biylik organdarynyng últtyq forumynda qyzyqty úsynys jasaldy. Ol Parlament ókilderi tarapynan qoldau tapty. Bir aita keter jayt, tipti ózin qazirgi zamanauy órkeniyetting kóshbasshysy sanaytyn Amerika Qúrama Shtattarynda da iri infraqúrylymdyq jobalardyng qúrylysyn salugha, әsirese, eger olar shól dala siyaqty adam tózbes, auyr jaghdaylarda jýretin bolsa, asa auyr qylmystary ýshin bas bostandyghynan aiyrylghandardy tartu tәjiriybesi bar. Al Qazaqstanda bolsa, Últtyq forumgha qatysushylardyng baylamynsha, ýlken adamy resurs paydagha jaratylmay jatyr. Qazirgi kezde Qazaqstandaghy bir­qatar iri jobalardy iske asyrugha júmys qolynyng jetpeytini ashyq aityla bas­tady. Elbasynyng Ýdemeli industriya­landyru sayasatyn ilgeriletuge bel sheshe, bilek sybana kirisken elimiz «Batys Qytay-Batys Europa» halyqaralyq tasymal dәlizi siyaqty alyp qúrylystardy qolgha alghan. Atap aitqanda, osynau jalghyz ghana mega-joba 50 mynday jú­mysshyny qajet etipti. Qazaqstan alda da osynday orasan zor júmys kýshi júmyldyrylugha tiyisti jobalardy jýzege asyrugha bel bua bereri sózsiz.

Sottalghandardy Ýdemeli industriyalandyru jobalaryn jýzege asyrugha «jegu» qajet. Keshe Astanada ótken Jergilikti biylik organdarynyng últtyq forumynda qyzyqty úsynys jasaldy. Ol Parlament ókilderi tarapynan qoldau tapty. Bir aita keter jayt, tipti ózin qazirgi zamanauy órkeniyetting kóshbasshysy sanaytyn Amerika Qúrama Shtattarynda da iri infraqúrylymdyq jobalardyng qúrylysyn salugha, әsirese, eger olar shól dala siyaqty adam tózbes, auyr jaghdaylarda jýretin bolsa, asa auyr qylmystary ýshin bas bostandyghynan aiyrylghandardy tartu tәjiriybesi bar. Al Qazaqstanda bolsa, Últtyq forumgha qatysushylardyng baylamynsha, ýlken adamy resurs paydagha jaratylmay jatyr. Qazirgi kezde Qazaqstandaghy bir­qatar iri jobalardy iske asyrugha júmys qolynyng jetpeytini ashyq aityla bas­tady. Elbasynyng Ýdemeli industriya­landyru sayasatyn ilgeriletuge bel sheshe, bilek sybana kirisken elimiz «Batys Qytay-Batys Europa» halyqaralyq tasymal dәlizi siyaqty alyp qúrylystardy qolgha alghan. Atap aitqanda, osynau jalghyz ghana mega-joba 50 mynday jú­mysshyny qajet etipti. Qazaqstan alda da osynday orasan zor júmys kýshi júmyldyrylugha tiyisti jobalardy jýzege asyrugha bel bua bereri sózsiz.
- Býginde ekonomikalyq qylmys­tary ýshin óte kóp adam otyr, - deydi Mәjilis deputaty Aygýl Solovieva. - Olar jetkilikti týrde daryndy, intel­lektualdyq әleueti joghary adamdar. Eger olar týzelu jolymen jýrse, nege olar osyghan qatysa almaydy?! Memle­ket búdan útady, «eki jep, biyge shyqpaq»: birinshiden, onday azamattarynyng teris jaqtaryn jaqsygha ainaldyrugha, qabi­let-qasiyetterin qogham ýshin paydaly, izgi iske baghyttaugha yqpal etedi. Ekinshi­den, qosymsha júmys kýshine ie bolady.
Aygýl Saghadiybekqyzy temir tor­dyng ar jaghynda qanday da bir ónimdi anaghúrlym jetildirip, innovasiyalyq sipat bere alatyn ónertapqyshtar da otyrghandyghyn aitady. Onyng aituynsha, deputattar Aqmola oblysyndaghy bas bostandyghynan aiyru oryndarynda bolypty. «Sonda kórdik. Biz zonada parkti tamashaladyq, onda sottalghandar bustter jasap, suret salady, aghashtan búiymdar әzirleydi eken. Búl ol adam­dardyng enbekti saghynghandyghyn, olar­dyng júmys jasay alatyndyghyn, jetki­likti týrde kórnekti ónim shyghara alatyn­dyghyn kórsetedi. Eger memleket olardy qayta dayarlap, jana kәsipterge oqytsa, olar elde jýrip jatqan ýderiske tiyimdi tartyla alady» degen A.Solovieva mú­nyng syrtynda týrmelerde sottalghandar­­dyng kompiuterlik sauattylyghyn úshtap jatqandaryna kuә bolghandyghyn qosty.
Búghan qosa, onyng oiynsha, sottal­ghandardyng keybirin audarmashy jәne osymen baylanysty basqa da júmys­targha alugha bolatynday: «Men bólmelerdi aralaghanymda, keybirining aghylshyn jәne basqa shet tilderin ýirenip jýr­genin kórdim. Yaghny qoldary bos bolghandyq­tan, olar uaqytty tekke ketirmey, oqu­dan ótude. Eger búl adamdar shet tilderdi jaqsy mengeretin bolsa, olardy osy túrghydan da ýderiske tartugha bolady ghoy?!» degen úsynys bildirdi deputat hanym. Onyng aituynsha, búl enbek resursyna memleket saralay qarauy kerek: olardyng arasynda tek bastap­qy bilimi barlary da jetetin kórinedi. Memleket onday jandardyng bilimin jetildiru, qayta oqytu, elge kerekti ma­mandyqtardy iygeruine jәrdemdesu sharalaryn qabyldaghany jón. «Erteng sonda olar el ýshin layyqty enbek re­sursyna ainalady. Óitkeni temir tordyng ar jaghynda otyrghandardyng negizgi bóligi 25-ten 40 jasqa deyingi azamattar. Demek, olardy oqytu, osy ýderiske tartu - bizding memleketting en­begi bolar edi» dep týidi Mәjilis depu­taty Aygýl Solovieva.
Jiyn ayasynda mәlim etilgenindey, bas bos­tan­dyghynan aiyru oryndarynan jyl sayyn 15 myng adam bosap shyghady eken. Osy­nyng aldynda Tәuelsizdikting 20 jyldyghyna oray keng auqymdy raqymshylyq jariyalan­ghany mәlim. Sonda, kem degende 19 myng sot­talghan erkindikke qol jetkizipti.
- Sýrinbeytin túyaq joq, - deydi Shymkent qalasy әkimining orynbasary Bahadúr Na­rymbetov. - Zandy búzghan adamdar óz qatelik­terin týsinip, qoghamgha shyqqan eken, olar qo­ghamnyng tolyqqandy azamaty retinde qa­byl­danuy kerek. Osy sebepti biylghy jyl basynda Shymkent qalasynda týrmeden bosap shyqqan­dardy sauyqtyryp, beyimdeytin ortalyghy ashyldy. Osy beyimdeu ortalyghyna jyl ba­sy­nan beri 300-den astam adam kelip otyr. Sonyng ishinde 100 adamdy biz júmysqa orna­lastyrdyq. Onyng 25-i - әleumettik júmys­targha túrdy, 69-y - túraqty júmys ornymen qamtyldy.
Shymkent qalasy әkimi orynbasarynyng aituynsha, týrmeden shyqqandardy júmysqa ornalastyruda olardyng túrghylyqty tirkelgen ornyna («propiska») qatysty qújattaryn rәsimdeu qiyndyq tudyrady eken. Sondyqtan búl ortalyq onday jaza basyp, jazasyn ótep shyqqandargha zandyq kómek berip, qújattaryn retteytin kórinedi. «Ary qaray olarmen psiy­hologtar júmys isteydi. Búl jerde atap ótkim keledi: bizde psihologtar tek olarmen ghana emes, olar baratyn otbasylarmen júmys is­tey­di. Key kezderi otbasylary arada kóp jyl ótkennen keyin, olardy suyq qabyldaytyn jaghdayy bar. Biz sonyng aldyn alu ýshin otbasy mýshelerimen júmys jýrgizemiz» degen B.Na­rymbetov búl rette kezdeser ýlken bir qiyn­dyq - bas bostandyghynan aiyru oryndarynan bosaghandardyng kóbisining túratyn jerining bolmauy ekendigin jetkizdi. «Tuystary barlar, jaghdayy jaqsylardyng beyimdelui jenil ótedi. Qazaqtyng últtyq mentaliyteti sol, tuysqanyn dalagha tastamaydy. Al ortalyqqa keletin­derding negizi - ózge últtyng ókilderi jәne ba­rar jeri joq azamattar» dedi Bahadúr Mada­liyúly. Jiynda memleket búl prob­lemany she­shu ýshin osy kontingentke arnalghan jataq­ha­nalar salatyndyghy jariyalandy.
Aymaqtardyng jergilikti biylikteri Últtyq forumda abaqtynyng ar jaghyndaghy adamy resurstardy paydalanu ýshin olardy elge ke­rekti mamandyqtargha oqytugha ózderining mým­kindikteri barlyghyn aityp jatty.
- Jaghday qazir týbegeyli ózgerdi, - deydi «Enbek-Atbasar» úiymy filialynyng diy­rek­tory Egor Savali. - Sottalghandardyng ara­synda júmys istegesi keletinder óte kóp. Adam júmys istegende, onyng kónili de, kýii de bas­qasha bolady. Olar syrtqa shyqqan son, biraz demalyp, júmysqa kirisudi oilaydy. Óitkeni búl - qarjy, әri búl onyng mәrtebesi! Biraq ol adamdar kiris tabulary ýshin júmys auqymy qajet. Bizde qazir júmys auqymyn tabuda qiyndyq bar, - dep moyyndady osynday jan­darmen tikeley júmys isteytin úiym je­tekshisi. Demek, temir tordaghy jәne odan shyq­qandardy Ýdemeldi industriyalandyru júmys­taryna júmyldyru mәselesi beker kóterilip otyrmaghanday.
Aytqanday, Norvegiyanyng Qazaqstandaghy elshiligining jobasy ayasynda Mәjilisting Zan­na­ma jәne sot-qúqyqtyq reforma komiyteti men PRI (Halyqaralyq týrme reformasy) úiymy­nyng Ortalyq Aziyadaghy Ókildigi birlesip úiym­dastyrghan keshegi Jergilikti biylik organ­da­rynyng últtyq forumynda ob­lystar men qala basshylyqtary bas bostan­dy­ghynan aiyru oryn­darynan bosaghan túlgha­lardy qayta әleu­mettendiru mindetin qalay oryndaghandary jayynda alghash ret parla­mentariyler men qo­ghamdyq úiymdar aldynda esep berdi. Preziydent Jarlyghymen 2010 jyl­dan bastap osy funksiya әkimderding qúzyryna berilgen eken.

"Abay-aqparat"