Enbek kóshi-qony: eleng etkizer mәsele
Býginde qazaqstandyq sheshenderding ýlken kóshi Reseyge bet aldy. Keshe Parlamentte Halyqaralyq enbek úiymynyng ókili osynday eleng etkizerlik mәlimetti jariya etti. Qazaqstan kóshbasshysynyng «Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam» baghdarlamalyq maqalasynan keyin, el Ýkimeti, ondaghy әrbir qazaqstandyqty enbekpen qamtu mindetin jýzege asyru ayasynda, enbek migrasiyasyn retteuge de myqtap den qoyypty. Osy orayda keshe Ýkimet Mәjiliste jana túrpatty zannyng túsauyn kesti.
Býginde qazaqstandyq sheshenderding ýlken kóshi Reseyge bet aldy. Keshe Parlamentte Halyqaralyq enbek úiymynyng ókili osynday eleng etkizerlik mәlimetti jariya etti. Qazaqstan kóshbasshysynyng «Jalpygha Ortaq Enbek Qoghamyna qaray 20 qadam» baghdarlamalyq maqalasynan keyin, el Ýkimeti, ondaghy әrbir qazaqstandyqty enbekpen qamtu mindetin jýzege asyru ayasynda, enbek migrasiyasyn retteuge de myqtap den qoyypty. Osy orayda keshe Ýkimet Mәjiliste jana túrpatty zannyng túsauyn kesti.
«Qazaqstannyng keybir zannamalyq aktilerine enbek kóshi-qony mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» atty jana zang jobanyng tanystyrylymyna halyqaralyq sarapshylar da shaqyrylypty.
Búl rette Halyqaralyq enbek úiymynyng sarapshysy Sergey Brestoviskiy kórshi Reseyding osy ýderisti qalay rettep jatqandyghyn bayandap, RF-ning enbek patentin engizu boyynsha tәjiriybesin tanystyrdy. Onyng aituynsha, soltýstik kórshimiz ózinde zandy týrde júmys istegisi keletin enbek migranttaryna endigi 1 million 250 myng patent beripti. «Óz balasynyng sheteldik kýtushisinin, ýy júmyskerlerining zandastyryluyn qalaytyn reseylikter de olardyng patent aluyna yqpal etude» deydi HEÚ sarapshysy.
Resey Federasiyasyna enbek miygranttaryn jetkizushi elderding kóshin Ózbekstan men Ukraina bastap túr eken. Qazaqstannan kórshisine baryp, jaldanyp, júmys isteytinder sany kóp emestigi mәlimdeldi.
Tek RF-ge kóship alghan búrynghy «otandastarymyzdyn» Qazaqstanda qalghan tuystaryn júmysqa tartatyn tәjiriybe keng qanat jangda. Osy orayda birqatar reseylik aqparat qúraldary osylay tuysynyng shaqyruymen senip, baryp, qúldyqqa týsip qalghan qazaqstandyqtar turaly jarysa jazdy. Soltýstik kórshimizge tek slavyan tektiler ghana qonys audaryp jatqan joq.
- Qazir sheshenderding óte ýlken aghyny Qazaqstannan qaytuda,-dedi Sergey Brestoviskiy. - Olar ýshin qanshama qújat jinap, kóp kýtip, azamattyq alu kýrdeli, onyng ornyna olargha enbek patentin ala salyp, Reseyde erkin jýre beru anaghúrlym onay, - degen Halyqaralyq enbek úiymynyng ókili eger Qazaqstanda da osynday patent engizilse, kelimsekterge sony alugha jәrdemdesetin «órkeniyetti deldaldar institutyn» qalyptastyrudy úsyndy.
Al múnday patent elimizde ómirge joldama alatyngha úqsaydy. Búl bir jaghynan memleket ýshin tiyimdi: zandy týrde júmys isteuge enbek patentin alghan migrant Qazaqstan qazynasyna ay sayyn 3 myng 400 tengeden astam alym tólep túrmaq. Ishki ister ministrining orynbasary Q.Tynybekovting aituynsha, osy zang jobasyna sәikes, «tirkeu turaly belgisining (otmetka) negizinde kóshi-qon jónindegi uәkiletti organdardyng aumaqtyq bólimsheleri oghan jeke túlghalarda enbek qyzmetin jýzege asyrugha arnalghan rúqsatty 1 aidan 3 aigha deyingi merzimge rәsimdeydi. Osy qújatty rәsimdegeni ýshin enbek qyzmeti jýzege asyrylatyn әr ay ýshin 2 AEK mólsherinde memlekettik baj alynady». Qayrat Tynybekov osynyng arqasynda el budjetine migranttardan 4-6 miylliard tengege deyin salyq týsedi degen boljamdaryn mәlim etti.
Búl basqa jaghynan kelimsekting ózine qajet. Óitkeni Qazaqstan aumaghynda júmys isteuge zansyz kelgender qúldyqqa týsip qalyp jatady. Sosyn keybir bayshykeshter keng sarayday kottedjin, basqa da nysanyn kelimsekterge salghyzyp alyp, biraq aqyry aqysyn tólemey, qúzyrly organgha habarlap, ústap beretin jaghdaylar da kezdesedi. «Eger miygrant kóshi-qon zannamasyn búzghan kez kelgen jaghdayda, ol birden elden alastatylady jәne sonymen qatar oghan Qazaqstangha 5 jyl boyy keluge tyiym salatyn sanksiya qoyylady» dep týsindirdi IIM basshysynyng orynbasary Q.Tynybekov. Al eger rúqsaty bolsa, ony eshkim elden qua almaydy.
Óz sózinde IIM basshylyghynyng ókili 2006 jyly Qazaqstanda enbek migranttaryn zandastyrugha baghyttalghan bir rettik raqymshylyq sharasy jýrgizilgendigin eske saldy. Sonda, 2006 jyldyng 1 tamyzy men 31 jeltoqsany aralyghynda 164 mynnan astam sheteldik «júmys qoly» zandastyrylypty. Biraq bir aiyrmashylyghy, onda zandy túlghalar, yaghny qazaqstandyq kompaniya-kәsiporyndar ózderinde zansyz júmys isteytin jatjúrttyq azamattardy «kólenkeden» «kýngeyge» shygharghan. Alayda jeke túlghalardyn, yaghny qazaqstandyqtardyng qolynda júmys isteytinder búdan tys qalypty.
Jana zang jobasyna týsindirmede «býginde Qazaqstanda jeke adamdarda qyzmet jasaytyn (qúrylys jәne jóndeu júmystaryn jýzege asyratyn, bala kýtetin, ýy sharuashylyghyn atqaratyn) sheteldikterdi, TMD azamattaryn migrasiyalyq baqylau mәselesi rettelmegendigi» atap kórsetiledi. «Zannamada Qazaqstan azamaty bolyp tabylatyn jeke túlghalargha sheteldik júmys kýshin tartugha rúqsat beru qarastyrylmaghan, - deydi Mәjilistegi osy jana zang boyynsha júmys tobynyng jetekshisi Oliga Kikolenko, - nәtiyjesinde múnday qyzmet zansyz jýzege asyrylady». IIM dereginshe, jeke adamdar qolynda júmys isteuge, solardyng shaqyruymen kelgen sheteldikter ishki ister organdarynda tirkelu kezinde kelu maqsatyn «júmys isteu» dep kórsetpeydi, «turistpin» deydi, «el kóremin» dep syrghytady. Búghan qosa, jalghan mekenjay jazady eken de, «is jýzinde onda túrmaydy» eken. Qalay bolghanda da, qazaqstandyq azamattardyng jatjúrttyq júmys qoldaryn jaldau auqymy artyp barady. Býginde kóptegen dәuletti adamdar, biyik lauazymdy sheneunikter ýy kýtushisin - Filippinnen, aspazdy - Ózbekstannan ne sonau Italiyadan alghyzudy mәrtebe sanaydy. Eger osynyng bәrin zandastyrmasa, zansyz júmys kýshi baqylaudan shyghyp, últtyq qauipsizdikke núqsan kelui mýmkin. Osyghan baylanysty el Ýkimeti últtyq zannamagha ózgerister úsynyp otyr. Jana zang jobasyn Ishki ister ministrligi jazypty. Oghan sәikes, sheteldik júmysshylargha «Qazaqstanda jeke túlghagha enbek qyzmetin jýzege asyrugha rúqsat» beriletin boldy. Ony alghysy keletin kelimsek «kelu maqsatyn» «enbek qyzmetin jýzege asyru» dep naq, ashyq jazugha mindetti. Aytqanday, jatjúrttyq júmyskerding búl rúqsatynyng merzimi onyng jeke túlghamen jasaghan kelisimsharty negizinde ary qaray 3 aigha birneshe ret úzartyluy mýmkin.
"Abay-aqparat"