Neden qashsang sodan qútylmaysyn. Esh jerde jazylmaghan ómir zany. Mýmkin, qashudyng keregi joq shyghar? Belgili kinodramaturg Ermek Túrsynov ta qashty. Óz qazaghynan, yaghni, ózinen ózi qashty. Búghan ózindik sebebi de bar, keybireuler týsinbeytin. Tuyndylaryn tamashalap, súhbattaryn oqyghan sayyn súraq tuyndaydy. Nazarlarynyzgha ózimdi qyzyqtyrghan súraqtardyng jauabyn ol kisimen ótkizgen súhbattan úsynamyn.

Kýnde qyrylys

- Belgili kinosynshy Gýlnar Ábikeeva sizdi kiynematografiyanyng liyderi atady. Oleg Boreskiy, sizdi jastargha ýlgi bolatyn adam, bәlkim, jalghyz adam shyghar dedi. Kóshbasshy bolghan qanday eken?

- Men ózimdi olaysha sezinbeymin.

- Nege?

- Óitkeni men eshkimmen jarysyp jýrgen joqpyn.

- Mәsele jarysta emes. Mening oiymsha búl sizge berilgen bagha.

Neden qashsang sodan qútylmaysyn. Esh jerde jazylmaghan ómir zany. Mýmkin, qashudyng keregi joq shyghar? Belgili kinodramaturg Ermek Túrsynov ta qashty. Óz qazaghynan, yaghni, ózinen ózi qashty. Búghan ózindik sebebi de bar, keybireuler týsinbeytin. Tuyndylaryn tamashalap, súhbattaryn oqyghan sayyn súraq tuyndaydy. Nazarlarynyzgha ózimdi qyzyqtyrghan súraqtardyng jauabyn ol kisimen ótkizgen súhbattan úsynamyn.

Kýnde qyrylys

- Belgili kinosynshy Gýlnar Ábikeeva sizdi kiynematografiyanyng liyderi atady. Oleg Boreskiy, sizdi jastargha ýlgi bolatyn adam, bәlkim, jalghyz adam shyghar dedi. Kóshbasshy bolghan qanday eken?

- Men ózimdi olaysha sezinbeymin.

- Nege?

- Óitkeni men eshkimmen jarysyp jýrgen joqpyn.

- Mәsele jarysta emes. Mening oiymsha búl sizge berilgen bagha.

- Mening júmysymda, Jalpy mening pozisiyamda eshqanday bәsekelesu joq. Mýmkin, búl kóshbasshylyq emes, «jalghyzdyq» shyghar. Jalghyz adam, ózin kóshbasshy dep sanay ma, sanamay ma bәribir, jalghyz jýre beredi (kýledi). Bólek.  Nege desen, men eshqanday toptargha qosylmaymyn, eshqanday shaghyrmashylyq odaqqa mýshe emespin. Toptasyp alyp hat jazady ghoy, birigip alyp partiyagha ótip alady, kóptegen partiyalar bar. Maghan sózimdi, ne aitarymdy jetkizu ýshin eshqanday kómekshi keregi joq. Óz basym sóitip oilaymyn, eger adam, shygharmashylyq adamy bolsyn, kez kelgen salanyng adamy bolsyn, ózining aitary bolsa, syry bolsa, izdep jýrgen aqiqaty bolsa, ózining shyndyghy bolsa, oiy bolsa, basqalarmen sabaqtastyrmay-aq jasaydy dep oilaymyn. Sondyqtan búl jerde eshqanday kóshbasshylyq joq, jalghyzdyq bar. Sol jalghyzdyqty óz basym da seze bastadym. Búryn da sezgem, biraq qazir búrynghydan beter shynayy seziledi.

Men shetelde kóp jýrem ghoy, shetelde  túrghanmyn. Amerikada, Europa elderinde, Batysta, Tayau Shyghys, Arab elderinde ýsh jylday túrdym.  Qay elge  barsam da, sol  elden qazaqtardy kezdestiremin. Ol jaqta qazaqtardyng sany az bolghannan keyin  ózinshe auyzbirshilikti. Bir-birin  baghalaydy, bauyrmashyl. Bayqaghanym, sheteldegi qazaq bar jerde syilastyq bar, auyzbirshilik bar. Al, myna jaqqa qaytyp kelgende, men onday birlikti bayqamaymyn. Ony qazaqtyng ózi de biledi. Nege ekenin bilmeymin, búl men ýshin tabighy qúpiya. Shetelde jýrgen qazaqtardyng kóbisi qazaq tilin bilmeydi. Bireuler úmytqan, bireui sol jaqta tuyp óskendikten ana tilderin estigen emes, otbasynda aghylshyn, fransuz jәne basqa tilde sóilesedi, sondyqtan qazaq tilin bilmeydi. Biraq, mening týsingenim, qazaq dese ishken asyn jerge qoyady. Sosyn ýilerinde dombyralary bar, qazaqylyqtyng belgisi bar, ertoqym, týlkining terisin ilip qoyady. Rojdestvo siyaqty merekelerde ózderinshe et asyp jatady. Óte jaqsy. Festivalidargha barasyn, qazaq keldi dep estigende shaqyryp alady, jandary qalmaydy. Taghy bir bayqaghanym, sheteldegi qazaqtarda «tabighy qazaqylyq» bar. Men ony aityp týsindire almaymyn. Óte tartymdy, sosyn, qazaqtyng tarihy, mәdeniyetine basqa kózben qaraydy. Qúnttylyqpen. Kitaptar oqidy, saghynady, saghynysh bar. Taghy bir bayqarlyq jayt, biz otan deymiz, el deymiz, osynday qasiyetti úghymgha olar shyn maghynasymen qaraydy. Til bilmese de, dombyra tarta almasa da, disk aparasyng ghoy, Qúrmanghazy, Dәuletkereydi aparasyng ghoy. Tyndap otyryp, jylap otyrady.

Myna jerge kelgende, attaryn atamay-aq qoyayyn, olar tanymal adamdar,  bólinuge jaqyn túrady. Sender shala qazaqsyndar, shette jýrgender shoqynyp ketkender dep bóledi kep...

- Mening oiymsha, oralman dep bólu de dúrys emes.

- Oralman dep ataudyng ózi bólinuding belgisi ghoy. Búl jerde kimning qanshalyqty qazaq ekenin payyzben ólshey almaysyn. Onday ólshem joq. Al shette jýrgen qazaq aghayyndar tabighy qazaqtar, qandary qazaq, biraq aiyrylyp qaldy týp tamyrynan. Olardy kinәlaudyng qajeti joq. Myna jerge kelse, biz birden bas salamyz, nege qazaqsha sóilemeysing dep. Mýmkin, onyng qazaqqa jasaghan enbegi senikinen eki ese artyq shyghar? Sosyn shetelde qanshama mamandar túryp jatyr, programmister, dәrigerler, zangerler jәne basqa óte biyik dәrejede júmys istep jýrgen adamdar. Biraq olar Qazaqstangha nege oralmaydy? Syiyspaydy. Olargha jat kózben qaraydy.

- Múnday qúbylys kez kelgen últta bar. Mysaly, reseylikterdi  alsan, olardyng adamdary da shetelde jýr. Yaghni, búl adamnyng boyyna tәn qasiyet. Onday jaghdaygha týsken últtar kóp. Búl jerde mәsele, ózimizding asyra silteuimizde shyghar? Biz auyzbirshilikti úmyttyq.

- Úmyttyq, joghalttyq. Sosyn biz ózgerdik, ózgergende, azghyrdyq, qanymyz súiyqtalyp ketti.

- Gerolid agha aitpaqshy, qazaqtyng iyti de búzylghan ba...?

- (kýldi) Men Solt-Leyk-Sitiyde túrghanda, Marmon shtaty. Sonda bir institut bar. Sol instituttyng diyrektory mening dosym. Ghalym. Sol dәriger eng birinshi bolyp adamnyng bauyryn auystyru otasyn jasaghan. Sol institutta industar, qytaylyqtar bar, filippindikter jәne basqa nebir últtar isteydi. Óte biyik dәrejeli ghalymdar. Ishinde bir qazaq bar. Taza amerikandyq bolyp ketken. Qazaq tilin bilmeydi, tipti, qazaqtar turaly estimegen. Biraq tamyry qazaq, elin izdeydi, әriyne. Atasynan ýshinshi úrpaghy. Qazaqtar qanday dep menen súraydy(kýledi). Kelgisi keledi, biraq, internet bar, gazetter bar, aqparat qoljetimdi, әlem ashyq, biledi ghoy eldegi jaghdaydy. Ol 91-95-jyldary qayta qúru kezi. Sol kezde shtattardy aralaghanda kópshilik biledi qazaqtar jayly, mening bayqaghanym, olar qazaq dese, shynymen qyzyq kóredi, bauyrmashyl, aralasqysy keledi, bilgisi keledi. Qyzyq qoy endi, qandas, tuys degendey. Biraq olargha myna jaqqa oralugha eshqanday mýmkindik joq, sondyqtan olar basqa memleketke qyzmet jasap jatyr. Al, men qaytyp keldim.

- Ekskluziv jurnalyna bergen súhbatynyzda siz ol jayly aittynyz. Qatelespesem, sizdi marqúm Altynbek Sәrsenbayúly shaqyrdy. Sizge elge kereksing dedi, siz qaytyp keldiniz?

- Men amerikagha jasym kelgende bardym. Bәlkim, jas kezimde barsam, sinip keter me edim...

- Al, «Respublika» gazetine bergen súhbatynyzda, ózinizdi shetelde kimge kerekpin, mәmbetpin deysiz. Qalay sonda?

- Joq, joq. Mәmbettigim bar. Auyldyq jerde tuyp óstim.

- Nege sonday týsinik bar? Biz deauyldyq jerde tuyp óstik. Biraq  biz kórgen  tәrbie   qalada ósken keybir adamdardan joghary shyghar.

- Mәmbet degen sózge renjuding qajeti joq. Mәmbet degen sózding arghy jaghynda Múhammed/gh.s./  degen sóz shyghyp jatyr. Onyng qysqa núsqasy ghoy mәmbet degen. Kópshilik bilmeydi... Mening mәmbettigim sol ghoy. Myna jaqta tuyp óstim. Auyldyq jerde, qazaqtardyng arasynda. Biraq mektepke oryssha bardyq. Sodan oryssha bastaldy da, oryssha bolyp kettik.

- Qay auylda óstiniz? Qay jaqta?

- Myna jerde, Shamalghannyng arghy jaghynda Ýshqonyr degen jaqta Birinshi may degen auyl bar. Men sol jerde tuyp óskem. Al, negizi, әke-sheshem Narynqol jaqtan. Sýiegim  - alban. Al, Amerikada tórt jylday túrdym. Saghynasyn. Myna jaqtan ketkende  90-91 jyl ma eken, Nevada-Semey qozghalysynda istep jýrgende sol jaqta túrdym da, sol jaqta júmys istedim. Qyzyq kórdim ghoy. Álem kórgim keldi. Basqa dengeyde júmys istegim keldi. Ol kezde Amerika dese, basqasha qabyldaytynbyz.

- Áriyne... toqsan birinshi jyldary Amerika bir qútqarushynday elesteytin.

- IYә, iyә... Gýrildep túrdy ghoy ol kezde. Amerikagha ketkenge deyin men osy jerde Jazushylar odaghynda júmys istedim. Múrat Áuezov, Sәitimjan Sanbaevtar. Odaqta filial ashyldy, sol filialda audarmashylar bólimi ashyldy. Sonda istedim. Qasymda Baqytjan Qanapiyanov, Baqyt Qayyrbekovter, osynda bir top jigitter Maghjandardy, Ahmetterdi, Jýsipbek Aymauytovty, Shәkәrimning "Ýsh anyghyn", filosofiyalyq traktattardy alghashqy bolyp audarghan bizder edik. Men marqúm bolyp ketken Aqseleu Seydimbekovpen bir kabiynette otyrdym. Bir eki jylday birge otyrdyq. Kýnde qyrylysamyz.

- Nege?

- Ol kisi bilikti adam ghoy. Biraq, ony tyndasan, myna adamzattyng bәri, әlemning bәri qazaqtan bastalghan.

- Men ol jayynda da oiymdy qosar edim. Biraq búl bólek әngime...

- Bilmeymin. Qyrghyzdar sóitip týsindiredi ghoy, adamzattyng qalay payda bolghanyn...Býkil mәdeniyeti adamzattyn, tarihy qazaqtan shyqqan, qazaqtan taraghan deytin Aqseleu Seydimbekov.

- Mýmkin, ol kisining olay deuine sebep, negiz bar shyghar... Sebepsiz aitpaghan shyghar?

- Týsindiredi ghoy, dәlelderi kóp...(kýledi) Men olay oilamaymyn. Sol jaghynan sózge kelispey qalatynbyz. Biraq syilastyq bolatyn. Ol kisi kóp biletin, kóp oqyghan. Sol Aqseleu agha ekeuimiz "Álem"  degen alimanahty shygharyp, Maghjandardyng shygharmalaryn eki tilde alghash jariyalaghanbyz. Oryssha, aghylshynsha. Ol kezde men Sayyn Múratbek, Ákim Tarazi, Baqqoja Múqai, Múhtar Shahanov, Jýrsin Ermanovtyng shygharmalaryn audargham. Olar mening shygharmalarymdy audarghan. Sonday shygharmashylyq prosess bolghan. Ylghy qazaqtarmen qyrylysatynbyz.

- Nege?

- Bilmeymin... Kózqarasymyz bólek te. Myna jaqta biz Múrat Áuezov, Sәtimjan, Dýisenbek Naqypovtar, ónkey shala qazaqtar. Myna jaqta naghyz qazaqtar. Biraq osy naghyz qazaqtardyng arasynda men bilgen, men jaqyn aralasatyn dostasyp ketken adamdar bolghan. Olar Oralhan Bókeev, ol kisimen kezinde dos boldyq. Sosyn aqyn Jarasqan Ábdirashev, Esenghaly Raushanov, Qaltay Múhamedjanov, Qal aghan. Shay ishetinbiz. Qal aghannyng ózi de qazaqtargha syn kózben qaraytyn. Ózi qaljynbas, aitqanda kesip aitushy edi... Sonday adamdarmen aralastym. Tabighy qazaqtar. Taza qazaqtar. Solay ghoy?

- IYә. Solay.

- Al, myna shat-shәlekeyin shygharyp, balshyqty iylep jýrgender, myna orta buyndaghy pysyqtar, solar ghoy adamdy búzatyn. Al, jogharyda aityp ketken mәdeniyetti, bilimdi adamdar qazaqty  bólmeytin. Asqar Sýleymenov degen qalamger bolghan. Solardyng bәri ketti ghoy. Qazir Ger agha (Gerolid Beliger) ghana qaldy, Ger aghanmen aralasam. Basqalardy men bilmeymin. Sayyn agha ketti, Aqseleu ketti, Oralhan ketti, Jarashan ketti.

- Súraghyma jauap bergen joqsyz. Sonda oraluynyzgha taghy ne sebep boldy?

- Qazaqtardan men qashtym sol kezde. Shyn aitam. Ábden kónilim qalyp, renjip, búlar qaranghy halyq, ózgermeydi, búlar nadan, bir-birin jep, bir-birining qanyn iship, sóitip ómir sýretin halyq dep Abaydy oqyp, Abaymen tolyq kelisip, búlardan týk shyqpaydy dep ózim kettim. Ne istesender de, «kórpening astynda óz osyraqtaryndy iyiskep jata berinder» dep, әbden zyghyrdanym qaynap, qashyp ketkenmin. Ol kezde bir jaqqa biylet algham. Qaytyp oralmaymyn dep. Kettim. Jarty jylday mәz bolyp jýrdim. Oi, bostandyq. Qazaqtardan demalyp. Qanday raqat. Qarashy, myna Amerika qanday mәdeniyetti, órkeniyetti. Birinshi kezekte Amerkiany aralap shyqtym. Jarty jylday aralap, ónkey qyzyqtardy kórip, adamdarmen tanysyp degendey.. Al, olar qazaqtardyng kim ekenin bilmeydi, Qazaqstandy Aughanstan, Pәkistanmen shatastyrady da jýredi. Qay jerde ekenin bilmeydi.  Demaldym kәdimgidey. Sosyn, jarty jyl ótken song birdene bastaldy... Týs kóretin boldym(kýledi). Birdeme jetispegendey bolady. Bostandyq kóp...

- Nemen ainalystynyz?

- Janalyqpen. Jazdym. Gazetterge jazdym, frilanser boldym. Televiydeniyege. Olargha qyzyq qoy. Bóten, syrt elden kelgen adamnyng kózqarasy basqasha.

- Ne jayynda jazdynyz?

- Amerika jayynda. Nevadadaghy yadrolyq poligon jayly. Olarda Daunvinders degen  qoghamdyq birlestik bolghan. Olar Semey oblysymen tikeley baylanysta. Men deldal siyaqty.  Semeyden kelgen materialdardy montaj jasattym. Amerikagha kórsettim. Kóptegen telearnalarda, tipti, CNN-nen kórsetken edi mening sujetterimdi.

Sonda, auyl týsine kiredi, dostardy saghynasyn. Men jek kóretin «Tamash»a degen oiyn-sauqytyq baghdarlama bolatyn. Jek kóretinim sonshalyqty, qaray almaytynmyn. Sosyn dostaryma hat jazdym, sender osy baghdarlamanyng birneshe kassetasyn berip jiberindershi dep...(kýledi) Shyn aitam. Ómirimde olay bolady dep oilamappyn. Kassetalar keldi. Qasymda dostarym bar, Monti, Djey degen ónkey qara nәsildiler. Keshke qaray kassetalardy qarap otyram, týkke túrmaytyn әzil, mening qanymdy qaynatatyn, solardy qarap otyryp, jylaghym keletin. Saghynatynmyn, әlgi jyndylardy(kýledi) Mynau ne habar? Tragediya ma, dep súraydy  qara nәsildi dostarym. Búl tragediya emes, komediya deymin, men. Onda nemenege jylap otyrsyng deydi (kýledi)

Sender týsinbeysinder, ol qazaqtyng yumory. Sender múnday yumorgha jete almaysyndar dep qoyamyn. Qarap otyrasyng idiotskiy baghdarlamany. Qúdaybergen, Túnghyshbaylardyng kezi

- Myqty akterlar.

- Myqty. Býgingimen salystyrugha bolmaydy. Sonyng ózinde de maghan únamady ghoy solardyng әzilderi. Ónkey maymyldar shyghyp ólenderin aitady. Kassetany basynan bastap ayaghyna deyin qarap shyghamyn. Jedelhat jiberip, dombyrany aldyrdym.

- Tarta alasyz ba?

- Tarta alamyn. Kýitabaqtan Qúrmanghazy, Dәuletkereyding kýilerin tyndap, dynghyrlatyp otyryp, ýirenip aldym. Qúrmanghazynyng "Alatau", "Kishkentay" degenderin. Sosyn ózimshe, oy raqattanyp, qasymda jýrgen qara nәsildilerge oinap beremin kýilerdi. Maqtanyp. Aldymen tyghylyp jýrip ýirenip aldym, birden kórsetken joqpyn. Bir podval bolatyn,  soghan ónkey qara nәsildiler jinalatyn da muzykalaryn oinaytyn, keremet. Bir kýni men dombyrany alyp keldim. Uau, uau, Bandjo, qazaqy Bandjo deydi janaghylar. Atannyng basy, qaydaghy Bandjo deymin men. Janaghy Alan Parker, Le Fisdjeralid, Luy Armstrongty oinap berdim. Olar tang qaldy. Oibay, eki shekpen qalay oinaydy dep. Al, menikin tyndandar dep, Qúrmanghazyny tartyp berdim. Tang qaldy. Men ózimshe tónkerilip qaldym, kórdinder me dep.  Sóitip jýrip, arada taghy eki-ýsh jyl ótti. Bәrin bilgennen keyin, Amerika jýike tozdyrghannan keyin syiyspay bastadym. Olarmen jalghyz qyrylysatyn boldym(kýledi). Ózim, elge oralam ba dep oilap jýrgenmin. Oralghanda qayda baram? Ne isteymin? Sol kezde Altynbekter habarlasyp, shaqyryp aldy: «qayda jýrsin, qanghybas?» dep. Qaytyp keldim. Sondyqtan men qazaqtardan eshqayda bara almaymyn. Bireuler oilaydy, men qazaqtardy jek kóredi dep. Men qazaqtardy jaqsy kóremin, men «myrqymbaylardy» jek kóremin. Qazaqta qazaqshylyq bar da, myrqymbayshylyq bar. Ony naqty bólu kerek. myrqymbayshylyq degen aramyzda arandatushylyq tudyryp, shaghystyratyndar. Olar ózderining ghana qamyn oilaydy. Olar lay suda balyq aulap jýrgender. Múnday minezdi men tek qana qazaqqa tәn dep aita almaymyn. Ol kez kelgen últta bar. Biraq bizde erekshe dep esepteymin. Nege desen, óz halqyng bolghannan keyin auyrasyng ghoy. Sondyqtan aralasasyn, jaqtasqyng keledi. Bireulerge kómektesking keledi. Áriyne, bireuding aghyn aq desen, basqalargha qara bolasyn, sosyn, ne mynau týsinbeydi, ne anau týsinbeydi. Olar bir-birimen tistesip ýirengen. Qazaqtyng boyyna sinip ketken bir qasiyetindey, sóitip ómir sýre beredi olar, mening bayqaghanym.

- Abylay hannyng týsindegidey, kezinde arystan bolsaq, qazir úsaqtaldyq deysiz ghoy. Men ózimdi bәribir taza qazaqpyn dep esepteymin. Men bir jerge keshigip barghandy únatpaymyn,  siz aitqanday eshkimdi bólmeymin. Jamanshylyqty ózime, qazaq degen atyma jaqyndatqym da kelmeydi.

- Qasqyr itterding arasynda qasqyr bolyp qalady. Áriyne, ony itter talaydy. Bәlkim, óltirip tastar. Sonda, qasqyr ózining qasqyrlyq qasiyetinen aiyrylsa, onda, ol, it bolyp qalady. Itterding arasynda it bolyp jýredi. Al, qazir bizding últymyzda itterding sany kóbirek pe dep oilap qaldym. Tipti, it emes, shakaldar kóp.

- Búl últtyq qúndylyqty joghaltqannyng belgisi, úsaqtalghanymyz. Endi, osyny kórip túrmyz, bilip túrmyz.  Áytkenmende bizde әli ýmit bar shyghar, birdeme isteu kerek shyghar?

- Áriyne. Qazaqtyng bәri sonday dep aita almaymyn. Jastardyng da arasynda qazaqylyghyn joghaltpaghandar bar.

Qaranghylyqpen sóilesetin til

- Sizge biylik berse, ne ister ediniz?

- Maghan biylikting qajeti joq. Men basqasha júmys isteymin. Halyqtyng kózin ashar edim. Nadandyq pen qaranghylyqpen kýreser edim. Kezinde audarmamen shúghyldandym, kitap jazdym, jurnalistikamen shúghyldandym. Kózim jetkeni, osy mamandyqtardyng yqpaly az. Aytarlyqtay әser ete almaydy. Mening oiymsha, qazirgi zamanda halyqpen kino tilinde sóilesu kerek. Qazirgi halyq kitap oqymaydy. Kinogha barady.

- Kinonyng ishinde de tandaydy ghoy. Atys-shabysqa barady.

- Mine, sondyqtan olardyng betin beri qaratu kerek. Bir súhbatymda, «Spandjbop» jendi dep edim. Sol «spandjboptan» beri audaryp alu kerek halyqtyng nazaryn.

- Mýmkin, búl jerde sebep ghalamdanuda shyghar?

- IYә, sol ghalamdanudan zardap shegip otyrmyz býgin. Syrttan kelgen globalizasiyadan eshqanday qorghan joq. Ol jatqan u ghoy. Biz ulanyp qaldyq, әli de ulanyp jatyrmyz.

- Biylikting sayasaty solay shyghar?

- Bizdi kezinde ashtyqpen synady. Áke-sheshemizdi ashtyqpen, joqshylyqpen synady. Al qazir toqshylyqpen synap jatyr. Al, toqshylyqty tek qoy kóteredi degen. Qazir bәri bar. Jalqaulyqty moyyndauymyz kerek. Jerimiz bay, biraq ol baylyqqa belgili bir toptar ghana iye. Al qalghandary ortasha ómir sýrip jatyr. Sondyqtan halyqtyng sanasyn oyatyp, kózin ashu kerek. Mәdeniyettendiru kerek. Halyqtyng qaranghy bolghany biylikke kerek. Talap qoymasa, basqarghangha onay. Biylik halyqty oilamaydy. Olar tek qana óz basyn oilaydy. Bәri dep aita almaymyn. Áriyne, taza adamdar bar. Biraq olardyng shamasy az. Jýiening ózi basyp ketedi. Olarmen birge boluyng kerek, al  qarsy túrsang taptap tastaydy. Ol neden bastalady? Ol nadandyqtan,  mәdeniyetsizdikten bastalady. Biylikting nadandyghy. Eger sen bay bolsang da nadan bolyp  qala beresing ghoy? Ótkende bir kisi kelip ketti. Óte bay. Shymkentting jigiti. Eki shabadan aqshasyn alyp keldi. Men turaly kino týsirshi dep. Mening ómirim óte qyzyq deydi. Týrmede otyryp shyqqam, jalpy, ómirim qyzyq dep. Kino jasaugha túratyn oqigha dep.

- Siz aqshanyng sonyna týsken adam emessiz, bas tarttynyz?

- Áriyne, bas tarttym. Men aqshagha qyzyqpaymyn. Kezinde Timur Bekmambetovpen bir әngime bolghan, prinsiptik. Ol mening dosym. Ol kezde birge Mәskeude júmys istep jýrmiz. Ekeuimiz ssenariy jazyp otyrmyz. Timurdyng aty endi dýrildep shygha bastaghan kez. Stolda jatqan jurnalda Reseyding úly rejisseri Timur Bekmәmbetov dep jazylghan eken. Men mazaqtap kýlem ghoy, Timur ózine qarashy, qaydaghy reseyliksin, dep. Onyng ýstine, familiyang BekMәmbetov deymin janaghygha. Ol mýldem qysylmaydy. Onda túrghan ne bar dep. Biz bylay isteyik dedim, men qazir Siriyagha bara jatyrmyn. Bir jyldan song qaytyp kelemin, myqty ssenariy jazyp alyp kelem dedim. Blogbaster jasayyq, Troya siyaqty, Beybarys pen qazaqtar turaly.  Sóitip әlemdi dýr silkindireyik dedim. Sonda ol: «ne ýshin?» dedi. «Qalay ne ýshin?» deymin men. Qazaqpyz ghoy. Ózimiz jayly degendey. Shynghys handy kez kelgen rejisser týsirgende,  biz ýshin Beybarys degen keremet taqyryp qoy. Ol kezde aqsha da bar. Qyryq millionday ketetin shyghar dep oiladym. Ol kezde jaghdayymyz bolghan. Týsire alar edik.

- Mýmkin, ol kiside últtyq bolmystan eshnәrse qalmaghan shyghar, bәlkim, tipti bolmaghan shyghar?

- Men olay dep aita almaymyn. Ol ómirdi basqasha qabyldaytyn adam. Men ony kinәlay almaymyn. Ómirge degen kózqarasymyz eki  týrli. Qazir Timur Qazaqstangha kelip jýr ghoy. Onyng maqsattary mýldem basqa. Ol qazaqty oilap jýrgen joq. Qazaq dep onyng jany shyqpaydy eshqashanda. Eshqashan onyng taghdyryn oilamaydy. Ol óte bilikti maman. Óte biyik dәrejede júmys istep jýrgen rejisser. Biraq, birinshi kezekte, ol suretker de emes, suretshi de emes -  siqyrshy. Kinolary maghynasyz, balalargha arnalghan kino ghoy. Meyli. Negizgi maqsat - aqsha jasau. Osynda kelip kinofestivaliderin ótkizip, jýrse de onyn  arghy jaghynda basqa maqsat jatyr.

- Sonday adammen, sonday ekenin bile túra siz jaqyn dossyz. Sanauly dostarynyzdyng biri me ol?

- Jan dosym dep aita almaymyn. Kәsipqoy retinde, kәsiby túrghydan alghanda dospyz. Búl jerde onday adam joq. Mәselen, Sergey Bodrov keledi. Rustam Ibragimbekov keledi. Aleksandr Mitta, eger kelip qalsa. Sonday mamandarmen júmys istegen qyzyq. Shygharmashylyq túrghydan alghanda ghana jaqyn aralasamyn onymen.

- Áriyne, syn sol ýshin aitylady.

- Kino tilimen aitqanda  syn da bar. Ayanyshty nәrseler de bar. Kózge shúqyp aitylyp jatqan nәrseler, aitugha týrtki bolyp jatqan nәrseler bar. Ony keybireuler basqasha týsinedi. Qazaq negizi maqtanshaq qoy. Eger maqtay bersen, jaqsysyn.

- Taza qazaq maqtanshaq emes.

- Bilmeymin. Sosyn әr halyqtyng ózining sapasy boluy kerek. Bizde sapa óte tómen.

- Jýz payyzben eseptesek, qanshagha baghalar ediniz?

- Jiyrmagha jaqyndap qalatyn shyghar, odan aspaydy. Bilim, ómirge degen kózqaras túrghysynan alghanda. Sosyn, bizde últtyq namys joq. Bizde kompleks bar da, namys joq.

- Kezinde bolghan.

- Áriyne, bolghan. Mening bir dosym bar. Boyy bir de elu bes pe, sonday. Ol ómir boyy tufliyine ýlken platforma jasap kiyedi. Biz sonday qazaqpyz. Karlikpiz ghoy. Álemde. Qazaq qansha? On bes millionbyz deyikshi...Búl Mәskeuding jartysy, Tokionyng jartysy bolyp qalar. Shanhaydyng bir kvartaly, qazaqtardy kóshirsek, bir mikrorayongha syiyp ketemiz. Oryn qalady. Onda túrghan eshteme joq. Sondyqtan, biz sanmen emes, sapamen ósuimiz kerek. Al bizde onday joq. Bilim sapasy tómen. Myna tәuelsizdikting jiyrma jyly ishinde búrynghy dengeyimizden de aiyrylyp qaldyq. Jastar, 20-25-gi jastar, erteng qanday bilimmen el basqarady? Auruhanada adam emdeydi, sotta qalay sottaydy?

- Sózinizdi bóleyin, siz súhbattarynyzda ol jayly pikirinizdi aittynyz. Ol ózinshe bir ýlken mәsele. Men «Shalgha» oralsam. «Shalda» qazirgi problemalarymyz kórsetilgen. Biz tabighatpen etene ósken halyqpyz. Filim osy baylanystyng ýzilgenin kórsetken siyaqty. Qasym shalgha qarap, alghashynda bala siyaqty, al basyna kýn tughanda minezin kórsetti dersin. Yaghni, biz sol minezdi joghaltyp aldyq pa?

- IYә, dúrys aitasyn. Ómirge degen qúlshynysty joghaltyp aldyq.

- Sol sebepti de týsirdiniz be osy filimdi?

IYә. Aqsaqal degen kim? Amanat retinde birdeme qaldyrushy. Ómir kórgenning qúpiyalary bar. Tәjiriybe. Kózqaras. Kendik. Tabighatpen baylanys. Óz jerimizdi satyp jiberdik qoy. Sosyn, bizding dalamyz ónkey qoqysqa ainaldy. Zymyrannyng qaldyghy jatyr, ana jerde mazar túr. Bәri aralasyp ketti. Sondyqtan da biz túmanda jýrmiz. Satyp kettik te, adasyp jýrmiz. Tipti, shaldardyng ózderi de adasyp jýr. Olardyng bizge qaldyrar eshtenesi qalghan joq. Ne qaldyrady? Amanat qanday? Sondyqtan qozy, qozy Bibleyskoe jivotnoe, qasiyettiligi bar, sakralinoe jivotnoe.  Sen dúrys bayqaghansyn. Búl kinoda men qatarly orta buynda adam joq. Anshylar bar. Olar ózderining dalasyna basqa kózben qaraydy. Jyrtqyshtyng kózimen qaraydy. Keledi, atady, óltiredi, bitti. Olar dalagha demalu ýshin ghana keledi. Al, biz shalmen qoshtasudamyz. Sol shaldardyng arasynda birneshe qasiyetti adamdar bar.  Biz qaytkende olardan birdeme alyp qaluymyz kerek. Al, alyp qalu ýshin soghan say bolu kerek. Al biz say emespiz. Men qatarly buyn, uje útylyp qaldyq. Biz eshteneni bilmeymiz. Biz myna bazardaghy  qytaylargha ainalyp kettik. Bәrin satyp kettik. Ózimizdi de satyp kettik. Arymyzdan aiyryldyq. Ony bayqamay da qaldyq. Biz toqshylyqty kótere almadyq. Qazir toqshylyq qoy. Sondyqtan men kinoda orta buyndy adamdarmen qoshtastym, olar óledi dalada. Mening ýmitim, kishkentay nemeremde. Biraq olar da ulanyp bara jatyr. Ýmit solarda ghana. Sol ghoy, malyn satyp, Yeliskiy uniyversiytetke berip, mýmkin ósip ketetin shyghar...

- «Kelinde» qasqyr filimge nýkte qoyady. «Shalda» da qasqyr basty róldi somdady. Nege qasqyr?

- Qasqyr, bizding kóne zamannan kele jatqan Tótem. Afrikada eng basty ang arystan, basqalarda griyf, chukchalarda balyq. Dalanyng taghysy eng ýlken kýshti jyrtqyshy  qasqyr.  Qasqyr turaly anyzdar da bar... Qúrtqa anamyz.   Filimde  Shal qasqyr bolady da, qasqyr Shal bolady. Óitkeni ol qasqyr emes, ana ghoy. Anau qanisherler bóltirigin atyp ketti, ol kegin alyp jatyr, ana retinde keshirdi, sosyn ol tuys qoy. Qandy sezedi. Sol kezde Shal qasqyr bolady da, al mynau adam bolyp ketedi. Mening aitayyn degenim, qazirgi zamanda adamdar ang boldy da, keybir andarda adamshylyq bar. Qasqyr degen simvol. Týp anamyz qasqyr.

- Bir súhbatynyzda 16-ghasyrda only, әrli kiymeshek, últtyq kiyim kiyip alyp, mal jayghady degenge senbeymin deysiz. Búl rejisserdin, jeke adamnyng júmys barysynda jibergen qateligi dep týsinem men. Jәne mening oiymsha kez kelgen sala, kinomatografiya bolsyn, bәsekelestik bolmay damymaydy, sәikesinshe shala filimder, paydany kózdeytin filimder, dalbasa filimder boluy tiyis. Sonysymen naryq damidy, siz múnymen kelisesiz be?

- Búl bizding jalpy, mәdeniyetting belgisine ainalyp ketken nәrse. Orystarda da bar, bir jerge Putin kelse, jyltyratyp, nany men túzyn alyp shyghady.

- Olay da istegen dýrys qoy. Tarihyng bolmasa, búrynghymen baylanys bolmasa, bolashaghyng da búlynghyr.

- Ol dәstýrding bergi jaghy ghoy. Syrt kelbeti. Arghy jaghynda ne bolyp jatqanyn kórgimiz kelmeydi. Bizding iydeologtarymyz әli kýnge deyin Anyraqay shayqasyn toylap jýr dep edim, bir sózimde. Biz qayta-qayta jamay beremiz, janasha jaza beremiz. Sonda, qazaq  keremet bola týse me? Týsinbeymin.

- Men nege múny súradym. Qay salany alsang da, bәsekelestik boluy kerek. Men sizdi basqa rejissermen salystyrmaymyn. Bәlkim, bir qoldan jen, bir jaghadan bas shygharyp, endi damyp kele jatqan otandyq kino industriyasynyng ókilderine bir-birine syilastyqpen, týsinistikpen qarau kerek shyghar?

- Dúrys aitasyn. Bizding kinomyzdyng tarihynda songhy kezderi jaqsy kinolar týsirildi. Men bәrin jaman dep aita almaymyn. «Qaladan kelgen qyz» degen kino bar. Rýstemdiki. Satybaldy Narymbetovting «Jas akkordeonshynyng ómirbayany» filimi bar. «Kek» filimi bar. Biraq, jalpy alghanda, bizding kinomyzdyng sapasy ortasha.

- Endi, ol, jana damyp kele jatyr ghoy.

- Áriyne. Kemshilikter bayqalyp jatady. Biraq qazir kinony kez kelgen adam týsiredi. Keshe ghana odekolon satady da, býgin kino týsiredi. Áriyne, onyng kamerasyn tartyp alyp, saghan kino týsiruge bolmaydy dep eshkim aitpaydy, biraq onyng bәrin kino dep aitugha jәne kelmeydi. Kino emes. Men osyghan kýiinemin. Men ózimdi kinoshnik dep aita almaymyn. Tilim barmaydy. Ózimdi rejissermin dep eseptemeymin. Men qazir kinodramaturgpyn. Oqygham. Diplomym bar kerek bolsa(kýledi). Kórsetem. Qazir bәri úsaqtalyp ketti. Men keshe óleng aityp jýrdim, býgin kino týsirdim. Ol kino emes, qay túrghydan qarasang da, ol bir jarym saghattyq roliyk. Bizge kóterilu kerek, ósu kerek, kórermenning dengeyin kóteru kerek. Olar kórermenning nadandyghyn paydalanyp, odan ary tómendetip jatyr.

-  Qazir ne istep jýrsiz? Chelah turaly týsirer edim depsiz bir sózinizde...

- Oi, ol әngime barysynda aitylghan oy ghoy. Qazir Kenjeni bitiru kerek. Trilogiya. Eger bәri dúrys bolsa, qantardyng ayaghynda týsirilimdi bastaymyn. Qantardyng ayaghyna taman aqsha týsse, Ispaniyagha baramyz. Taylandta. Sonymen trilogiya bitedi. Eger eshqanday ózgeris bolmasa, men ony kýzge taman bitirem. Sosyn kelesi oilap jýrgenim, melodrama. Mahabbat. Mahabbat jóninde týsirgim keledi. Mahabbattyng ne ekenin bilmeymin de, sony zerttegim keledi.

- Qalay bilmeysiz? Kelinsheginiz bar, eki qyzynyz bar...

- Qúpiya ghoy bәri.

- Men ýshin óte qyzyq qyrynan kórinip túrsyz. Ermek Túrsynov Mahabbatty zerttegisi keledi. Oghan ne  týrtki boldy?

- Mening oiymsha, qazir mahabbat joq.

-Kelisemin. Siz jogharyda sapa ketti dep otyrsyz. Ras, qazir mahabbat ta sapasyz.

- Kóp nәrseden aiyryldyq qoy. Kóp qúndylyghymyzdan aiyrylyp qaldyq. Mahabbat qayda ketti?

- Óitkeni, adam búzyldy ghoy. Kózqaras, qúndylyq ózgerdi.

- Mahabbat degen ol tazalyq qoy. Tazalyqty izdegim keledi. Tazalyq qayda? Tazalyqtan da aiyrylyp qaldyq pa? Mýldem arsyz bolyp kettik pe degen súraqtar tuyndap jatyr. Qozy Kórpesh - Bayan súlu, Qyz Jibek...

- Nege tuyndylarynyzdy mahabbattan bastamadynyz?

- Men eshteneni josparlamaymyn. Ózi keledi. Mening oilanyp jýrgenime eki jylday boldy. Qanshama oqighalardy oy eleginen ótkizemin, bastan ótken jaghdaylardy saraptaymyn, «mahabbatyng boldy ma, aityp bershi» dep súraymyn tanystarymnan. Ózderining mahabbatyn aityp beredi. Kóp qoy qyzyq oqighalar.

- Keybireuler erkekte qyryqtan keyin ekinshi sezim oyanady deydi... Sizde sonday boldy ma?

- Joq. Mende onday bolghan joq. Men ózimdi basqasha sezinemin. Jýrekte týk qalmady. Bәri jyrtylyp, jyrtylyp bitti...(kýledi)

- Eger mahabbatynyz berik bolsa, syrtqy jaghday sizdi iyliktire  almaydy.

- Mine, sondyqtan da mahabbattyng ne ekenin týsinip, týsire alsam, shirkin. Ol ýmittenetin nәrse ghoy. Eger biz mahabbatymyzdan aiyrylsaq, onda, mýldem ýmitimizden aiyryldyq degen sóz. Onda, óldik degen sóz. Basqa eshtene de joq. Talasa bereyik, qyrylysa bereyik, ol bizge ýirenshikti nәrse. Al mahabbat qayda? Mening bayqaghanym, jalpy erkek qalmaghan siyaqty myna ómirde.

- Kelisemin. Erkek aitty, erkek istedi degen týsinik joq qazir

- IYә. Al, әielder erkek bolyp aldy. Tipti men jaqynda Indoneziyagha baryp keldim. Sol jerde taksiyde kele jatyrmyz. «Qaydansyndar?» - deydi. Qazaqstan desek. «A-a, әlemdegi eng kýshti әielder sizderde» -  deydi taksist. Ana shtangisterdi aityp jatyr (kýledi). Sonda, maqtanatynymyz osy ma? Búl súmdyq qoy, jetken jerimiz osy ma sonda? Samye silinye v miyre jenshiny. Eta katastrofa.  Nesine maqtanamyz?   Mahabbat bolmasa, әiel ózining qasiyetinen aiyrylady. Erkekter er bolmay qalady. Áyel búzylsa, bәri búzylady degen sóz.  Eger bizde mahabbat qalmasa, ol bizding  qanshalyqty búzylmaghanymyzdy da kórsetedi. Ómir tek mahabbattan qúralady. Mahabbat degen tek qana erkek pen әielding qarym-qatynasy emes, ol sezim. Adamdy erlikterge, biyik qadamdargha aparatyn kýsh. Sosyn, mening oiymsha, әielder ne ýshin jaratyldy? Mahabbat ýshin jaratyldy. Olar әbden saghynyp jýr osy sezimdi. Ne ekenin bilmeydi. Bilgen kýnde de ony ala almaydy. Beretin adam qalghan joq qoy. Bireu Qúdaydan súraghan ghoy, «pochemu vse devushky takie horoshiye, a jenshiny takie stervy?» dep. Sonda Qúday aitypty deydi:  «Nu, potomu chto devushek delay ya, a jenshin iz nih delaete vy» dep. Dolylyq bizding әielderimizge tәn emes. Bizding әielderimiz eshqashan onday bolghan joq. Oqigha izdep jýrmin qyzyq, maghynaly.

Til tiygizuge qaqym bar!

- Qatelespesem, siz ómirde jaqyn tútyp, dos kórgen, sengen adamdarynyzdan tayaq jegen, sizdi olar laqtyryp ketken kezderi boldy. Amerikagha baruynyzdyng bir sebebi de sol dep estidim men.

- Boldy, boldy. Ózing oilashy. Men Amerikadan qaytyp kelgennen keyin óz elime oraldym. Men búl jerge payda izdep kelgen joqpyn. Eger óz basymdy, qu basymdy oilasam, sol Amerikada qala berer edim. Al men bәrin tastap qaytyp kelgennen keyin, jarty jyldan keyin týrmeden biraq shyqtym.

- Ne ýshin?

- Ol kezde 98-jyly meni tútqyngha aldy (kýled), týrmege qamady. Aryz týsti ýstimnen. Men úrlady, jep qoydy degen әngimeler bastaldy. Ol kezde Rahat Áliyevter osynda. Kýshine enip túrghan kez. Ol kezde salyq polisiyasyn basqaratyn, Almatyda. Dәrighamen ajyraspaghan. Olarmen jarnama jóninde әngime boldy, men Qazaqstangha kelgennen keyin, arnanyng sapasy biyiktep, jarnamanyng kólemi kóbeye bastady. Ol kezde biz Habarmen teketires boldyq.

- «Habardyn»  «Qazaqstannan» janadan bólinip shyqqan kez ghoy...

- IYә, iyә. Altynbek jayynda aitpay-aq qoyayyn... Dostarym sol kezde meni tastap ketti, men jalghyz qaldym... Ol kezde men búl jerge bóten elden kelgen adam, ishki tәrtipti,  asa bilmeytinmin. Bir jarym jylday tergeu jýrdi. Sonda tapqandary úyaly telefondy úrlap aldy deydi. Ýsh million dollardan bastap, aqyrynda úyaly telefonmen dәleldedi. Memleketting aqshasyna satyp alyp, ózim paydalanyp jýrmin ghoy, sonda. Amerikada jýrgende, mekteptegi balalardyng qolynan kórgenmin onday telefondy. Sonda kónilim әbden qaldy, әriyne. Qaytadan ketem be dep oilap jýrgenmin. Qazaq bәribir ózgermeydi ne isteseng de...

- Qalay qútyldynyz? Otyrdynyz ba?

- Otyrdym. Bir-eki aiday otyrdym.

- Osy jerde otyrdynyz ba, shetelde me?

- Osy jerde boldym. Eshqayda qashqan joqpyn. Meni júmystan shygharyp jiberdi. «Qylmysym» dәleldenbey túryp  aldyn ala shygharyp jiberdi. Soghan renjidim. Qalaysha, is әli dәleldengen joq, shygharyp tastady. Negiz joq. Aqyrynda bir jarym jylday jýrdim júmyssyz. Manayymnan bәri qashty.

- Atabaevqa qatysty sizdi qauipsizdik qyzmetimen baylanystyrady. Jauaptarynyzdy qaytalaghym kelmeydi. Degenmen, siz qazir kóp synap jýrsiz. Al kóp synaghandy biylik únatpaydy, әdette onday adamdar tayaq jeydi.

- Men tayaq jep-jep ýirengen adammyn ghoy. Men ózim bir jerge baryp, arnayy baspasóz mәslihatyn ótkizip jýrgen adam emespin. Keledi, súraq qoyady, sosyn oghan jauap beresing súraq qoyghan son. Jauap bergende oiyndaghyny aitqyng keledi. Al ol oiyng bireulerge únamaydy. Men kino týsirgende nemese maqala jazghanda bireulerge únau ýshin jasamaymyn ghoy.

- Qazaq bolghanynyzgha namystanasyz ba?

- Qalay namystanamyn? Qazaq bolghanym jaqsy qayta. Maqtan tútatyn da eshtene joq, namystanatyn da eshtene joq qazaq bolghannan keyin. Eger tudyn, bireu onqay, bireu solaqay. Men onqaymyn dep maqtanasyng ba? Joq, solaqaymyn dep maqtanasyng ba? Ol Qúdaydan kelgen nәrse. Kompleksi barlar namystanady. Ol sening jetistiging emes, ol sening kinәng da emes. Ol jaghyn oilaghan da emespin. Qazaq bolyp tudym, qazaq bolyp ólemin.

Sen maqalandy jazghanda qazaqqa nege til tiygizesing degen túrghyda jazatyn shygharsyn. Men til tiygizem. Oghan qaqym bar. Men qazaqpyn ghoy. Óz-ózime men syn kózben qaraymyn. Qazaqqa aityp jatqan nәrselerdi men ózime aityp jatyrmyn. Sondyqtan men nege qarany aq deuim kerek? Men kórip túrmyn ghoy. Sosyn, men salystyrmaly týrde aitamyn. Álemdi eki ret aralap shyqtym. Ýlken órkeniyetti elderde ómir sýrdim. Kórdim. Sondyqtan kóptegen kónilimnen shyqpaghan nәrseni men nege aityp jatyrmyn, qazaq  óssin, ózgersin dep aitamyn.

- Qanshalyqty baqyttymyn dep sanaysyz ózinizdi?

- Bilmeymin.

- Nege? Sizding týsiniginizshe baqyt degen ne?

- Baqyt degen, baqyt degen... bilmeymin. Mahabbatpen baylanysty. Jýregim ornynda, eki qyzym bar. Ózimning oilaghan josparlarymdy jasap jýrmin. Ol da bir jetistik shyghar. Qazirgi uaqytta eshkimnen eshteme súramay, ózinmen ózing oiyndaghyny jýzege asyryp jýrsen, ol da bir baqyt qoy. Keybireuler aitady, keybir kezdesulerde, sen ana bir súhbatynda mening oiymdaghyny aitypsyn, al men ony aita almaymyn, men jetkize almaymyn. Myna júmysta jýrmin, otbasymdy oilaymyn, óz basymdy oilaymyn dep. Onda túrghan ne bar ekenin bilmeymin. Búl ne degen súmdyq? Al, keybireuler, men ómir boyy myna júmyspen ainalysyp kelem, ishimde suretshi ólip jatyr... Ishtey aqynmyn, kompozitormyn, óleng jazghym keledi. Biraq myna atannan әlet, myna júmyspen jýrmin deydi.

- Onyng bәri syltau...

- Kim bilipti. Men ómir boyy jazdym, jurnalist bolsam da, kitap jazsam da birdemeni jasap, týrtip jýremin. Al endi rejisser dep jatyr meni júrt. Men ózimdi rejisser dep eshqashan eseptemeymin. Men kinodramaturgpyn. Óz ssenariyimdi ózim týsiruge әlim keledi. Baqyttyng ne ekenin mýmkin óler aldynda biletin shygharmyn, qazir aita almaymyn.

- Adam ony sezedi ghoy?

- Men ózimdi erkin sezinemin. Oilarymdy aitam, eshnәrseni jasyrmaymyn. Tek balalarym auyrsa, sodan jaman qorqamyn. Eldi ózgertkim keledi әriyne, búl utopiya, týk shyqpaydy. Ózindi dúrys, jaqsy sezinu ýshin әreket jasau kerek. Qolymnan kelgenin istedim. Olar erteng ósedi. Memleket osylay ózgermese, men para berip, oqytqyzbaymyn. Onda, men olardy ana jaqqa aparyp oqytamyn.

- Mening biluimshe, jasaymyn degen adam jasaydy, oqimyn degen adam oqidy. Talap etu kerek, birinshi kezekte ózinnen talap etu kerek.

- Biraq bizde qazir sapasy jaghynan jaqsy oqu orny qalghan joq . Paraqorlyq barlyq jerdi jaylap alghan. Ýlkenim on ýshte, kishkentayym toghyzda. Eki-ýsh jyldyng ishinde myna memleket ózgerip ketpeytin shyghar. Oqytqym keledi, mýmkindik joq, oqu orny joq, bәri ulanyp ketken. Búl jerde biylikting de kinәsi joq. My zaslujivaem to praviytelistvo, kotoroe zaslujivaem, vot y vse. Halyqtyng sapasy sonday.

- Preziydent jayly kinony keyin týsiruge bolady dediniz... Bir sózinizde biylik ózgeredi dediniz, yaghny ol kýn jaqyn qaldy ma?

-  Eger men dәriger bolsam tek diagnozdy qoyamyn. Sodan song sen bylay iste, myna tamaqty jep, mynany jeme... myna kitapty oqyma, myna kitapty oqy. Myna kinony kórme, myna kinony kór.  Qúrmanghazy, Dәuletkerey, Mosart, Bethovendi tynda, mýmkin, sonda emdelip ketetin shygharsyn. Oiyn, sanang ózgeredi dey alamyn.  Aurudyng emdelui sanagha baylanysty.  Meninshe biylik birden ózgermeydi. Aurudyng da týr-týri bar. Grippen  auyrsang jazylyp ketesin, al eger rakpen auyrsan, jazylasyng ba-jazylmaysyng ba ony Qúday biledi.

- Bәri emdeluge baylanysty emes pe? Grippten de óluge bolady

- Dәrigerge baylanysty. Raktyng tórtinshi dengeyindemiz. Jýregimiz qara, qanymyz súiyqtaldy. Oiymyz, ishimiz ulandy. Qolymyz istep túr, ayaghymyz jýrip túr. Kózimiz kórip,  qúlaghymyz estip túr. Sondyqtan, búl deneni emdep, jazylyp ketsin deseng óte myqty himiyaterapiya jasau kerek. Qazir onday dәrigerler joq aramyzda, onday dәriler bar ma, joq pa ony bilmeymin.

- Dәrini jasaghysy keletin adamdar bar. Mysaly, siz...

- IYә, biraq mening dәrim óte ashy. Men emdeymin desem, auyrtyp emdeymin ghoy. Kesemin, mynau keregi joq, mynany alyp tasta dep. Operasiya jasaghan song narkoz bermey tiridey jasaymyn ghoy.

- Bireudi synaghan kezde, osynday súhbat bergen kezde, eshkim telefon soqpay ma?

- Soghady. Poshtama jiberedi. Boqtaydy. Óltiremiz, sóitemiz, býitemiz dep...

- Men biylikti aitamyn, jeke adamdardy emes

- Aa,  biylik pe, biyliktegiler olay etpeydi. Biylikting ózinde de dostarm bar ghoy. Estiysing  neshe-týrli әngimeni. Sodan song qoyshy, deysin.

P.S. 31-arnanyng janalyqtarynda júmys istegende Ermek agha basshylyq etip edi. Myqty menedjer retinde bilem. «Kelin» filimin kórmesten, elding sózine qarap, ol kisiden kónilim qalghan kez boldy. Búl qalay, men tanityn Ermek agha qalaysha últtyng namysyna tiyetin filim týsirdi dep... Keyin tanystarym «Kelindi» ýide qarap otyryp, qanshalyqty qateleskenimdi týsindim. Bәlkim, filimdi últtyq túrghydan emes, adamdyq túrghydan qabyldaghanym shyghar. Ermek aghany búrynghydan beter syiladym. Óner adamy retinde jana qyrynan tanydym. Sebebi ómir qolynan is keletin adamdy kózi tirisinde baghalau kerektigine kóz jetkizdi.

Cúhbattasqan - Saltanat Áskerbekqyzy

"Abai.kz"