Ortalyq Aziya elderining nazary Ózbekstanda. Qaraqalpaqstan statusyn konstitusiyada ózgertuge úsynys tastalghan sәtten bastap, qaraqalpaq halqynyng úiqysy qashty. Áleumettik jelidegi narazylyqtyng sony kóshege shyghyp, óz qúqyghyn talap etuding aqyry qantógiske әkeldi. Búl Mirziyeev biyligining qateligi bolsa kerek. 

Daudyng basy 70-75 bap boldy. Ózbekstannyng Konstitusiyasynda 70-75 baptar Qaraqalpaqstannyng statusyna arnalghan. Onda ne aitylghan? Baptargha qarasaq bylay:

70 bap. Egemendi Qaraqalpaqstan Respublikasy Ózbekstan Respublikasynyng qúramyna kiredi. Qaraqalpaqstan Respublikasynyng egemendigin Ózbekstan Respublikasy qorghaydy.

71 bap. Qaraqalpaqstan Respublikasynyng óz Konstitusiyasy bar.
Qaraqalpaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy Ózbekstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna qayshy kele almaydy.

72 bap. Qaraqalpaqstan Respublikasy aumaghynda Ózbekstan Respublikasynyng zandary mindetti bolyp tabylady.

73 bap. Qaraqalpaqstan Respublikasynyng aumaghy men shekarasyn onyng rúqsatynsyz ózgertuge bolmaydy. Qaraqalpaqstan Respublikasy ózining әkimshilik-aumaqtyq qúrylysy mәselelerin derbes sheshedi.

74 bap. Qaraqalpaqstan Respublikasy Qaraqalpaqstan halqynyng jalpy referendumy negizinde Ózbekstan Respublikasynan shyghugha qúqyly.

75 bap. Ózbekstan Respublikasy men Qaraqalpaqstan Respublikasy arasyndaghy mәseleler men daular bitimgershilik rәsimder arqyly sheshiledi.

Mine, osy alty bapty ózgertu mәselesi kóterildi. Búl "úmytylghan" mәseleni qayta qozghap, joq jerden mәsele izdeu әdisi bolatyn. Sózsiz búl ózgeristerdi engizu úsynysy 16 audannan túratyn Qaraqalpaqstandy dýr silkindirdi. "Suvereniytetten aiyrylu" qaupi aldymen әleumettik jelidegi qaraqalpaq halqynyng narazylyghyn tudyrdy. Qaraqalpaq halqy әleumettik jelide arnayy viydeo týsirip, ýndeuler jasap taratty. Ýndeu taratushylar Resey, Qazaqstan, Ontýstik Koreya jәne ózge aimaqtardan da tabyldy. Al Europa elderindegi qughyndaghy qaraqalpaq belsendileri әlemdik qauymdastyqqa ýn qatty.

Konstitusiyalyq reformany talqylau júmystary 25 mausym men 5 shilde aralyghynda jýrgizilui tiyis edi. "5 shildege deyin naqty narazylyq tanytyp, ózgeriske toqtau bolmasaq, onda suvereniytetti joghaltu qaupi bar" degen qaraqalpaq belsendileri jappay beybit mitingter úiymdastyrugha shaqyrdy. Belsendi Dәulet Tәjimúrat 5 shildede jappay ereuil ótkizuge shaqyrdy. Sol kýni Dәulet Tәjimúratty kýshtik qúrylymdar ústap әketti, al halyq jappay el astanasy Nókis qalasynyng ortalyghyna jinalyp, ashyq ereuil bastady.

Ereuilde "Dәuletti bosatu" men "Konstitusiyalyq ózgeristerdi toqtatu" úrandary aityldy. Myndaghan halyq alangha jinalyp, Ózbekstan biyligi jinalghan topty kózden jas aghyzar gaz qoldanyp, rezenke oqpen taratugha tyrysty. Búl narazy top pen kýshtik qúrylymdar arasyndaghy qaqtyghysqa úlasty. Narazylyqtyng betalysyn bayqaghan Tashkent dereu arada preziydent Mirziyeevting Nókis qalasyna attanghanyn habarlady. Mirziyeev Nókiste konstitusiyagha qanday da bir ózgeris qaraqalpaq halqynyng qalauynsyz engizilmeytinin mәlimdedi. Sóitip 70-75 baptar ózgerissiz qaluyn úsyndy, al 4 shilde kýni Ózbekstan parlamenti Mirziyeevting úsynysyn qabyl alyp, Qaraqalpaqstannyng statusy ózgermeytin boldy.

Tashkent qosymsha sharalar da qabyldady. Mysaly Qazaqstanmen qúrlyq shekarasynyng birqatar beketteri uaqytsha jabyldy. Qaraqalpaqstanda 3  shilde men 2 tamyz aralyghynda tótenshe jaghday engizildi, keshki saghat 21:00-07:00 aralyghynda komendanttyq saghat jariyalandy. Búl әreketti "qoghamdyq tәrtipti saqtau sharalary" dep atady Tashkent biyligi.

Mirziyeev búl oqighalargha resmy bylay dep bagha berdi: "Demokratiyalyq qaghidattar men qúqyqtyq normalar negizinde azamattardyng óz pikiri men erik-jigerin erkin bildirui ýshin jasalghan jaghdaylargha qaramastan, keybir kýshter Konstitusiyalyq reformalargha narazylyq bildiru syltauymen agressiya men zorlyq-zombylyq jolyn tandap, Ózbekstandaghy jaghdaydy túraqsyzdandyrugha jәne shayqaugha tyrysty.

Jalghan aqparat taratudyng pysyqtalghan tehnologiyalaryn jәne әleumettik jelilerdi paydalana otyryp, destruktivti kýshter naqty maqsatty kózdedi jәne azamattardy Konstitusiyany búzatyn qyzmetke tartty.

Olardyng basty maqsaty - qoghamdy túraqsyzdandyru, memleketimiz jýrgizip otyrghan jasampaz sayasatqa degen senimge núqsan keltiru, Ózbekstannyng aumaqtyq tútastyghyna núqsan keltiru.

2022 jyldyng 1 shildesinde Nýkis qalasynda bir top adam jalghan úrandarmen azamattardyng senimine ie bolyp, olardy adastyrdy, biylikting zandy talaptaryna baghynbady, haos tudyrdy jәne jergilikti memlekettik organdardyng ghimarattaryn basyp alugha tyrysty. Búl búghan deyin habarlandy.

2 shildede olar qoghamdyq tәrtipti búzugha baghyttalghan aksiyalardy toqtatu turaly talaptardy elemey, respublikanyng әkimshilik ortalyghynyng ortalyq kóshelerinde destruktivti әreketterdi jalghastyrdy.

Sheru kezinde olar infraqúrylym nysandaryna aitarlyqtay ziyan keltirdi. Olar dýken terezelerin shaghyp, órt qoydy. Birneshe top qaru alu maqsatynda Nýkis qalalyq ishki ister basqarmasy men Últtyq úlan basqarmasynyng ghimarattaryn basyp alugha tyrysty.

Sandyq artyqshylyghyn paydalanyp, búl adamdar qúqyq qorghau organdaryna shabuyl jasap, olardy ayausyz úryp, auyr jaraqat saldy.

Ókinishke qaray, beybit túrghyndar men qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetkerleri arasynda zardap shekkender bar", - dedi Mirziyeev.

Qazaqstan Syrtqy ister ministrligi de Ózbekstandaghy oqighalargha baylanysty memleketimizding ústanymyn jetkizdi. Resmy mәlimdemede bylay delinedi: “Ózbekstan – Qazaqstan ýshin bauyrlas memleket, senimdi odaqtas jәne strategiyalyq seriktes.

Sondyqtan Qazaqstanda songhy kýnderi Ózbekstan Respublikasynda oryn alghan oqighalardy alandaushylyqpen qabyldady.

Ózbekstan basshylyghynyng Qaraqalpaqstan Respublikasyndaghy jaghdaydy túraqtandyru boyynsha sheshimderin qúptaymyz әri qoldaymyz.
Bauyrlas Ózbekstanda asa manyzdy sayasy oqigha – Konstitusiyagha týzetuler jónindegi referendum qarsanynda – beybitshilik pen tynyshtyq ornyghatynyna senimdimiz.

Qazaqstan Ózbekstanmen 1998 jylghy 31 qazandaghy Mәngilik dostyq turaly shart, 2013 jylghy 14 mausymdaghy Strategiyalyq әriptestik turaly shart jәne 2021 jylghy 6 jeltoqsandaghy Odaqtastyq qatynastar turaly deklarasiya ruhyndaghy kópsalaly yntymaqtastyqty damytu men nyghaytu baghytyna bekem.”

Ózbekstandaghy oqighalardy Batystyng úiymdastyruymen iske asty deushiler de bar. Mysaly Belarusi preziydenti Lukashenko sonday pikirde eken. Ol bylay deydi: "Ózbekterge kóptegen derek keltirdik, sammitterding birinde aitqanymda olar tipti renjigen edi. Keshe ne boldy? Qaraqalpaq Respublikasy, Ózbekstannyng jartysyna juyghy, Konstitusiyada bir nәrse dúrys kórsetilmey kóterilip ketti. Joq! Endi býgin sheteldikter qol súqty dey bastady. 

Ortalyq Aziya, biz siyaqty, eki ottyng arasynda qaldy: bir jaghynan europalyqtar, amerikalyqtar, al ekinshi jaghynan - Ortalyq Aziyanyng aman qaluyna qatty kómektesip jatqan Qytay. Búl tartys tayau uaqytta Ortalyq Aziyada bolady. Múnyng belgileri qazirden bayqalady". 

Ózbekstan biyligi Lukashenkonyng búl sózderin Tashkentting ishki sayasatyna aralasu dep qabyldady. Al ózge sarapshylar bolsa, Mirziyeev ýlken qatelik jasady degen oida. Úmytylyp bara jatqan "Qaraqalpaqstannyng statusy" mәselesin kóteru jәne narazylyqty kýshpen basu arqyly ol ózining songhy jyldary iske asyrghan demokratiyalyq reformalarynyng kýlin kókke úshyrdy degen oida.

Ka Myrza

Abai.kz