Qazaqstannyng «Aq jol» demokratiyalyq partiyasy «HH1 ghasyrda Qazaqstan qoghamyn janghyrtudaghy «Alash» qozghalysy iydeyalarynyng ózektiligi» atty últtyq ghylymiy-praktikalyq konferensiya ótkizdi.

2012 jyldyng 27 qarashasy, «Aq jol» QDP baspasóz qyzmeti

Qazaqstannyng «Aq jol» demokratiyalyq partiyasy «HH1 ghasyrda Qazaqstan qoghamyn janghyrtudaghy «Alash» qozghalysy iydeyalarynyng ózektiligi» atty últtyq ghylymiy-praktikalyq konferensiya ótkizdi.

2012 jyldyng 27 qarashasy, «Aq jol» QDP baspasóz qyzmeti

Biylghy jyl - Alash qozghalysynyng 95 jyldyghy. 1917 jyldyng 5-13 jeltoqsanynda Orynbor qalasynda ótken ekinshi jalpyqazaq sezinde Últtyq Kenes qúryldy. Yaghni, 1917 jyldyng 13 jeltoqsany  - qazaqtyng alghashqy zamanauy ýkimetining - Alashordanyng dýniyege kelgen kýni. Alashorda ýkimetining qúrylyp, HH ghasyrdyng basynda qazaq dalasynda avtonomiyalyq biylikting boluy últ-azattyq qozghalys tarihynda eleuli kezeng bolyp sanalady. Ghúmyry úzaq bolmasa da qazaqtyng túnghysh ýkimeti qúrylyp, qazaq halqynyng memlekettikke layyqty el ekeni pash etildi. Alash arystarynyng eng basty enbegi - olar sol qiyn uaqytta tolyqqandy sayasy partiya men ýkimet qúryp, óz halqynyng mýddelerin batyl qorghau jaghyna shygha aluynda. Alash qozghalysy zamanalyq manyzy bar qúbylys, onyng iydeyalary men baghdarlamalary últtyq memlekettikti qalyptastyrudy maqsat etti. Búl turaly jaqynda Astanada Qazaqstannyng «Aq jol»  demokratiyalyq partiyasy men L.N.Gumiylev atyndaghy Euraziyalyq últtyq uniyversiyteti birlesip ótkizgen «HH1 ghasyrda Qazaqstan qoghamyn janghyrtudaghy «Alash» qozghalysy iydeyalarynyng ózektiligi» atty últtyq ghylymiy-praktikalyq konferensiyada egjey-tegjeyli әngime boldy. Konferensiyanyng júmysyna jetekshi alashtanushylar, belgili ghalymdar, Qazaqstan Respublikasy Parlamentining deputattary, qogham qayratkerleri, sarapshylar, shygharmashylyq intelliygensiya ókilderi, joghary oqu oryndarynyng studentteri, BAQ ókilderi, alashordalyqtardyng úrpaqtary qatysty.

«Alash Orda» kóshbasshylarynyng zandyq túrghyda aqtalghanyna qaramastan, әli kýnge deyin «Alash» qozghalysyna tolyq bagha bermey jýrmiz», - dedi konferensiyany kirispe sóz sóilep ashqan «Aq jol» QDP tóraghasy, Partiyanyng Parlamenttegi fraksiyasynyng jetekshisi Azat Peruashev, - «Biz Alash iydeyalarynyng әleuetin әli tolyq asha alghanymyz joq. Konferensiyanyng maqsaty - Alash qozghalysynyn, Alashtyng kóshbasshylarynyng әleumettik-ekonomikalyq, sayasiy-qúqyqtyq, últtyq-mәdeny salalargha qatysty kózqarastaryna berilgen baghalar men payymdaulardy, ghylymy tújyrymdardy jana zamannyng talaptaryna, súranystaryna say zerdeleuge tyrysu. Alashtyng amanatyna adaldyq tanytyp, Alash iydeyalarynyng iske asyryluynyng tәuelsizdigimizdi nyghayta týsuge qyzmet etetine qoghamdyq pikir tughyzu. Yaghni, búl biz ýshin teoriyalyq ghana emes, búl eng aldymen, qoghamymyzdyng janghyruyna, últ iygiligine qyzmet etui tiyis praktikalyq mәsele».

Konferensiya ýsh sessiyalyq baghytta júmys istedi. Onyng birinshisi: «Alash» kóshbasshylarynyng memlekettilikke, últtyq qúndylyqtargha kózqarastary» boyynsha bayandamalar jiyntyghyn qúrady. L.N.Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining prorektory, QR ÚGhA-nyng korrespondent-mýshesi Dihan Qamzabekúly, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng Preziydenti, QR ÚGhA-nyng akademiygi Ómirzaq Aytbaev, EÚU «Euraziya» ghylymiy-zertteu ortalyghynyng diyrektory, tarih ghylymdarynyng doktory Ziyabek Qabyldinov, sayasattanu ghylymdarynyng doktory Ábdijәlel Bәkir  ózderining bayandamalarynda Alash iydeyasynyng ózegi últtyq memlekettik derbestik bolghanyn, býgingi Qazaqstan Respublikasy - Alashtyng búl armanynyng iske asuynyng kórinisi ekenin, Alash kóshbasshylarynyng qazaq qoghamyn birtindep Europalyq dengeydegi órkeniyetting ozyq jetistikterimen aqylgha qonymdy úshtastyru negizinde sol zamandaghy naqty jaghdaylargha beyimdeudi ózderining anyq ta aiqyn maqsaty tútqanyn tilge tiyek etti.

Ekinshi, «Alashordalyqtardyn» ekonomikalyq tújyrymdamalary turaly» ótetin sessiyanyng da jýktemesi jauapty boldy. «Alash» partiyasynyng baghdarlamasy, birinshiden, qazaq elin ózining bólinbeytin territoriyasy bar, otarlyq tәueldilikten azat elge ainaldyrudy, ekinshiden, qazaq halqynyng ómirin jana sapagha kóterudi kózdedi. Yaghni, olar elde pәrmendi reformalyq sharalardy iske asyrghylary keldi. Kez kelgen memleketting túraqty jәne tiyimdi ómirlik qyzmeti ýshin sol elding ekonomikalyq damuyn qamtamasyz etuding manyzy zor ekenin Alash qayratkerleri jete týsindi. Ony últtyq basymdylyqtardyng biri retinde qarastyrdy. Alashordalyqtardyng kóbisi últtyq burjuaziyanyng ókilderi bolghandyqtan da jer mәselesin, kәsipkerlik, jeke menshik mәselelerin el ekonomikasynan bólip qaramaghan, ony ekonomikalyq ósuding negizi dep sanaghan. Osy taqyrypta bayandamalar jasaushylar Qazaqstan Respublikasy  Parlamenti Mәjilisining deputaty Ekaterina Nikitinskaya, ekonomika ghylymdarynyng doktory Myrzageldi Kemel, L.N.Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti «Alash» mәdeniyet jәne ruhany damu institutynyng diyrektory, filologiya ghylymdarynyng doktory Shәrip Amantay, EÚU uniyversiyteti jurnalistika jәne sayasattanu fakulitetining dekany Qayrat Saq Alashordalyqtardyng ekonomikalyq tújyrymdamasyna jana qyrynan kele aldy.   «Alash» qayratkerlerin sayasatker retinde ghana emes, olardyng әrqaysysynyng bilikti mamandar bolghanyn naqty derektermen kórsetti.

«Alash» kóshbasshylarynyng әleumettik janghyrtugha kózqarastary» ýshinshi sessiya ayasyndaghy bayandamalarda múqiyat taldandy. Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Á.Nazarbaev elimizdegi әleumettik, sonday-aq globalidy ekonomikalyq jәne sayasy ýderister ýshin tújyrymdamalyq manyzy asa zor Áleumettik janghyrtu baghdarlamasyn úsynyp, ol halqymyzdyng qoldauyna ie bolyp otyrghany belgili. «Aq jol» partiyasynyng Ortalyq kenesining Plenumy búl mәseleni arnayy qarap, Memleket basshysy úsynghan baghdarlamany elimizding búdan әri damuynyng strategiyalyq baghyty retinde tolyq qoldaytynyn, ony iske asyru ýshin belsendi týrde atsalysatynyn mәlimdegen bolatyn. Shyn mәninde, búl baghdarlama memleketimizding damuyna jana talaptar qoyyp, halqymyzdyng últtyq mýddelerine say keletin jana qúndylyqtar jýiesin qalyptastyryp otyr. Qazaq qoghamyn birte-birte ózgertip, zamangha beyimdeudi maqsat etken «Alashtyn» asyl múrattary bizding elimizding qazirgi jedel janghyru, modernizasiya baghytymyzben ýndes keledi. Múny, «Aq jol» partiyasynyng belsendi ókilderi: Mәjilis deputaty Azamat Ábildaevtin, «Aq jol» QDP tóraghasynyng orynbasarlary Anarbek Ormannyn, Ludmilla Julanovanyn, Qazbek Isanyn, Partiyanyng Aqyldastar alqasynyng tóraghasy Amankeldi Aytalynyn, Aqyldastar alqasynyng mýshesi, belgili aqyn Hanbiybi Esenqaraqyzynyn, Partiyanyng jastar qanatynyng jetekshilerining biri, sayasattanushy Maqsat Jaqaudyn, L.N.Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti qazaq әdebiyeti kafedrasynyng dosenti Omar Jәleldin, Semey qalasynan arnayy kelgen alashtanushy ghalym Erlan Saylaubaydyng bayandamalary men sózderindegi dәiekter dәleldey týsti.

Konferensiyagha qatysushylar Alash iydeyasyn birjolata ysyryp tastaudy kózdegen kenestik jýiede ómir sýrgen kezdegi oilau jýiesinen, sol kezdegi psihologiyalyq pighyldan tútastay arylugha, últtyq sanany biyikke kóteruge kýsh júmsaudyng qajettiligin aitty. Osy kezge deyin Alash degende basqa últtyng ókilderi osy qozghalysty últshyldyq baghytta dep qana oilap, oghan kýdikpen qaraushylar bar. Konferensiyada osy kýdikter joqqa shygharyldy. Orys tilinde de birneshe bayandamalar jasaugha mýmkindikter berildi. Alash iydeyasyn әrbir qazaqstandyq ýshin eldi ajyratatyn emes, biriktirushi maqsatqa paydalanuymyz kerek. Konferensiyagha qatysushylardyng kóptegen qadau-qadau pikir-úsynystary «Aq jol» partiyasy Parlamenttik fraksiyasynyng osy mәsele boyynsha jariya etilgen Ýkimet basshysyna jiberilgen deputattyq saualymen ýndesip jatty. Sonymen qosa tyng úsynystar da aitylmay qalghan joq. Jinaqtay kelgende olar mynaghan sayady: Túnghysh Últ kenesi - Alashorda ýkimeti qúrylghan tarihy kýn: 1917 jyldyng 13 jeltoqsany qúrmetine jyl sayynghy 13 jeltoqsandy resmy týrde «Alashorda» kýni dep atau; Jyl sayyn qarasha men jeltoqsan ailarynda oqu oryndarynda, memlekettik organdar men әskery bólimshelerde, múraghattar men kitaphanalarda «Alash taghylymdary» taqyrybyna Alash oqularyn: búqaralyq leksiyalar, sabaqtar, dәrister, konferensiyalar, jinalystar, kórmeler t.b. sharalar ótkizu; Astanada Alash qayratkerlerining eskertkishteri ornatylghan «Alashorda» alleyasyn ashu. Alash qayratkerlerining eskertkishterin Almatyda, barlyq oblys ortalyqtarynda ornatu; Alash qozghalysyna tikeley qatysy bar Reseyding Peterbor, Omby, Orynbor, Ózbekstannyng Tashkent, Qoqan qalalarynda, elimizdegi Semey, Torghay, Jympity t.b. qala-kentterinde Alash qayratkerlerining tarihy isterine baylanysty belgi, eskertkish taqtalar ornatu, múrajaylar ashu júmysyn úiymdastyru; Tildik baghyttaryna qaramay mektepterde Alash úghymyn, Alash iydeyasyn, Alash qozghalysyn jәne Alash qayratkerlerining ómir jolyn otanshyldyq ayasynda keninen úghyndyru. «Qazaqstan tarihy» oqulyghyna jetkilikti kólem beru. Joghary oqu oryndarynda Alash iydeyalaryn oqytudyng tiyimdi jýiesin qúru; Alash múrasy men tarihy, Alash qayratkerleri turaly ghylymiy-zertteu monografiyalaryn, әdebiyet pen óner shygharmalaryn, derekti jәne kórkem filimder jәne teledidar tuyndylaryn memlekettik tapsyryspen shygharu; Alash qozghalysynyng tarihyn tereng jәne jan-jaqty zertteu ýshin Qazaqstannyng ghana emes, Resey, Týrkiyanyn, Qytaydyn, Fransiyanyn, Germaniyanyn, Ózbekstan, Qyrghyz, Týrkmen jәne basqa memleketterding múraghattarynda ghylymiy-zertteu júmystaryn jýrgizuge qarajattar bólu mәselesin qarastyru; Tarihy әdilettilik pen aqiqatqa qamtamasyz etu ýshin Alashordalyqtardyng sot prosesining materialdaryn qoljetimdi etu sharalaryn jýzege asyru; Qazaq elinde otarsyzdanu sayasatyn jýrgizu. Áriyne, búl úsynystardyng qay-qaysysy bolsyn manyzdy. Mәselege teren, keshendi keludi talap etedi. Sondyqtan da «Alash» qozghalysynyng 100 jyldyghynyng (2017j) dayyndyghyna qazirden tiyanaqty da jýieli kirisu ýshin Qazaqstan Respublikasy Ýkimeti arnayy keshendi is-sharalar josparyn qabyldaghany jón bolar edi.

«Aq jol» partiyasy óz tarapynan baspasóz betterine shyqqan Alash taqyrybyndaghy ghylymy enbekterge, tarihi, jurnalistik zertteulerge studentter, jas ghalymdar jәne jurnalister arasynda bәige jariyalap, onyng qorytyndysyn jyl sayyn shygharyp túrudy josparlauda. Onyng bas bәigesine million tenge qoyylatyn boldy. Búl turaly konferensiyada Azat Peruashev ózining qorytyndy sózinde mәlim etti. Orys tildi auditoriyalardy Alashtyng bay múrasyna tartu, ýrey men kýdikten aryltu maqsatynda orys tildi búqaralyq aqparat qúraldarynda shyqqan júmystar ýshin bayqaudyng jeke nominasiyasy belgilenetin boldy. Bayqau jenimpazdary atanghandar osy júmystaryn negizge ala otyryp, keleshekte ótkiziletin konferensiyalarda bayandamalar jasaytyn bolady. Sonday-aq «Aq jol» Partiyanyng Aqyldastar alqasynyng mýshesi, elimizge tanymal aqyn Hanbiybi Esenqaraqyzynyng tikeley bastamasymen Alashtyng kórnekti qayratkerlerining biri Súltanbek Qojanovtyng basqaruymen 1920-1926 jyldarynda Tashkent qalasynda shyghyp túrghan, Alash ardaqtylarynyng minberi bolghan «Aq jol» gazetining sandaryndaghy tótenshe arab tilinde jariyalanghan materialdardy qazirgi qazaq әrpine kóshirip, jazylghan 2 tomdyq zertteu kitaptaryn jaryqqa shygharmaqshy bolyp otyr. «Búl ortaq iske qosylghan azghantay bolsa da ýlesimiz bolmaq»,- dedi Azat Peruashev, - «Qazaqstan Tәuelsizdigining bastauynda túrghan Alash arystaryna qanday qúrmet kórsetsek te artyq emes».

Tútastay alghanda, «Alash» kóshbasshylary ústanymdarynyng últpen birge ómir sýretin konsepsiyalyq maghynasy bar ekendigin konferensiyagha qatysqandardyng әrqaysysyda da sezingen siyaqty. Áriyne, iydeyalar da  zamannyng ózgeruine qaray damyp otyratyny   týsinikti. Degenmen de Alash iydeyasy sol kezendegi tamyryn terennen alghan últymyzdyng qúndylyqtar jiyntyghy - ekonomikalyq, sayasi, filosofiyalyq oilaudyng kemeldengen ýlgisi bolghandyghy anyq. Alash ruhy óshpepti, ony osy konferensiya da kórsetti. Tәuelsizdik jyldarynda tura oilaghanymyzday bolmaghanmen, bәribir Alash ruhy boyymyzgha sinip jatyr. Sonymen qatar Alash qozghalysynyng bostandyq pen tәuelsizdik múrattary ýshin kýrestegi róli men manyzyn odan әri zertteudi jana serpinmen jalghastyrudyng qajettiligi kýmәn tudyrmaydy. Konferensiyany úiymdastyrushylar men onyng júmysyna qatysushylar «Alash» qozghalysynyng 100 jyldyghyn elimizding ómirindegi asa manyzdy tarihy zamanalyq manyzy bar oqigha retinde baghalap, onyng dayyndyghyna Ýkimetti, Parlamentti, basqa da memlekettik organdar men qoghamdyq úiymdardy qazirden kirisuge shaqyrdy.