Jeksenbi, 29 Qyrkýiek 2024
Biylik 1997 0 pikir 24 Shilde, 2022 saghat 10:43

Jana Qazaqstandaghy parlamentarizm jana damu jolyna týsti

Preziydent Qasym-Jomart Toqaev 2019 jylghy halyqqa joldauynda Qazaqstandaghy parlamentarizmdi kýsheyte týsetin, zang sapasyn arttyrugha qyzmet etetin Parlament janynan qúrylym qúrudy úsyndy. Memleket basshysynyng tapsyrmasymen Ýkimet Parlamentpen birge Parlamentarizm institutyn qúru jobasyna jeng týre kirisip ketti.

Osylaysha, zannamanyng tiyimdiligin taldaudy (normativtik qúqyqtyq aktilerdi taldau) qamtamasyz etetin, Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyn damytudyng ghylymy tújyrymdamalaryn әzirleu arqyly Qazaqstanda parlamentarizmdi damytyp, onyng tiyimdiligin arttyrudy maqsat etken qúrylym payda boldy.

Preziydent ózining joldauynda «Kýshti Preziydent – yqpaldy Parlament – esep beretin Ýkimet» qaghidasyna sýienuimiz kerek ekenin basa aitqan bolatyn. Osy baghyttaghy júmysqa kýsh saluymyz abzal ekenin atap ótti. Sol jyly Memleket basshysy «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasyn iske asyrudy tapsyrdy. Osy baghytta elding Ýkimeti men Parlamentine asa iri salmaq týsetini aiqyndaldy.

«Biz qogham iygiligi ýshin syndarly sayasat jýrgizip kele jatqan basqa da sayasy partiyalarmen jәne qozghalystarmen yntymaqtastyqta júmys isteuimiz qajet. Qoghamdy tolghandyryp otyrghan negizgi mәseleler kóshede emes, Parlamentte jәne azamattyq dialog ayasynda talqylanyp, sheshimin tabuy tiyis»,-dedi Preziydent.

Qasym-Jomart Toqaev deputattar ózekti mәseleler boyynsha Ýkimetke saual joldap, ózderine tiyesili qúqyqtaryn tolyqtay paylanuy kerek ekenin eskertti. Zang shygharushy Parlament pen atqarushy biylik ózara yntymaqtastyqta, elding mýddesine sәikes keletin kez-kelgen iske bir jennen qol, bir jaghadan bas shyghara kirisui kerek ekenin aitty.

«Memleket basshysy retinde elimizde kóppartiyalyqty, sayasy bәsekelestikti jәne oi-pikirding san aluandyghyn damytugha yqpal etudi óz mindetim dep sanaymyn. Búl sayasy jýie túraqtylyghynyng úzaq boluy ýshin manyzdy. Aldaghy Parlament Mәjilisi men mәslihattar saylauy elimizdegi kóppartiyalyq jýiening damuyna ong yqpal etui tiyis»,-degen edi Preziydent.

Damyghan parlamentarizm – zayyrly, tәuelsiz, qúqyqtyq, demokratiyaly memleketting bir kórsetkishi. Bizding elimizdegidey Parlamentarizm institutyna úqsas qúrylymdar shetelding damyghan memleketterinde de kezdesedi. Olardyng negizgi júmysy deputattargha zannamagha ózgerister engizu kezinde onyng ghylymy negizdemesin aiqyndaugha, jana normalardi qabyldauda jәne zang jobalaryn әzirleude olardyng ekonomikalyq-qarjy esebin shygharugha, sonday-aq zandardy iske asyrudyng yqtimal әleumettik, ekologiyalyq, zandyq, ekonomikalyq saldaryn boljaugha kómektesedi. Búl qyzmetting bәri iske asu ýshin arnayy bilim alghan mamandar birlese júmys isteydi. Institut, sonday-aq, damyghan shet elderding tәjiriybesin zertteu maqsatynda әleumettik-saraptamalyq saualnamalar jýrgizedi.

Qasym-Jomart Toqaev Preziydenttikke kelgen tórt jyl ishinde eldegi parlamentarizmdi dúrys jolgha qoi turaly aitudy toqtatqan emes. Ýkimetke tapsyrma berip, ýnemi damytu ýstinde. Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaev ta  memleket basshysynyng parlamentarizdi qalyptastyruda ýlken enbegi baryn ataghan bolatyn.

«Sol jyldary (90-shy jyldardyng ayaghy men 2000 jyldardyng basynda) ol mening Últtyq qor qúru turaly iydeyamdy tolyq qoldap, onyng qúryluyna atsalysty. Túrghyn ýy qúrylys jinaq banki, damu instituttary osy kezde payda boldy. Áleumettik janghyru jolynda alghashqy qadamdar jasaldy. Jana zeynetaqy jýiesi qalyptasty. Qasym-Jomart Toqaev Senat tóraghasy retinde Qazaqstandaghy parlamentarizmning jana zang shygharu qyzmetine mol ýles qosty. Osy jyldar ishinde ol maghan senimdi serik bolyp, elimizdi odan ary órkendetuge qatysty ústanymymdy qoldap keledi. Ol menen bir mýshel jas kishi, osy kýni el basqaryp otyrghan tónirektegi kórshilerimizding qúrdasy jәne zamandasy bolyp sanalady. Júmys isteuine ynghayly», - dedi Núrsúltan Nazarbaev 2019 jyly ózi el basqaru isinen ketip bara jatyp.

2022 jyl halqymyz ýshin auyr bastaldy. Qantar aiyndaghy qaraly kýnderden keyin halyq el basshylyghynan ýlken sayasy ózgeris, shiraq qimyl kýtti. Sondyqtan Memleket basshysy әdettegidey, halqyna joldauyn kýzge qaldyrmay, nauryz aiynda joldady. Preziydent ózi aitqanday, eldi basqarudyng sayasy jýiesi bir ornynda túrmay, zaman aghymymen ózgerip otyruy kerek. Biylghy jyly biylik basynda kóptegen ózgerister boldy.

Preziydent búl jolghy joldauynda eldegi qalyptasyp qalghan superpreziydenttik jýieden aryluymyz kerek ekenin, parlamentting róli búrynghydan da kýshengi kerek ekenin basa aitty.

«Qazir bizde barlyghy Preziydentke kelip tireledi. Búl – dúrys emes. Birtindep búdan bas tartuymyz qajet. Men ýshin memleketting úzaqmerzimdi mýddesi biylikting qosymsha mýmkindikterine jәne uaqytsha yqpalyna qaraghanda әldeqayda manyzdyraq»,-dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Preziydent Konstitusiyagha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly referendum ótkizudi úsynyp, nәtiyjesinde halyqtyng 70 payyzynan astamy ózgeristerdi qoldap dauys berdi.

Osy referendum barysynda myna mәseleler boyynsha Ata zangha ózgerister engizildi:

Superpreziydenttik bas­qaru ýlgisi­nen preziydenttik respub­likagha týbegeyli kóshu;

Birqatar biylik ókilettigin qayta bólu;

Parlamentting rólin kýshey­tip, mәrtebesin arttyru;

Eldi basqaru isine halyqtyng qatysu mýmkindigin keneytu;

Azamattardyng qúqyqtaryn qorghau tәsilderin jetildiru. Minekey, mausymdaghy referendumda qarastyrylghan mәselelerdi Memleket basshysy ózining joldauynda aityp ótken bolatyn.

Konstitusiyagha engizilgen jana ózgeristerge baylanysty biylikting zang shygharushy organy aityrlyqtay ózgerdi. Aldaghy uaqytta búl ózgerister Parlamentarizmning damy týsuine yqpal etetin bolady. Ata zannyng reformasy Parlament biyligining rólin artyryp, qúziretin keneytti. Preziydent Senattaghy kvotasyn 15-ten 10 deputatqa qysqartty. Onyng beseuin Qazaqstan halqy Assam­bleya­sy úsynatyn bolady jәne Qazaqstan halqy Assam­b­leyasynyng Mәjilistegi kvo­tasy Senatqa berildi. Soghan sәikes Mәjilis deputat­tary­­nyng jalpy sany 107-den 98-ge qysqartyldy, biraq sany qysqarghanymen qúzireti artty. Jana núsqa boyynsha zang qabyldau qúqyghy tek tómengi palata qolynda bolady. Al Senatqa Mәjilis qabyldaghan zandardy tek maqúldau nemese maqúldamau qúqyghy beriledi. Búryn Senat zang jobalaryn qabyldamay tastasa Mәjilis ony ainalyp óte almaytyn. Endi sayasy jýiede tepe-tendik jәne teje­melik tetikterdi nyghaytu jәne zang shygharu jú­my­syn on­taylandyru maq­satynda Mәji­liske zandardy qabyl­­dau (búryn zang jobalaryn qara­ghan jәne maqúldaghan), al Senatqa zan­dardy maqúldau ne maqúl­damau (búryn zandardy qabyldaghan) qúzy­reti beri­ldi.

Sonday-aq Senattyng ókilettigi birqatar qúqyq­tarmen tolyqty. Endigi jerde Preziydent janadan qúrylghan Konstitusiyalyq Sottyng jәne Joghary Sot Kenesining tóraghalaryn taghayyndaudy Senattyng kelisiminen keyin iske asyrady. Respublikalyq budjetting atqary­luyn baqylau jónindegi esep komiyteti Joghary auditorlyq palata bolyp ózgerip, onyng tóraghasy jylyna eki ret Mәjilis deputattarynyng aldynda esep beretin bolady.

Mәjilis deputattary aralas saylau jýiesimen, yaghny pro­po­r­­sionaldy jәne majoritar­ly jýie boyynsha saylanady. Búl Aralas saylau jýiesi barlyq azamat­tyng qúqyqtaryn tolyq saq­­taugha, saylaushylardyng mýdde­sin qor­ghaugha mýmkindik beredi.

Osylaysha, Parlamentting rólin arttyru preziydentke, atqarushy biylikke tәueldilikten alshaqtatady jәne Parlamentarizmdi damyta týspek.

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2578