Aghymdaghy aidyng 12-si kýni «Qazaq eli» Halyqtyq qozghalysynyng tóraghasy Qajymúqan Ghabdollanyng belgili sayasatker Jasaral Quanyshәlin turaly «Múnafyqtyng «múny» nemese Jasaral Quanyshalin qazaqty qalay satty?» (http://old.abai.kz/content/kazhymykan-gabdolla-mynafyktyn-myny-nemese-zhasaral-kuanyshalin-kazakty-kalai-satty )  degen n materialyn jariyalaghan bolatynbyz. Býgin redaksiyamyzgha jogharyda atalghan maqalagha qarsy jauap maqala kelip týsti. Eki jaqty teng sóiletip, eki tarapqa birdey sóz beretin portaldyng búljymas ústanymyna sәikes, qarsy materialdy da oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

«Abai.kz»

«Jaman itting atyn Bóribasar qoyady» dep, atyndy Qajymúqan qoyghan son, amalym joq, saghan «Qajymúqan» dep isharat jasaymyn da, qaytemin endi. Aytys-tartysqa aralasyp, yrdu-dyrdu dodagha qosylam degen ýsh úiyqtasam týsime kirmepti, tek sender shekten shyghyp ketken son, eriksiz ýn qatuyma tura kelip otyr.

Aghymdaghy aidyng 12-si kýni «Qazaq eli» Halyqtyq qozghalysynyng tóraghasy Qajymúqan Ghabdollanyng belgili sayasatker Jasaral Quanyshәlin turaly «Múnafyqtyng «múny» nemese Jasaral Quanyshalin qazaqty qalay satty?» (http://old.abai.kz/content/kazhymykan-gabdolla-mynafyktyn-myny-nemese-zhasaral-kuanyshalin-kazakty-kalai-satty )  degen n materialyn jariyalaghan bolatynbyz. Býgin redaksiyamyzgha jogharyda atalghan maqalagha qarsy jauap maqala kelip týsti. Eki jaqty teng sóiletip, eki tarapqa birdey sóz beretin portaldyng búljymas ústanymyna sәikes, qarsy materialdy da oqyrman nazaryna úsynyp otyrmyz.

«Abai.kz»

«Jaman itting atyn Bóribasar qoyady» dep, atyndy Qajymúqan qoyghan son, amalym joq, saghan «Qajymúqan» dep isharat jasaymyn da, qaytemin endi. Aytys-tartysqa aralasyp, yrdu-dyrdu dodagha qosylam degen ýsh úiyqtasam týsime kirmepti, tek sender shekten shyghyp ketken son, eriksiz ýn qatuyma tura kelip otyr.

«Jasaral Quanyshalin qazaqty qalay satty?» degen maqalannyng aty qanday jaman edi! Qazaqty satqan Jasaral ma eken? Memleketting tizginin qolynda ústap, qazaqty qara taban qúlgha ainaldyrghan, halqymyzdyng keleshegi - jastardy bala baqshadaghy kýninen bastap jemqorlyqtyng jetegine jegip, paraqorlyghymen elimizdi dýnie jýzining aldynda masqara qylghan anau biyliktegilerin, odan qala berdi, olardy qolpashtap, solardyng tabanyn jalaghan, әlgi, Múhtar inimizshelep aitqanda, TJ-laryng emes pe qazaqty satyp otyrghan?

Ángimendi Janaózenge tirep aitqan ekensin, endeshe, mynaghan jauap bershi ózin: tәuelsizdik kýnin toylaugha shyqqan kóshedegi qarapayym halyqqa oq jaudyryp, ólgenin óltirip, ólmegenin shyrqyratyp aparyp týrmege tyqqan Jasaral ma? Al, ol bolmasa, ortaq mýdde, ortaq maqsatpen ereuilge shyqqan múnayshylardy alatayday azdyryp, myiyn ainaldyryp, týrli amal-aylamen degenine kóndirip, aqyr ayaghy ózderine qol úshyn berip, qamqorlyghyn jasaghan Volodya Kozlov sekildi bauyrlaryn qúrbandyqqa shalyp, nayzanyng úshyna baylatqan, sóitip, qazaqty tabighatynda joq túrpatqa týsirgen búl sayqal biylikti nesine jaqtaysyn?

Jylanday ysyldap, sýirendegen tilindi Jasaraldyng janyna qansha jerden súqqylaghanda jogharydaghylaryna qarap, eng qúryghanda, «Áu!» dep bir ýrip qoymaghanyng solardy jaqtaghanyng emes pe?

Olay ekensin, «Qazaq eli» halyqtyq qozghalysynyng tóraghasy» degen atty býrkenshektenbey-aq, sol biyliginning atynan oppozisiyamen ashyqtan-ashyq shyqpaymysyng aiqasqa? Sóit te, Janaózenge qyrghyn salghandaryndy, saldyrghandarynmen qosa qorgha. Sonda ishken-jegenindi adal aqtar edin. Kim bóget bolyp otyr, sóitsen?

Bәlkim, elding ishine «últshyl» bolyp kir de, azdyr shetinen degen tapsyrmang bar shyghar? Onda, Qúday tóbennen úrdy de.

«Qazaqtyng namysyn kóteruimiz qajet» degen uәjindi basqagha aitpasan, otyz jylda «beline baylay almaghan qylyshty» egde tartqan taramys shaghynda Jasaral kótere almaydy», - depsing Múhtar Tayjangha. Ol qay sasqanyn? Sayasatqa qarshadayynan aralasyp, 60-tan asqangha deyin bir sýrinbey kele jatqan Jasaraldy sol aitqan sandyrghynmen mertiktiremin deding be? Al, mertiktirdim degen kýnning ózinde, aiyzdaryng qanyp, armandaryna jeter me edinder?

«Mahambet babam tirilip kelse, Syrym atam oyanyp ketse, shirkin-ay!» - dep, Jasaral men Aysúludyng mandaylaryna myltyghynnyng únghysyn taqap-aq qoyghan ekensin. Álde, jogharydaghylarynnyng sonday niyeti bar ma edi? Ágәrәki, sonday niyeti bolyp, sen sonyng habaryn jetkizip otyrsan, saghan eki dýniyede keshirim bolmas. Osynday imansyzdyqqa basyndy qalay baylap otyrsyn? Qorjynyndy kim qalay toltyrsa da, múnday qarau mindetti arqalaugha dәting qaytip bardy? Múny «bir» dep bil, Qajymúqan.

Ekinshiden, 60-tan jana asqan Jasaraldy, búghan deyingi halyqqa sinirgen enbekterin joqqa balap, qoqysqa laqtyryp tastaghaly jatyr ekensin, - al, 80-ning sengirine ayaq basqan Kәrishal aghang - meni qayda jayghastyrmaqsyn? Kәrishal Asan-Ata degenning sayasy ghúmyrynan habaryng bolsa, mening aitpaghym men istegen isimning sýbeli bóligi 60-ymnan keyingi ómirime tiyesili. Sondyqtan da, men Jasaralgha ómir tileymin. Jәne, tilegende de, kózimning jasy búrshaqtap otyryp tileymin. Dәl osy býgin Jasaralday sauatty, Jasaralday tabandy bir de bir adam joq qazaqta. Qazaqqa janyng qatty ashysa, sen onyng qasynan tabylugha tiyisti edin. Tabylmadyng ba, onda jayyna jýr.

Tering óte júqa eken, bayghús bala. «Semizdikti qoy kóteredi» demekshi, jarylyp ketip jýrme.

Sen sózinde «Qalay bolghanda da, men aitpay túra almaytyn bir shyndyq bar, eger osy aqiqat jasyryn qalsa, barlyq tirshiligimiz ben sózimiz jartykesh bolyp shyghar edi. Men Jasaral aghamyz ben Aysúlu apamyz turaly kóp nәrse aita alamyn», - depsin. Aynalayyn-au, sen Jasaral men Aysúlugha qarsy kәdimgidey armiya qúryp soghys ashugha shyghypsyng ghoy! Aytshy, ol soghysyng qay soghys? Eger ol, ózing aitqanday, «Óitkeni bir kezde ýsheumiz bir újymda, bir tudyng astynda niyettes, seriktes, ruhtas aghayyn boldyq, talay  әngime-dýken qúrdyq, syr bólisip, jýrek aqtarystyq. Keng dastarhanda aq kónil, shalqar peyilimizben dәmdes-túzdas bolghan kezder ótti basymyzdan» degen әngimenning tónireginde bolsa, mynauyng masqarashylyq qoy! Múnynnan keyin saghan kim senedi, kim jaqyndasady senimen? Búdan keyin shalbar kiyip jýruding keregi bar ma saghan?

Jaraydy, «erkekpin» degen kýnning ózinde, sen әlgi sózinmen ózinning tynshy ekenindi, bayaghy «37-nin» naghyz sholaq belsendisi ekenindi mәlimdep otyrghan joqsyng ba? Satqyndyqtyng kókesi osy emes pe? Ózing aitqan, sonday qarym-qatynasta bola túra, Jasaral aghang senen beker bezbegen ghoy. Myna qylyghynnan keyin, manayynda jýrgenderding ózi teris ainalyp keter. Sen ne aityp otyrghanyndy ózing sezinemisin?

Men de Jasaralmen úzaq uaqyttan beri aralastamyn. Óte qúrmetteytin inim. Bir-birimizdi synaghan, minegen uaqyttarymyz da boldy. Biraq, maqsat bir, mýdde ortaq bolghan son, tez tabysatynbyz. Jeke basymyzdyng jaghdayyna qol jýgirtip, súghanaqtyq jasasqan jerimiz joq. Bizdiki, tek, el qamy. Men de tili ashydanmyn, Jasaraldyng da tili ótkir. Alayda, birimiz birimizding jeke basymyzdy kemsitip, Qúday bergen ol qasiyetti birimiz birimizge qarsy júmsamappyz. Qayta, jaqyndasa, tuysa týstik. Al, sender besikten beldering shyqpay jatyp, kektenushilik pen óshigushilik sekildi qasiyetsizdikti qaydan sinirgensinder boylaryna? Men sening maqalandy oqyp, jaghamdy ústadym. Cúmdyq qoy búl.

Kýni býginge deyin, jasymnyng ýlkendigin búldamay, tayaghyma sýienip, Jasaralgha baryp qaytamyn. Ekeumiz әngimelesemiz, pikir bólisemiz. Sony ózime bir ghúmyr tútam. Ol da, men kelsem, tóbesi kókke jeterdey quanady. Biz әr kezdesuimizdi tarihymyzdyng qaytalanbas bir sәtindey qadirleymiz.

Al, Aysúlu jónindegi әngime tipten basqa. Ol bizben sonau 90-shy jyldardan bermen qaray ómirding qyzyq-shyjyghyn birge bólisip kele jatqan ýzengiles adam. Onyng sayasy arenada halqyna sinirgen enbegin eshkim tarih betinen sylyp tastay almaydy. Sonday-aq, estigen jandy bey-jay qaldyrmaytyn, ón boyynan qazaqylyq dәstýrding sóli tamshylap túrghan «Baryp qayt, balam, auylgha» tolghauy men asa joghary pafosta jazylghan, qazaghymyz túrghay, býkil týrik dýniyesining basyn bir tudyng astyna biriguge shaqyrghan, jazyluynyng sheberligi men iydeyalyq terendigi jaghynan әdeby әlemdegi bólek bir qúbylys «Imangha jýgin, ei, pende» atty tarihy dastany kez-kelgenning tisi bata bermeytin kiyeli shygharmalar. Sender, bile bilsender, Aysúludy minberlerinne shyghyp, bir auyz sóz sóilegeni ýshin tóbelerine kóterip, qasterleuge tiyisti edinder. Átten, ol qoldarynnan kelmedi. Qalay degende de, Aysúludyng aty - Aysúlu.

Al, onyng senderdi shyjyndatqan «Volodyany 100 qazaqqa aiyrbastamaymyn» degen sózin mening betime qarap túryp aitsa da, men: «Qaryndasym, múnyng orynsyz boldy-au», - demes em. Óitkeni búl, ókinishke oray, әriyne, býgingi kýngi qazaqy qoghamymyzdyng moyyndamaugha esh mýmkinshiligimiz joq shynayy kelbeti. Rasynda da, tәuelsizdigimizdi tәrik etip, halqymyzdyng basyna qara búlt ýiirgen býgingi jýiening betperdesin aiqara ashyp, qara qyldy qaq jara shyndyqty aitqan, jәne de temir tordyng qúrsauynan qaymyqpay aitqan Volodyany qaysymyzgha aiyrbastaydy? Aydyn-kýnning amanynda, tipti, dәl tәuelsizdik aldyq degen qasiyetti merekening ýstinde qara halyqty qyryp salghan qazaq polisaylargha ma? Álde, solargha búiryq bergender men soghan yqpal jasaghan qazaqtargha ma? Joq, eki kýnning birinde Janaózenge qaray attandata shapqylap, tergeu men sot ýstinde qisayyp shygha kelgen, sóitip, aldyna jylap barghan múnayshylargha hal-qaderinshe kómek kórsetken Volodyagha jala jauyp, kinәni arta salghan bizding jelókpe qazaqtargha ma? Joq, bastaryn eki búttarynyng arasyna tyghyp alyp, jer shúqyp otyrghan jazushysymaq, ghalymsymaq, deputatsymaq qazaqtargha ma? Joq, halyqtyng baqytsyzdyghy ýstinen kýn kórip, úpay jinap jýrgen merez qazaqtargha ma?..

Halyq, memleket mýddesi últ-úlysqa bóline me, ózi? Osyny týsinu ýshin qanshalyqty aqyl kerek adamgha? Sen ózing Volodyanyng is-әreketterine mәn berip, sózderin oqyp, zertteding be? Eger, sony istegen adam bolsan, sen býgin mynanday masqarashylyqqa barmas edin.

Mynany bile jýr: jasaraldar - Alla taghalanyng әmirimen qoghamdy silimtikterden aryltu ýshin jortuylda jýrgen naghyz kókjaldar. Al qorqaularda mening sharuam joq...

Sәlemmen Arlan -

Asan Ata Kәrishal.

13.12.2012 jyl

«Abai.kz»