كارىشال اسانوۆ. «جامان ءيتتىڭ اتىن ءبورىباسار قويادى»...
اعىمداعى ايدىڭ 12-ءسى كۇنى «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قاجىمۇقان عابدوللانىڭ بەلگىلى ساياساتكەر جاسارال قۋانىشالين تۋرالى «مۇنافىقتىڭ «مۇڭى» نەمەسە جاسارال قۋانىشالين قازاقتى قالاي ساتتى؟» (http://old.abai.kz/content/kazhymykan-gabdolla-mynafyktyn-myny-nemese-zhasaral-kuanyshalin-kazakty-kalai-satty ) دەگەن ن ماتەريالىن جاريالاعان بولاتىنبىز. بۇگىن رەداكتسيامىزعا جوعارىدا اتالعان ماقالاعا قارسى جاۋاپ ماقالا كەلىپ ءتۇستى. ەكى جاقتى تەڭ سويلەتىپ، ەكى تاراپقا بىردەي ءسوز بەرەتىن پورتالدىڭ بۇلجىماس ۇستانىمىنا سايكەس، قارسى ماتەريالدى دا وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.
«Abai.kz»
«جامان ءيتتىڭ اتىن ءبورىباسار قويادى» دەپ، اتىڭدى قاجىمۇقان قويعان سوڭ، امالىم جوق، ساعان «قاجىمۇقان» دەپ يشارات جاسايمىن دا، قايتەمىن ەندى. ايتىس-تارتىسقا ارالاسىپ، ىردۋ-دىردۋ دوداعا قوسىلام دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەپتى، تەك سەندەر شەكتەن شىعىپ كەتكەن سوڭ، ەرىكسىز ءۇن قاتۋىما تۋرا كەلىپ وتىر.
اعىمداعى ايدىڭ 12-ءسى كۇنى «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قاجىمۇقان عابدوللانىڭ بەلگىلى ساياساتكەر جاسارال قۋانىشالين تۋرالى «مۇنافىقتىڭ «مۇڭى» نەمەسە جاسارال قۋانىشالين قازاقتى قالاي ساتتى؟» (http://old.abai.kz/content/kazhymykan-gabdolla-mynafyktyn-myny-nemese-zhasaral-kuanyshalin-kazakty-kalai-satty ) دەگەن ن ماتەريالىن جاريالاعان بولاتىنبىز. بۇگىن رەداكتسيامىزعا جوعارىدا اتالعان ماقالاعا قارسى جاۋاپ ماقالا كەلىپ ءتۇستى. ەكى جاقتى تەڭ سويلەتىپ، ەكى تاراپقا بىردەي ءسوز بەرەتىن پورتالدىڭ بۇلجىماس ۇستانىمىنا سايكەس، قارسى ماتەريالدى دا وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.
«Abai.kz»
«جامان ءيتتىڭ اتىن ءبورىباسار قويادى» دەپ، اتىڭدى قاجىمۇقان قويعان سوڭ، امالىم جوق، ساعان «قاجىمۇقان» دەپ يشارات جاسايمىن دا، قايتەمىن ەندى. ايتىس-تارتىسقا ارالاسىپ، ىردۋ-دىردۋ دوداعا قوسىلام دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەپتى، تەك سەندەر شەكتەن شىعىپ كەتكەن سوڭ، ەرىكسىز ءۇن قاتۋىما تۋرا كەلىپ وتىر.
«جاسارال قۋانىشالين قازاقتى قالاي ساتتى؟» دەگەن ماقالاڭنىڭ اتى قانداي جامان ەدى! قازاقتى ساتقان جاسارال ما ەكەن؟ مەملەكەتتىڭ تىزگىنىن قولىندا ۇستاپ، قازاقتى قارا تابان قۇلعا اينالدىرعان، حالقىمىزدىڭ كەلەشەگى - جاستاردى بالا باقشاداعى كۇنىنەن باستاپ جەمقورلىقتىڭ جەتەگىنە جەگىپ، پاراقورلىعىمەن ەلىمىزدى دۇنيە ءجۇزىنىڭ الدىندا ماسقارا قىلعان اناۋ بيلىكتەگىلەرىڭ، ودان قالا بەردى، ولاردى قولپاشتاپ، سولاردىڭ تابانىن جالاعان، الگى، مۇحتار ىنىمىزشەلەپ ايتقاندا، تج-لارىڭ ەمەس پە قازاقتى ساتىپ وتىرعان؟
اڭگىمەڭدى جاڭاوزەنگە تىرەپ ايتقان ەكەنسىڭ، ەندەشە، مىناعان جاۋاپ بەرشى ءوزىڭ: تاۋەلسىزدىك كۇنىن تويلاۋعا شىققان كوشەدەگى قاراپايىم حالىققا وق جاۋدىرىپ، ولگەنىن ءولتىرىپ، ولمەگەنىن شىرقىراتىپ اپارىپ تۇرمەگە تىققان جاسارال ما؟ ال، ول بولماسا، ورتاق مۇددە، ورتاق ماقساتپەن ەرەۋىلگە شىققان مۇنايشىلاردى الاتايداي ازدىرىپ، مىيىن اينالدىرىپ، ءتۇرلى امال-ايلامەن دەگەنىنە كوندىرىپ، اقىر اياعى وزدەرىنە قول ۇشىن بەرىپ، قامقورلىعىن جاساعان ۆولوديا كوزلوۆ سەكىلدى باۋىرلارىن قۇرباندىققا شالىپ، نايزانىڭ ۇشىنا بايلاتقان، ءسويتىپ، قازاقتى تابيعاتىندا جوق تۇرپاتقا تۇسىرگەن بۇل سايقال بيلىكتى نەسىنە جاقتايسىڭ؟
جىلانداي ىسىلداپ، سۇيرەڭدەگەن ءتىلىڭدى جاسارالدىڭ جانىنا قانشا جەردەن سۇققىلاعاندا جوعارىداعىلارىڭا قاراپ، ەڭ قۇرىعاندا، «ءاۋ!» دەپ ءبىر ءۇرىپ قويماعانىڭ سولاردى جاقتاعانىڭ ەمەس پە؟
ولاي ەكەنسىڭ، «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى» دەگەن اتتى بۇركەنشەكتەنبەي-اق، سول بيلىگىڭنىڭ اتىنان وپپوزيتسيامەن اشىقتان-اشىق شىقپايمىسىڭ ايقاسقا؟ ءسويت تە، جاڭاوزەنگە قىرعىن سالعاندارىڭدى، سالدىرعاندارىڭمەن قوسا قورعا. سوندا ىشكەن-جەگەنىڭدى ادال اقتار ەدىڭ. كىم بوگەت بولىپ وتىر، سويتسەڭ؟
بالكىم، ەلدىڭ ىشىنە «ۇلتشىل» بولىپ كىر دە، ازدىر شەتىنەن دەگەن تاپسىرماڭ بار شىعار؟ وندا، قۇداي توبەڭنەن ۇردى دە.
«قازاقتىڭ نامىسىن كوتەرۋىمىز قاجەت» دەگەن ءۋاجىڭدى باسقاعا ايتپاساڭ، وتىز جىلدا «بەلىنە بايلاي الماعان قىلىشتى» ەگدە تارتقان تارامىس شاعىندا جاسارال كوتەرە المايدى»، - دەپسىڭ مۇحتار تايجانعا. ول قاي ساسقانىڭ؟ ساياساتقا قارشادايىنان ارالاسىپ، 60-تان اسقانعا دەيىن ءبىر سۇرىنبەي كەلە جاتقان جاسارالدى سول ايتقان ساندىرعىڭمەن مەرتىكتىرەمىن دەدىڭ بە؟ ال، مەرتىكتىردىم دەگەن كۇننىڭ وزىندە، ايىزدارىڭ قانىپ، ارماندارىڭا جەتەر مە ەدىڭدەر؟
«ماحامبەت بابام ءتىرىلىپ كەلسە، سىرىم اتام ويانىپ كەتسە، شىركىن-اي!» - دەپ، جاسارال مەن ايسۇلۋدىڭ ماڭدايلارىنا مىلتىعىڭنىڭ ۇڭعىسىن تاقاپ-اق قويعان ەكەنسىڭ. الدە، جوعارىداعىلارىڭنىڭ سونداي نيەتى بار ما ەدى؟ اگاراكي، سونداي نيەتى بولىپ، سەن سونىڭ حابارىن جەتكىزىپ وتىرساڭ، ساعان ەكى دۇنيەدە كەشىرىم بولماس. وسىنداي يمانسىزدىققا باسىڭدى قالاي بايلاپ وتىرسىڭ؟ قورجىنىڭدى كىم قالاي تولتىرسا دا، مۇنداي قاراۋ مىندەتتى ارقالاۋعا ءداتىڭ قايتىپ باردى؟ مۇنى «ءبىر» دەپ ءبىل، قاجىمۇقان.
ەكىنشىدەن، 60-تان جاڭا اسقان جاسارالدى، بۇعان دەيىنگى حالىققا سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىن جوققا بالاپ، قوقىسقا لاقتىرىپ تاستاعالى جاتىر ەكەنسىڭ، - ال، 80-ءنىڭ سەڭگىرىنە اياق باسقان كارىشال اعاڭ - مەنى قايدا جايعاستىرماقسىڭ؟ كارىشال اسان-اتا دەگەننىڭ ساياسي عۇمىرىنان حابارىڭ بولسا، مەنىڭ ايتپاعىم مەن ىستەگەن ءىسىمنىڭ سۇبەلى بولىگى 60-ىمنان كەيىنگى ومىرىمە تيەسىلى. سوندىقتان دا، مەن جاسارالعا ءومىر تىلەيمىن. جانە، تىلەگەندە دە، كوزىمنىڭ جاسى بۇرشاقتاپ وتىرىپ تىلەيمىن. ءدال وسى بۇگىن جاسارالداي ساۋاتتى، جاسارالداي تاباندى ءبىر دە ءبىر ادام جوق قازاقتا. قازاققا جانىڭ قاتتى اشىسا، سەن ونىڭ قاسىنان تابىلۋعا ءتيىستى ەدىڭ. تابىلمادىڭ با، وندا جايىڭا ءجۇر.
تەرىڭ وتە جۇقا ەكەن، بايعۇس بالا. «سەمىزدىكتى قوي كوتەرەدى» دەمەكشى، جارىلىپ كەتىپ جۇرمە.
سەن سوزىڭدە «قالاي بولعاندا دا، مەن ايتپاي تۇرا المايتىن ءبىر شىندىق بار، ەگەر وسى اقيقات جاسىرىن قالسا، بارلىق تىرشىلىگىمىز بەن ءسوزىمىز جارتىكەش بولىپ شىعار ەدى. مەن جاسارال اعامىز بەن ايسۇلۋ اپامىز تۋرالى كوپ نارسە ايتا الامىن»، - دەپسىڭ. اينالايىن-اۋ، سەن جاسارال مەن ايسۇلۋعا قارسى كادىمگىدەي ارميا قۇرىپ سوعىس اشۋعا شىعىپسىڭ عوي! ايتشى، ول سوعىسىڭ قاي سوعىس؟ ەگەر ول، ءوزىڭ ايتقانداي، «ويتكەنى ءبىر كەزدە ۇشەۋمىز ءبىر ۇجىمدا، ءبىر تۋدىڭ استىندا نيەتتەس، سەرىكتەس، رۋحتاس اعايىن بولدىق، تالاي اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق، سىر ءبولىسىپ، جۇرەك اقتارىستىق. كەڭ داستارحاندا اق كوڭىل، شالقار پەيىلىمىزبەن دامدەس-تۇزداس بولعان كەزدەر ءوتتى باسىمىزدان» دەگەن اڭگىمەڭنىڭ توڭىرەگىندە بولسا، مىناۋىڭ ماسقاراشىلىق قوي! مۇنىڭنان كەيىن ساعان كىم سەنەدى، كىم جاقىنداسادى سەنىمەن؟ بۇدان كەيىن شالبار كيىپ ءجۇرۋدىڭ كەرەگى بار ما ساعان؟
جارايدى، «ەركەكپىن» دەگەن كۇننىڭ وزىندە، سەن الگى سوزىڭمەن ءوزىڭنىڭ تىڭشى ەكەنىڭدى، باياعى «37-ءنىڭ» ناعىز شولاق بەلسەندىسى ەكەنىڭدى مالىمدەپ وتىرعان جوقسىڭ با؟ ساتقىندىقتىڭ كوكەسى وسى ەمەس پە؟ ءوزىڭ ايتقان، سونداي قارىم-قاتىناستا بولا تۇرا، جاسارال اعاڭ سەنەن بەكەر بەزبەگەن عوي. مىنا قىلىعىڭنان كەيىن، ماڭايىڭدا جۇرگەندەردىڭ ءوزى تەرىس اينالىپ كەتەر. سەن نە ايتىپ وتىرعانىڭدى ءوزىڭ سەزىنەمىسىڭ؟
مەن دە جاسارالمەن ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ارالاستامىن. وتە قۇرمەتتەيتىن ءىنىم. ءبىر-ءبىرىمىزدى سىناعان، مىنەگەن ۋاقىتتارىمىز دا بولدى. بىراق، ماقسات ءبىر، مۇددە ورتاق بولعان سوڭ، تەز تابىساتىنبىز. جەكە باسىمىزدىڭ جاعدايىنا قول جۇگىرتىپ، سۇعاناقتىق جاساسقان جەرىمىز جوق. بىزدىكى، تەك، ەل قامى. مەن دە ءتىلى اششىدانمىن، جاسارالدىڭ دا ءتىلى وتكىر. الايدا، ءبىرىمىز ءبىرىمىزدىڭ جەكە باسىمىزدى كەمسىتىپ، قۇداي بەرگەن ول قاسيەتتى ءبىرىمىز بىرىمىزگە قارسى جۇمساماپپىز. قايتا، جاقىنداسا، تۋىسا تۇستىك. ال، سەندەر بەسىكتەن بەلدەرىڭ شىقپاي جاتىپ، كەكتەنۋشىلىك پەن وشىگۋشىلىك سەكىلدى قاسيەتسىزدىكتى قايدان سىڭىرگەنسىڭدەر بويلارىڭا؟ مەن سەنىڭ ماقالاڭدى وقىپ، جاعامدى ۇستادىم. Cۇمدىق قوي بۇل.
كۇنى بۇگىنگە دەيىن، جاسىمنىڭ ۇلكەندىگىن بۇلداماي، تاياعىما سۇيەنىپ، جاسارالعا بارىپ قايتامىن. ەكەۋمىز اڭگىمەلەسەمىز، پىكىر بولىسەمىز. سونى وزىمە ءبىر عۇمىر تۇتام. ول دا، مەن كەلسەم، توبەسى كوككە جەتەردەي قۋانادى. ءبىز ءار كەزدەسۋىمىزدى تاريحىمىزدىڭ قايتالانباس ءبىر ساتىندەي قادىرلەيمىز.
ال، ايسۇلۋ جونىندەگى اڭگىمە تىپتەن باسقا. ول بىزبەن سوناۋ 90-شى جىلداردان بەرمەن قاراي ءومىردىڭ قىزىق-شىجىعىن بىرگە ءبولىسىپ كەلە جاتقان ۇزەڭگىلەس ادام. ونىڭ ساياسي ارەنادا حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەشكىم تاريح بەتىنەن سىلىپ تاستاي المايدى. سونداي-اق، ەستىگەن جاندى بەي-جاي قالدىرمايتىن، ءون بويىنان قازاقىلىق ءداستۇردىڭ ءسولى تامشىلاپ تۇرعان «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» تولعاۋى مەن اسا جوعارى پافوستا جازىلعان، قازاعىمىز تۇرعاي، بۇكىل تۇرىك دۇنيەسىنىڭ باسىن ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگۋگە شاقىرعان، جازىلۋىنىڭ شەبەرلىگى مەن يدەيالىق تەرەڭدىگى جاعىنان ادەبي الەمدەگى بولەك ءبىر قۇبىلىس «يمانعا جۇگىن، ەي، پەندە» اتتى تاريحي داستانى كەز-كەلگەننىڭ ءتىسى باتا بەرمەيتىن كيەلى شىعارمالار. سەندەر، بىلە بىلسەڭدەر، ايسۇلۋدى مىنبەرلەرىڭنە شىعىپ، ءبىر اۋىز ءسوز سويلەگەنى ءۇشىن توبەلەرىڭە كوتەرىپ، قاستەرلەۋگە ءتيىستى ەدىڭدەر. اتتەڭ، ول قولدارىڭنان كەلمەدى. قالاي دەگەندە دە، ايسۇلۋدىڭ اتى - ايسۇلۋ.
ال، ونىڭ سەندەردى شىجىڭداتقان «ۆولوديانى 100 قازاققا ايىرباستامايمىن» دەگەن ءسوزىن مەنىڭ بەتىمە قاراپ تۇرىپ ايتسا دا، مەن: «قارىنداسىم، مۇنىڭ ورىنسىز بولدى-اۋ»، - دەمەس ەم. ويتكەنى بۇل، وكىنىشكە وراي، ارينە، بۇگىنگى كۇنگى قازاقي قوعامىمىزدىڭ مويىنداماۋعا ەش مۇمكىنشىلىگىمىز جوق شىنايى كەلبەتى. راسىندا دا، تاۋەلسىزدىگىمىزدى تارىك ەتىپ، حالقىمىزدىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرگەن بۇگىنگى جۇيەنىڭ بەتپەردەسىن ايقارا اشىپ، قارا قىلدى قاق جارا شىندىقتى ايتقان، جانە دە تەمىر توردىڭ قۇرساۋىنان قايمىقپاي ايتقان ۆولوديانى قايسىمىزعا ايىرباستايدى؟ ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا، ءتىپتى، ءدال تاۋەلسىزدىك الدىق دەگەن قاسيەتتى مەرەكەنىڭ ۇستىندە قارا حالىقتى قىرىپ سالعان قازاق پوليتسايلارعا ما؟ الدە، سولارعا بۇيرىق بەرگەندەر مەن سوعان ىقپال جاساعان قازاقتارعا ما؟ جوق، ەكى كۇننىڭ بىرىندە جاڭاوزەنگە قاراي اتتانداتا شاپقىلاپ، تەرگەۋ مەن سوت ۇستىندە قيسايىپ شىعا كەلگەن، ءسويتىپ، الدىنا جىلاپ بارعان مۇنايشىلارعا حال-قادەرىنشە كومەك كورسەتكەن ۆولودياعا جالا جاۋىپ، كىنانى ارتا سالعان ءبىزدىڭ جەلوكپە قازاقتارعا ما؟ جوق، باستارىن ەكى بۇتتارىنىڭ اراسىنا تىعىپ الىپ، جەر شۇقىپ وتىرعان جازۋشىسىماق، عالىمسىماق، دەپۋتاتسىماق قازاقتارعا ما؟ جوق، حالىقتىڭ باقىتسىزدىعى ۇستىنەن كۇن كورىپ، ۇپاي جيناپ جۇرگەن مەرەز قازاقتارعا ما؟..
حالىق، مەملەكەت مۇددەسى ۇلت-ۇلىسقا بولىنە مە، ءوزى؟ وسىنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قانشالىقتى اقىل كەرەك ادامعا؟ سەن ءوزىڭ ۆولوديانىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە ءمان بەرىپ، سوزدەرىن وقىپ، زەرتتەدىڭ بە؟ ەگەر، سونى ىستەگەن ادام بولساڭ، سەن بۇگىن مىنانداي ماسقاراشىلىققا بارماس ەدىڭ.
مىنانى بىلە ءجۇر: جاسارالدار - اللا تاعالانىڭ امىرىمەن قوعامدى سىلىمتىكتەردەن ارىلتۋ ءۇشىن جورتۋىلدا جۇرگەن ناعىز كوكجالدار. ال قورقاۋلاردا مەنىڭ شارۋام جوق...
سالەممەن ارلان -
اسان اتا كارىشال.
13.12.2012 جىل
«Abai.kz»
