Orta ghasyrda Europa júrty diny nadandyqtyng zardabyn әbden tartqan. Katolik shirkeuining aq degeni - alghys, qara degeni - qarghys bolyp túrghan kez. Bir ghana "juynugha bolmaydy" degen nadan pәtuәmen evropalyqtar birneshe ghasyr ómir sýrgen-di. Qanshama adam denesine su tiymegenin maqtan tútatyn bolghan edi. Nәtiyjesinde neshe týrli infeksiyalyq aurudan qanshama adamdar qyrylghan-dy

Djordano Bruno dәl osy qasiyetti inkvizisiya kezinde ómir sýrgen. Ádette dinshilder ghalymdargha ólerdey qas bolyp keledi ghoy. Europany jaulap alghan jappay diny nadandyqqa, jamaghattyq týsinikke, tobyrlyq sanagha Bruno jiyirkenishpen qaraytyn edi. Ol ishindegi oiyn ashyq aitatyn, bir betkey minezdi adam edi. Sonyng kesirinen bir elden quylyp, taghy bir elge ótip, býkil Europany aralap ómir sýrgen. Ol ózinen búryn ómir sýrgen Nikolay Kopernikting astronomiyalyq enbegin qatty baghalaghan. Yaghni, búl әlemning dinshil nadandar aitqanday emes ekenine kózi jetedi.

Dinshilder jerdi domalaq dep oilamaydy. Olar kýn men ay jerdi ainalyp jýr dep payymdaydy. Biraq Bruno jerding domalaq ekenin, kýn jerdi emes, kerisinshe jer kýndi ainalyp jýrgenin ashyq aita bastaydy. Búny estigen dinshil toptyng tóbe shashtary tik túrumen bolady. Bruno búnymen de toqtamaydy. Nadan dinshilderdi aiyptap dinning qatelikterin tize bastaydy.

1592 jyly Bruno tútqyndalyp zyndangha qamalady. Ony baqanday segiz jyl boyy zyndanda ústap, úryp, soghyp betin qaytarugha tyrysady. Biraq bir betkey Bruno óz pikirinde “tvyordo” túrady. Sodan oghan inkvizisiyalyq sot bastalady. Bruno sózinen qaytpasa ózin dinshilder órtep óltiretinin biledi. Olar oghan kóp ret eskertedi de. Eger óz pikirinen qaytsa inkvizisiya ony bosatatyn edi. Biraq Bruno shekten shyqqan bir betkey edi. Sonynda aqpan aiynyng 8-i kýni Brunogha úzaq uaqyt ýkim oqylyp jatqanda diny topastyqqa shydamaghan Bruno: "Oqyp jatqan ýkimdering qanday jiyirkenishti edi, ony qorqyp, dirildep oqyp túrghanyndy sezip túrmyn, erteng tarih aldynda qarabet bolasyndar" dep aiqaylaydy.

17 aqpan kýni Brunony Rim qalasyndaghy Kampo-dey-Fiory alanyna arnayy adam órteytin kostyordyng ýstine shygharady jәne oghan songhy sóz beredi. Sonda Bruno: "Qaharmandyq ruhtaghy qas batyrlargha býkil jamanshylyq baq bolyp oralady. Olar tútqyngha týsse de ony úly erkindikting jemisi retinde qabylday alady. Jenilisting ózin kelesi bir jenisining jәrdemshisi qyla alady. Mening býgingi jaghdayym eshqanday da jenilis emes, kerisinshe - jenis" dep mәlimdeydi. Artynsha ony órtep jiberip, sanasyz tobyrlar saytandy órtedik mәz bolady.

Arada ýsh ghasyr ótken song Europa júrty nadan dinshildikting qúrsauynan bosap shyghyp órkeniyet jolyna týsedi jәne 300 jyl búryn Djordano Brunonyng súmdyq әdiletsizdikting qúrbany bolghanyna kózderi jetedi. Sondyqtan 300 jyl búrynghy ghalymdy órtep jibergen dәl sol alangha Djordano Brunogha arnap tendesi joq eskertkish mýsin ornatady.

Men Djordano Brunonyng qaytpas qaysar ruhyna tәnti ekenimdi aitqym keledi. Qanshama jyldar boyy osy oqighany ýnemi zerttep oilanamyn.

"Júldyz iz tastap aghady" degen sóz bar qazaqta. Artyna tendesi joq óshpeytin iz qaldyrghan qaysar ruhty ghalymnyng erligine basymdy iyemin. Nadandyqpen kýresuding tendesi joq ýlgisin kórsetti dep bilemin. Men dәl búlay kýrese almas edim. Áytpese men de minezdi jigitterding birimin. Biraq nadandyqqa qarsy dәl Djordano Brunoday tabandy kýresken adam joq.

Osy Feysbuktyng ózinde neshe týrli sayasy tobyr, jamaghattyq otyr. Olargha qarsy kóp adam auyz asha almaydy. Kerisinshe solardyng yghyna jyghylyp sóileydi.

Bayaghy zamanda nadandyqqa qarsy Payghambarlar kýresken. Mysaly eki myng jyl búryn ómir sýrgen Isa payghambardyng ózin de sanasyz tobyrlar әbden azaptap úrghan ghoy. Biraq Payghambarlardyng ruhy tikeley Tәnirlik әlemge jalghanghandyqtan quys keude nadandar olargha qarsy kýreste jeniske jetken emes.

Djordano Bruno payghambar emes qoy. Onyng boyyna osynshama qaysar ruh qaydan keldi? Ol nege óz ústanymyna osynshalyqty senimdi boldy? Nege sanasyz tobyrlar jaqqa sekirip kete salmady?

Mening sanamda Djordano Brunonyng esimi ýnemi jarqyrap túra beredi.

Orta ghasyrlyq Europadaghy diny nadandyq (islam dini formasynda) bizding elge auysqan siyaqty. Qúday búlardyng qolyna biylik bermesin, onday bolghan jaghdayda ekinshi Aughanstangha ainalatynymyz anyq.

Qúral Seyithanúly

Abai.kz