Ekonomist Jaqsybek Qúlekeev jurnalist Nartay Aralbayúlyna bergen súhbatynda «Elorda atauyn auystyru turaly, Elbasy sózining qoldanylu ayasy turaly, ózining týrmege kimning tapsyrysy arqyly týskenin, Preziydent Toqaevqa tuystyq qatysy bar-joghy turaly» aityp berdi.

Ol birinshi preziydent Nazarbaevqa zannan joghary túrugha kepildik berilgenin aitty.

«Konstitusiyagha engizgen ózgeristerding bәri tek Parlament arqyly jarty kýnning ishinde ótip kete beretin. Deputattar halyqtyng atynan sheshim qabyldap, Elbasynyng otbasyn zannan joghary etip, Konstitusiyalyq túrghydan qamtamasyz etti. Eger memlekette bir adam zannan joghary bolsa, ol elde әdiletti jýie qalyptaspaydy. Zannan joghary adamnyng ainalasyna jylpos adamdar jinalady, bir adamnyng biyligin paydalanyp, bәri zannan joghary túrugha әreket jasaydy. Ókinishke oray sonday azamattar kóbeyip ketken edi... Nazarbaevtyng kezinde onyng otbasyna jaqyn adamdargha memlekettik tekseru júmystary eshqanday yqpal jasay almady. Olar qylmys jasap, adam óltirse de sottalmady, óitkeni Ata Zanda olargha kepildik berip qoydyq. Sol jýiege qarsy batyl sóilegen azamattar týrmede otyrdy ne shetelge qashugha mәjbýr boldy», - dedi Qúlekeev.

Biraq ol eks-preziydentting Qazaqstangha sinirgen enbegin esh etu adamgershilikke jatpaytynyn aityp, Núr-Súltan qalasynyng atyn ózgertuge qarsy ekenin jetkizdi.

«Birinshi Preziydentting bas qalanyng órkendeuine qosqan ýlesi joghary. Bizding otyz jylda jetken jetistigimiz de kóp, auqymdy kemshilikterimiz de boldy. Shet jaghasyn jana aittyq. Sonyng ishinde jemqorlyqtyng basym bolghanyna, ol kisi ýlkeygen shaghynda memleketting mýddesining góri otbasynyng qamyn kóbirek oilap ketkenine halyq narazy. Osy kemshilikterdi aityp ta, jazyp ta jýrmiz. Al jetistigimiz – Qazaqstan ekonomikalyq kórsetkishteri jaghynan TMD elderining aldynghy qataryna shyqty.

Ortasynda jýrgennen keyin adam jaqsygha tez ýirenip ketedi. Astanadan Kókshetaugha deyin baratyn bolsan, avtobanmen barasyn. Búryn onday bolghan joq qoy. Kórshi memleketten kelgen azamattardy Kókshetaudy kórsetemiz dep, sol jaqqa jii aparamyz. Keybir azamattar jolda ketip bara jatyp aitady: «Biz Astanagha kelgende, myna jolmen ketip bara jatqanda Amerikada jýrgendey sezinemiz. Qanday baqytty adamsyndar. Bizde osynyng bireui de joq», - deydi.

«Qyrghyzstannyng azamattary aitady: «Otyz jylda Qyrghyzstanda otyz kilometr jol salynghan joq», -deydi. Ózbekstanda da solay. Qazaqstan halqy Ózbekstan «anany jasap jatyr, mynany jasap jatyr eken», dep aityp jatady. Men oghan quanamyz.

Ózbekstan – ónirdegi 35 million halqy bar eng ýlken memleket. Biraq olardyng ekonomikasy bir ornynda túryp qaldy. Sondyqtan olar qazir tәi-tәy basqan jas bala siyaqty biz otyz jyl búryn ótip ketken naryqtyq ekonomikagha endi kirip jatyr. Olar ýlken reformalar jasay almay jatyr. Degenmen keybir qimyldary dúrys. Olardyng ekonomikasy damityn bolsa, olardyng osy ónirge, әsirese, Qazaqstannyng ekonomikasyna әkeletin eshqanday ziyany joq. Kerisinshe bizge qosymsha naryq kerek. Olardyng ekonomikasy ósken sayyn, halqynyng tútynu qabileti ósedi. Demek olar Qazaqstannan kóbirek zat satyp alady. Qazir Ózbekstan men Qazaqstannyng tauar almasuyn qaraytyn bolsaq, ol kóbine bizding paydamyzgha sheshilip jatyr. Bizding shygharghan ónimimiz qymbat, biz olargha qymbat berip, arzan ónimin alyp jatyrmyz. Olardyng jasap otyrghan alghashqy qadamdaryna qyzghanyshpen qaraudyng qajeti joq... Biz tәuelsizdik alghan jyldary JIÓ Reseydikinen qyryq payyzgha az bolatyn. Qazir ekonomikamyz kósh ilgeri. Osynday jetistikke jetkenimiz, әriyne, birinshi preziydentimizding kóregen sayasatynyng arqasynda»-, dedi ol.

Jaqsybek Qúlekeev «Qazaqstan temir joly» últtyq kompaniyasynyng preziydenti bolyp túrghan shaghynda 100 myng dollar para aldy degen kýdikpen qamaugha alynghan bolatyn. Keyin sot ony qyzmet babyn asyra paydalandy degen aiyppen ýsh jylgha bas bostandyghynan aiyrdy. 2009 jyly ol merziminen búryn shartty týrde bosap shyqty.

Jaqsybek Qúlekeev ózining týrmege tapsyrys boyynsha qamalghanyn aitady.

«Múnyng bәrin úiymdastyrghan, sol kezde mening qaramaghymda júmys istegen Nazarbaevtyng kishi kýieu balasy. Sol kezde mening qylmysym dәleldenbey jatyp, auyr qylmys jasap, sottalghan azamattarmen әdeyi qatar qamady. Osylay qysym jasaghysy kelgen bolar...

Maghan týrmede eki ret qastandyq jasaldy. Meni óltirtuge arnayy adamdar jiberdi. Biraq meni óltiruge kelgen azamattyng ózi, kim ekenimdi tanyp-bilgenen keyin «Jәke, sening qanyng bizge kerek emes. Ózing qorghanugha tyrys, biz óltirmesek basqasy óltiredi», - dep bas tartqan.

Osynyng bәrin úiymdastyryp jýrgen sol kezdegi qarjy polisiyasynyng qyzmetkerleri ghoy. Týrmening orynbasary jas mayor jigitke osyny jasasang podpolkovnikti alyp beremiz dep uәde bergen eken. Sonyng bәri әshkerelendi. Keyin týrmening orynbasaryn sottatyp jiberdim», - deydi ekonomist.

Qúlekeev Toqaevpen eshqanday tuystyq qatynasynyng joq ekenin aitty.

«Qasym-Jomart Toqaevqa esh tuystyghym joq. Men týrmeden shyqqan son, aghayyndarymnan keyin,  ýiine shaygha  shaqyrghan. Oghan deyin ol kisi Premier-ministr bolyp jýrgende men ol kisini shaqyryp ne ol kisi meni shaqyryp bir-birimizge shay bergen emespiz.Biz úzaq uaqyt sóilestik. Ekonomikada qanday reformalar jasau kerek, sot jýiesining qalay ózgergeni dúrys bolady degen siyaqty basqa da qoghamdyq taqyryp ayasynda әngimelestik.

Ol kisi keybir tolghandyratyn mәseleler boyynsha mening pikirimdi súrap túrady.Men auyzsha aityp berem, qaghazgha týsirip berem. Preziydent bolghan kezinde de ózining shaqyrtuymen ol kisining aldyna baryp jýrdim. Qasym-Jomart Toqaev ýnemi izdeniste jýretin adam, soghan qosa aitary bar degen azamattardy shaqyryp, pikirin tyndaydy», - deydi.

Qúlekeev 2021 jyly aqtauyynyng Preziydent Qasym-Jomart Toqaevqa qatysy bar ekenin aitty.

«Men Nazarbaevtyng kezinde Joghary Sotqa shaghymdanghan joqpyn. Ol eski sayasy jýieden әdilettilikti kýtuding qajeti joq edi. Joghary Sotqa bir ret shaghymdanyp, odan ret teris jauap alsan, shaghymdana almay qalasyn. Sondyqtan men asyqqan joqpyn. Endi elimizde basshylyq ózgerdi. Jana Qazaqstan degen әngime shygha bastady. Osy jaghdaylardyng bәrin eskerip, Joghary sotqa aryzymdy berdim», - deydi ol.

Sonday-aq Jaqsybek Qúlekeev «Elbasy» sózin Preziydentterge arnap aitqannyng esh әbestigi joq dep sanaydy.

«Elbasy sózi – eldi basqaratyn azamat degen sóz. Ony tek birinshi preziydentke telip, negativti qabyldanyp ketti. Ol maghynasy qúbyjyq sóz emes, qazaqstyng әdemi sózi. Búl – Preziydent degen sózding qazaqsha balamasy. Týrikterde «Ülkenin başı» degen sóz bar, barlyq Preziydentke sol sózdi qoldanady. Sondyqtan «Elbasy» dep Toqaevty da aitu kerek. Qazaqtyng tól sózi bolghandyqtan, keleshek Preziydentterimizdi de solay ataghan dúrys», — dedi ol.

Dayyndaghan Ayjan Temirhan

Abai.kz