Júma, 20 Qyrkýiek 2024
46 - sóz 2634 7 pikir 17 Qazan, 2022 saghat 14:16

Qolymyzben óltirgen túlghalardy - tilimizben tiriltip qor bolamyz

Qazaqtyng Kenesary súltany men kavkazdyng imam Shәmili dәl bir mezgilde otarlaushylargha qarsy kóterildi. Qap tauynda Shәmil atqa qonghanda, aq patshadan shen alghan bek-súltandar ataqty Qajy Múrat, avar júrtynyng abyroyy Gamzat bek, Elisu súltany Danilder iyqtaryndaghy altyn zerli pagondy júlyp tastap Kavkaz kóterilisshilerine qosyldy. Barlyghy derlik Shәmil aitqan "opasyzdar jerding astynda jatsyn!" degen jalghyz auyz sózding yghyna jyghyldy. Nәtjesinde kóterilisshiler sany 40 myngha jetip, 20 myng túraqty jasaq ústady.

Al, qazaqtyng biy-súltandary she?! Kenesaryny qoldap azattyq ýshin kýreske shyghudyng ornyna patshanyng soldattarymen birigip oghan qarsy túrdy. Aqmola okurgining agha súltany Qonyrqúlja Qúdaymendin 1840 jyly 5 aqpanda Kenesarygha kórsetken qarsylyghy ýshin patshadan "polkovniyk" shenin aldy. Arqa ónirine ataqty biylerding biri Kishkentaydyng Aqqoshqary Kene handy qoldaghan qazaq auyldaryn shapqany ýshin Batys Sibir general-gubernatorynan "Altyn shapan" syilyghyn aldy. 1843 jyldyng tamyzynda súltandar A.Jantóreúly men B.Ayshuaqúly kóterilisshilerge qarsy jasaq jabdyqtady…

Biraq imam Shәmil de, Kenesary da jeniske jetken joq. Tek ghana azattyq ýshin kýresken úly túlghalar retinde ekeui de tarihta qaldy. Han Kene 1847 jyly 45 jasynda qyrghyzdardyng qolynan mert boldy. Imam Shәmil bolsa 1859 jyly orystardyng qolyna týsti. Ony óltiruge otarshylar qoryqty. Shәmil ólse qaharly taulyqtardyng taghy bir soyqandy bastaryn bildi. Kalugada ol aulasynda bau-baqshasy men meshiti bar, eng jaqsy ýilerding birine qonystandy. Keyin imamnyng Daghystanda qalghan otbasy da týgel osynda jetkiziledi. Aq patsha Shәmil ýshin jyl sayyn qazynadan 20 myng rubli bólgizip, imamnyng ózine 15 myng rublidey pensiya taghayyndady. 1868 jyly Mekkege baryp aman-esen qajylyq paryzyn ótedi, 72 jasynda taghy da qajylyqqa baryp, Medina jerinde dýniyeden ótti. Sýiegi ataqty "Baqi" ziratyna jerlendi. Al, bizding Kenesarynyng sýiegi qayda qaldy? Basy qayda jatyr? Izdeseng de tabylmaydy?!

Qazaqtyng ruhy osy kezden bastap әlsiredi. Oghan negizgi sebep, otarlaudyng zardaby bolsa, ekinshi taraptan Abay atamyzdyn, "alys jaqyn qazaqtyng bәri qanghyp, ayamay birin-biri jýr ghoy andyp…" degenindey satqyndyq, ataqqa aldanbaqtyq nemese "mәz bolady bolysyn, arqagha úlyq qaqqangha" demekshi maqtanshaqtyq siyaqty keselding últ ómirine jalpylasyp ketuinen taza ruhy laylandy.

Malikov Ernar

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2393