قازاقتىڭ كەنەسارى سۇلتانى مەن كاۆكازدىڭ يمام ءشامىلى ءدال ءبىر مەزگىلدە وتارلاۋشىلارعا قارسى كوتەرىلدى. قاپ تاۋىندا ءشامىل اتقا قونعاندا، اق پاتشادان شەن العان بەك-سۇلتاندار اتاقتى قاجى مۇرات، اۆار جۇرتىنىڭ ابىرويى گامزات بەك، ەلىسۋ سۇلتانى دانيلدەر يىقتارىنداعى التىن زەرلى پاگوندى جۇلىپ تاستاپ كاۆكاز كوتەرىلىسشىلەرىنە قوسىلدى. بارلىعى دەرلىك ءشامىل ايتقان "وپاسىزدار جەردىڭ استىندا جاتسىن!" دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزدىڭ ىعىنا جىعىلدى. ناتجەسىندە كوتەرىلىسشىلەر سانى 40 مىڭعا جەتىپ، 20 مىڭ تۇراقتى جاساق ۇستادى.

ال، قازاقتىڭ بي-سۇلتاندارى شە؟! كەنەسارىنى قولداپ ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكە شىعۋدىڭ ورنىنا پاتشانىڭ سولداتتارىمەن بىرىگىپ وعان قارسى تۇردى. اقمولا وكۋرگىنىڭ اعا سۇلتانى قوڭىرقۇلجا قۇدايمەندين 1840 جىلى 5 اقپاندا كەنەسارىعا كورسەتكەن قارسىلىعى ءۇشىن پاتشادان "پولكوۆنيك" شەنىن الدى. ارقا وڭىرىنە اتاقتى بيلەردىڭ ءبىرى كىشكەنتايدىڭ اققوشقارى كەنە حاندى قولداعان قازاق اۋىلدارىن شاپقانى ءۇشىن باتىس ءسىبىر گەنەرال-گۋبەرناتورىنان "التىن شاپان" سىيلىعىن الدى. 1843 جىلدىڭ تامىزىندا سۇلتاندار ا.جانتورەۇلى مەن ب.ايشۋاقۇلى كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى جاساق جابدىقتادى…

بىراق يمام ءشامىل دە، كەنەسارى دا جەڭىسكە جەتكەن جوق. تەك عانا ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەن ۇلى تۇلعالار رەتىندە ەكەۋى دە تاريحتا قالدى. حان كەنە 1847 جىلى 45 جاسىندا قىرعىزداردىڭ قولىنان مەرت بولدى. يمام ءشامىل بولسا 1859 جىلى ورىستاردىڭ قولىنا ءتۇستى. ونى ولتىرۋگە وتارشىلار قورىقتى. ءشامىل ولسە قاھارلى تاۋلىقتاردىڭ تاعى ءبىر سويقاندى باستارىن ءبىلدى. كالۋگادا ول اۋلاسىندا باۋ-باقشاسى مەن مەشىتى بار، ەڭ جاقسى ۇيلەردىڭ بىرىنە قونىستاندى. كەيىن يمامنىڭ داعىستاندا قالعان وتباسى دا تۇگەل وسىندا جەتكىزىلەدى. اق پاتشا ءشامىل ءۇشىن جىل سايىن قازىنادان 20 مىڭ رۋبل بولگىزىپ، يمامنىڭ وزىنە 15 مىڭ رۋبلدەي پەنسيا تاعايىندادى. 1868 جىلى مەككەگە بارىپ امان-ەسەن قاجىلىق پارىزىن وتەدى، 72 جاسىندا تاعى دا قاجىلىققا بارىپ، مەدينا جەرىندە دۇنيەدەن ءوتتى. سۇيەگى اتاقتى "باقي" زيراتىنا جەرلەندى. ال، ءبىزدىڭ كەنەسارىنىڭ سۇيەگى قايدا قالدى؟ باسى قايدا جاتىر؟ ىزدەسەڭ دە تابىلمايدى؟!

قازاقتىڭ رۋحى وسى كەزدەن باستاپ السىرەدى. وعان نەگىزگى سەبەپ، وتارلاۋدىڭ زاردابى بولسا، ەكىنشى تاراپتان اباي اتامىزدىڭ، "الىس جاقىن قازاقتىڭ ءبارى قاڭعىپ، اياماي ءبىرىن-ءبىرى ءجۇر عوي اڭدىپ…" دەگەنىندەي ساتقىندىق، اتاققا الدانباقتىق نەمەسە ء"ماز بولادى بولىسىڭ، ارقاعا ۇلىق قاققانعا" دەمەكشى ماقتانشاقتىق سياقتى كەسەلدىڭ ۇلت ومىرىنە جالپىلاسىپ كەتۋىنەن تازا رۋحى لايلاندى.

ماليكوۆ ەرنار

Abai.kz