Júma, 20 Qyrkýiek 2024
46 - sóz 2231 3 pikir 7 Qarasha, 2022 saghat 15:37

KHDR, Kuba, Venesuela, Resey, Belorussiyagha ne ortaq?

Soltýstik Koreya, Kuba, Venesuela, Resey, Belorussiya syndy elderge ortaq ne bar?

Búl elderde AQSh-ty jәne batystyng ómir saltyn, yaghny liyberal-demokratiyalyq qúndylyqtardy jek kóredi. Nege? Múnda qanday zandylyq bar?

Búl Shyghys elderi bolghandyqtan bar mәsele Batys pen Shyghys arasyndaghy teketireste me? Alayda AQSh pen Europagha jaqyn elderding arasynda shyghys elderi de bar. Búl Japoniya, Ontýstik Koreya, Tailand, Malayziya jәne t.b. Kerisinshe, Amerikany jaqtyrmaytyn elderding arasynda shyghysqa qatysy joq Resey, Belorussiya, Venesuela bar. Demek, mәsele múnda emes. Shyghys eli batysqa jaqyn boluy mýmkin. Mýmkin mәsele otarshyldyq tarihta bolar? Álde Batys elderining búrynghy otarlary ókpeli bolyp, búrynghy metropoliyany jaqtyrmay ma? Mýlde olay emes. Resey men Belorussiya batys elderining otarynda eshqashan bolghan emes. Úlybritaniya men búrynghy koloniyasy Ýndistan qazir jaqsy qarym-qatynasta. Kezinde Amerikanyng okkupasiyasynda Japoniya qazir jaqyn seriktester.

Sonymen mәsele nede? AQSh pen Amerikagha dúshpan elderge ortaq ne bar?
Al olargha ortaq bir dýnie bar – avtoritarly rejiym. Avtoritarly rejimder qojalyghyna erkindik pen demokratiya ruhy engeninen qorqady. Sebebi erkin qoghamda nege eldi ondaghan jyldar boyy bir adam basqarady, nege biylik shaghyn toptyng qolynda shoghyrlanghan, nege elde oppozisiya joq, nege adamdar óz oiyn aitugha seskenedi degen súraqtar tuyndaydy.

Halyqtyng sanasynda múnday saualdar tuyndamas ýshin biylik batysqa, demokratiyagha degen jekkórinishti siniredi. Sondyqtan da propaganda adamdargha manipulyasiya jasap, erkin qoghamnyng eng nashar, bolmashy tústaryna ghana nazar audarady. Adamdardy gomoseksualistermen, jezókshelermen, nashaqorlarmen qorqytady. Erkin qoghamnyng basty jetistikteri retinde osylardy kórsetedi de, otbasylyq jәne dәstýrli qúndylyqtardy, memleketting azamattargha degen qamqorlyghyn qarsy qoyady.

Halyqtyng kedeyligi jәne shetelge shygha almauy biylikke paydaly bolyp túr. Al batys kórgender әdette birden óz oiyn ózgertedi. Olar qoghamnyng kemshilikterin avtoritarly rejim әsirelep kórsetkenin, al artyqshylyqtary basym ekenin týsinedi. Búl avtokólikter qorshaghan ortagha gaz laqtyryp, jayau jýretinderge qauipti, sondyqtan arbamen jýru kerek dep myjyghanmen ten. Úyaly telefondar aghzagha ziyan, sondyqtan symdy telefondargha kóshu kerek degen siyaqty. Bir ret te bolsyn kólikpen jýrip nemese úyaly telefonmen sóilesip kórgen adam eshqashan arba men symdy telefongha oralmaydy.

Avtoritarly rejimderdi syrtqy jaudy oilap tabugha iytermeleytin ekinshi faktor – halyqty óz ainalasynda júmyldyru. Búl ejelden kele jatqan eski әdis. Syrtqy jaudy oilap tapsan, ru-taypa ishindegi qarsylastar da ortaq qauipke qarsy túru ýshin birigedi. Sondyqtan barlyq avtoritarly rejimning syrtqy jauy bar. Halyqtyng nazaryn syrtqy jaugha audaru qajet. Syrtqy jau tabylmay jatsa, propaganda jaudy oilap tauyp, oghan jekkóirinshti qozdyra bastaydy. Tipti syrttan jau tabylmay jatsa, ishten jau izdeydi, mysaly, ortaghasyrdaghy mystandar beynesi, troskist-satqyndar, evreyler, oligarhtar jәne t.b. Barlyghy ýrey tudyryp, júrtty júmyldyru ýshin. Avtoritarly rejimderding propagandasy ainala tolghan jau, olar elimizding shanyraghyn shayqaltqysy keledi dep jar salyp jatsa, ainalagha bayyppen qarap, faktilerdi saralap, óz tújyrymynyzdy jasanyz.

Marat Tolybaev

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2393