Býgin Últtyq valuta kýni. Yaghni, Qazaqstan tәuelsizdigining bir belgisi sanalatyn – tól aqshamyzdyng kýni. 1993 jyldyng 15 qarashasy. Dәl osy kýni kenestik rubliding ornyna alghashqy tenge ainalymgha endi.

Biz býgin songhy jyldary kóp dýniyeni ortaq qylghysy kelip jýrgen soltýstiktegi soyy bólek «odaqtasymyzdyn» tól tengemizdi óltiruge degen niyeti jayly sóz qozghamaqpyz.

Songhy uaqytta oryspen (Reseymen – red.) ortaq kóbeyip kele jatqany qazaq qoghamyn alandatyp otyrghany shyndyq. «Ortaq odaq», «ortaq sport», «ortaq mәdeniyet», «ortaq medisina», «ortaq aqparattyq kenistik», «ortaq zeynetaqy», «ortaq enbek kýshi», «ortaq sauda kenistigi» t.b. Solardyng ishindegi eng qauiptilerining biri – «ortaq aqsha».

«Bizge ortaq aqsha kerek», - degendi Resey preziydenti Vladimir Putin aitty. Birneshe joly aitty. Onan son, Reseyding kóbik auyz kóp shendisi orys teleefirlerinen toqtamay aitty. Býginde birte-birte Reseyding ekonomikalyq tútqynyna ainalyp bara jatqan, Vladimir Putindi «ýlken agham» dep maqtana sóileytin Belorusi basshysy Aleksandr Lukashenko da birneshe joly ortaq aqsha jayly sóz qozghady. Búl iydeyany qoldaytyndar bizden de tabyldy. Endi osy aitylghandardyng birli-jarymyn sózbe-sóz eske týsirip óteyik:

2015 jyl. Resey preziydenti Vladimir Putiyn Memlekettik Dumagha Qazaqstan, Qyrghyzstan, Armeniya, Belarussiya jәne Resey elderining arasyndaghy qarjylyq naryq ainalymynda jýrui tiyis ortaq valuta turaly zannyng jobasyn úsyndy. «Ortaq valuta EAEO-gha mýshe elder arasynda ghana emes, jalpy TMD elderine ortaq aqshanyng jobasy bolyp tabylady», - dedi. Alayda, ortaq valuta mәselesi 2025-2030 jyldary qaraluy mýmkin delingen bolatyn ekonomikalyq odaqtyng qújatynda.

Onan әri 2016 jyly Vladimir Putiyn Ortalyq bank pen Resey ýkimetine EAEO-gha mýshe elderding ortalyq bankterimen 1 qyrkýiekke deyin EAEO-da ortaq aqsha shygharu mәselesin pysyqtaudy tapsyrghan.

Jalpy Resey 2010 jyldan bastap Euraziyalyq ekonomikalyq odaq ayasynda birynghay valutagha kóshudi úsynyp kele jatqanyn bilemiz. Endi kóp sozbaqtamay, 2019 jylgha bir toqtalayyq.

2019 jyl. Resey preziydenti Vladimir Putiyn TMD elderi basshylary kenesinde ortaq valuta engizu mәselesin taghy da úsyndy.

Sol 2019 jyly Belorusi basshysy Aleksandr Lukashenko: «Ortaq valuta bolady jәne ol – rubli bolady. Biz búl úsynysty qoldaymyz», - dep sóilegen edi.

Ortaq valutany qoldaytyn sayasatkerler bizding elden de tabylady. EAEO elderimen birdey aqsha paydalansaq shekemiz shylqyp ómir sýrer edik degendi qaysybir jyly eks-kommunist, Mәjilis deputaty Ayqyn Qonyrov ta aitqan.

Osylay tizbektey bersek býgin bitpeymiz. Al biyl Resey preziydenti Ukrainagha qarsy soghys ashyp, basy bәlege qaldy. Álemning órkeniyetti elderi Reseyding Ukrainagha qarsy ageressiyasyn aiyptady. Qap-qap, maya-maya sanksiyanyng tópesine aldy. Ekonomikasy ólimshi hәlge týsti. Óndirisi túralady. Europagha jasaghan gaz bopsasy iske aspay qaldy. Álemning ekinshi әskeri dep әspettelgen armiyasy jemqorlyqqa belshesinen batqanyn kýlli әlem júrty kórdi. Resey ózi jaulap alghan qalalaryn masqara bolyp, tasqap qashty. Kremliding eng ýlken sheginisi – Hersonnan әskerin hәm ózi taghayyndaghan basshy-qosshylaryn alyp qashuy boldy.

Sóitken Putin biyl: «Dollardan bas tartu (dedollarizasiya) – týbi jýzege asady. Bizde basqa amal joq», - dep jәne bir mәrte qadap aitty. «Dedollarizasiya bastalyp ketti. Endi sheginis joq», - dedi Putiyn.

Búl degeniniz óz kezeginde Kremli biyligi «odaqtastaryna» «ortaq aqsha» jayly taghy aitady degen sóz.

Euraziyalyq ekonomikadyq odaqtyng týp maqsaty – KSRO-ny qayta qúru ekenin sarapshylar aituday-aq, aityp keledi. Shyn mәninde, býgingi Qazaqstan paydasynan pәlesi kóp EAEO-nyng ekonomikalyq tútqynyna ainalghan. EAEO kýn sanap sayasilanyp bara jatqany turaly san ret jazdyq. Dabyl qaqtyq. Naqty derekter keltirdik.

Basta aitqanymyzday, Belarusi pen Qazaqstan Reseyding eng senimdi serigi sanalady. Kezindegi odaqtas on bes elding ishinde Mәskeuge sheksiz adaldyq tanytyp otyrghan osy eki el ghana. Resey men Belarusi búrynnan bauyrlas el. Al qazaqqa ne joq?!

Mәskeudi qoldaudan aldymyzgha jan salmaymyz. Halyqaralyq minberlerde Reseyding sózin sóileymiz. Biylik ókilderi memlekettik tilge qaraghanda Resey elining tiline beyim. Bayqonyr men Saryshaghannan Reseyding raketasy úshyp, әskery synaqtary ótip jatyr. Reseyding yqpalynan shygha almaghan aqorystardyng qanday kýige tap bolghanyn jogharyda jazdyq. Endeshe bizding de qauip oilamasqa qaqymyz joq...

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz