Bazardaghy sýtti (zavodtan shyqqan sýt) iship ulanyp qaluynyz mýmkin.

Kýndelikti tútynatyn sýtimiz kóbinese siyr sýti bolghandyqtan, siyr sýti turaly jazayyn. Tabighy siyr sýtining qúramynda kóptegen paydaly miyneraldar men vitamindar bar.

Zertteulerge negizdelgende (2008 jyly) siyr sýti búlshyq etting ósýin jedeldetedi eken. Yaghny sýiek ben búlshyq etting ósui balalardyng boyshang әri deneli bolyp ósuine kómektesedi.  Taghy bir zertteuler boyynsha (The American Journal of Clinical Nutrition. 85 (5): 1203–11.) sýtting qúramyndaghy linolin qyshqyly adam denesindegi artyq maydy ydyratady, yaghny siyr sýti artyq salmaqtan (aryqtaugha) paydasyn tiygizedi. Amerika tagham tanu mekemesi siyr sýtin sýiekti qataytu ýshin denesinde kalsiy qúramy az balalargha ýnemi iship túrudy úsynghan.

1999 jyly anyqtalghan “taghamdyq biohimiya” jurnallyna shyqqan zertteuler (Nutritional biochemistry) boyynsha siyr sýti kalsiy ge bay jәne sýtting qúramyndaghy kalsiy basqa kalsiyge bay ósimdikterding kalsiyine qaraghanda onay sinedi. Yaghny basqa ósimdikter kalsiyge bay bolghanymen degenge týgeldey taramaydy. Al sýtting qúramyndaghy kalsiy denege tolyq taralady.

Al key jaghydayda siyr sýtin qabyldaugha bolmaytyn aurular bolady. Yaghny onday aurulargha dәriger ózi kenes beredi. Biz búl jerde ol túraly aitpay aq qoyayyq. Sebebi óte úzaq bolyp ketedi.

Taza, tabighy sýt úzaq saqtalmaydy. Sebebi sýtting qúramyndaghy lactobacilli dep atalatyn ashytqy bakteriya sýtti ashytyp jiberedi. Yaghny ghylymy jolmen aitsaq jogharydaghy atalghan bakteriya sýttegi laktozany lakton (lactic acid) ge ainaldyryp tastaydy. Sondyqtan taza sýt 2-3 gradus aralyghynda bolsa, yaghny múzdatqyshta saqtasaq bar bolghany 7-10 kýnge deyin ghana saqtay alamyz. Al odan joghary temperaturada tipti de az aq uaqyt saqtalady.

Al zavodtan shyqqan sýtter ne ýshin 6 aigha deyin saqtalady?

Taza sýt az aq uaqyt saqtalady. Ol sýt óndiretin kompaniyalar ýshin óte tiyimsiz, yaghny aqsha tappay qalady. Sol ýshin olar “Pasterleu” degen tehnologiya qoldanady. Taza sýtti pasterleydi. Pasterleu degen ne? Ol degen sýtti óte joghary temperaturada qyzdyryp, qayta óte tez suytu degen sóz. Osy joghary temperaturada qyzdyryp (170-200 C deyin) qayta tez suytqanda jogharydaghy biz ataghan sýtti ashytatyn ashytqy bakteriya, lactobacilli dep atalatyn bakteriya ólip qalady da sýt ashymay úzaq saqtalady.

Pasterlengen sýtting paydasy men ziyany.

Paydasy sýt óndiretin kompaniyalar sýtti kóp uaqyt saqtay alady da aqshagha qaryq bolady.

Ziyany janaghy lactobacilli degen ashytqy bakteriya K2 vitamiynin jasaydy. Ol vitamin sýtting nәrining adam denesine sinuine kómektesedi. Taghyda lactobacilli ashytqy bakteriyasy sýt qantyn (laktoza) ózgertip degenge jyldam taratady. Búny bazar sýt, yaghny zavottyng sýti tez sinbeydi sonda ózinizde sezesiz. Artyq ishseniz asqazangha batady. Taghy da pasterlengen sýtte kalsiy denege sinbeydi. Yaghny sýtting qúramyndaghy boydy ósiretin, sýiekti myqty etetin Kalsiy fosfatyn osy lactobacilli ashytqy bakteriyasy siniredi. Sonda bazar (pasterlengen sýtte) sýtte lactobacilli ashytqy bakteriyasy joq bolghandyqtan ol endigi jerde bizge sýtting qúramyndaghy boydy ósiretin, sýiekti myqty etetin Kalsiy fosfatyn bere almaydy.

Sýt óndiretin kompaniyalargha ol da azdyq qylypty. Jaqynghy kezderde sýtke sutekperoksiydi men formalin qosatyndy shygharypty. Shet elde osynday jaghyday anyqtalghan. Bizding sutterge sutekperoksiydi men formalin qosatynyn da qospaytynyn da bilmeymiz.

Sutekperoksiydi men formalin ne ýshin qosady?

Olar sýtti tipti de úzaq saqtaugha kómektesedi.

Búl eki zat óte uly zattar. Onda nege sonday sýtti ishken beti adam ulanyp ólip qalmaydy? Sebebi olardyng dozasy az. Bir jolda ulap óltirmegenimen úzaq uaqyt tútynu barysynda mindetti týrde ulaydy. Yaghny ziyany birtindep bilinedi. Sondyqtan tabighy sýtti tútynghan dúrys.

Jeksen Toqtarbay

Abai.kz