Jana preziydent bizdi osy ýsh dertten qútqara ala ma?

Kezeksiz ótken saylaudaghy preziydentting kezekti jenisi býkil BAQ pen әleumettik jelini kernep túr. Janadan qayta saylanghan búrynghy preziydentke әr aluan pikir baghyttalghan. Ondy-soldy әngimelerding deni oilandyrady. Sonsha jii úzyndy-qysqaly jazbalardyng auqymy eki týrli qarama-qayshy pikirge – ýmit pen kýdikke, senim men týniluge toptalady.

Saylaudyng aldyn ala nәtiyjesi jariyalanghan son, preziydent ózin úsynghan koalisiya aldynda alghashqy sózin aitty. Sóilegende, «Kópshilik halyq bizge senim artty. Biz ýshin eng qúndysy – halyqtyng senimi» dep bastady sózin.

Iya, kópshilik saylaushynyng senim artqany dausyz. Sebebi senim artarlyq basqa kandidat bolghan joq. Onday balama túlgha bolghan kýnde de, kópshilik dauysyn Toqaev alatyny anyq edi. Óitkeni barlyq jaqsylyqty biylikten, basqarushydan – basqanyng kómeginen kýtuge daghdylanghan júrtpyz.

Odan ary qysqa sóilegen preziydent asa salmaqty bes sóilemmen shekteldi.

1. Búl saylau jana sayasy dәuirge jol ashady (ashty).
2. Barlyq biylik instituttary týgel janartylady.
3. Konstitusiyalyq reformany tolyghymen jәne naqty jýzege asyramyz.
4. Elimizding sayasy qúrylysyn jana qalypqa týsiremiz.
5. Halqymyzdyng әl-auqatyn arttyramyz.

Búl saylaualdy uәde emes. Saylanu ýshin aitylghan sóz emes. Búl – «ógizi sudan ótken», 7 jylgha preziydent bolyp saylanghan azamattyng sózi. Sayasy jәne әleumettik salmaghy týpsiz sóz.

Ary qaray tek ekinshi sóilemdi ghana tarqatyp kóreyik. Sebebi keyingi ýsh sóilem de «týgel janarghan biylik instituttarynyn» auqymynda ketedi.

«Barlyq biylik instituttary týgel janarady». Keremet! Endigi sóz qanday instituttar, qalay, kimdermen – qanday kadrlarmen janarady?

El preziydentine qazirgi jaqyn jýrgen kadrdyng kóbi – túnghysh preziydentting «ónimi». Bir kezde ol kisining ózi «shetinen jetektep aparyp, torgha toghytatyn» jigitter degeni bar.

Reti kelgende, 2006 jyly bolghan jaghdayatty mysal eteyin. Meni manyzdy kadry sanaytyn kompaniya qatarynan eki-ýsh jyl tamasha oryndap kele jatqan memlekettik tapsyrysty ala almady. Ony Astanadaghy belgisiz firma «útyp aldy». Búl jolghy tapsyrystyng aqshasy auqymdy – 5 milliard tenge edi. Men jenimpazdargha jolyghyp, daghdyly firma ekenimizdi, tender talaptaryn minsiz oryndaytynymdy jәne bas merdiger – olargha asa auqymdy payda beretinimizdi týsindirdim. «Búl payda bizge azdyq qylady» dedi sol jigitter. «Odan tómen baghagha memlekettik tapsyrys oryndalmaydy. Óitsender – memleketti tonaghan bolasyndar. Búl – qylmys bolady», – dedim.

Oqudy jana bitirgen jiyrmanyng ishindegi jigitter ghoy. Ezuine mysqyl ýiirildi. «Otanshyldyq degen fantaziya ghoy, agha!» – dedi diktorlyq diksiyamen taza óz tilimizde. Men túnshyghyp qaldym. Kórneki jabdyqtarymdy jiystyryp, «Sózdering qorqynyshty eken. Abaqtygha bara jatyrsyndar, jigitter!» – dep, syrtqa ayandadym. Aytayyn degenim – sol jigitter onsha isti bolmaghan siyaqty. Ary qaray «fantaziyadan» ada qyzmettik mansabyn sәtti jalghastyrghan kórinedi. Bizding biylik jýiesinde jemqorlyq obasy osylay jayyldy.

Preziydentting auzynan aitylghan bes sóilem sóz aitylghan jerde qalyp qoymasa, ol – shyn mәninde úly maqsút. Biraq memleket basqaru jýiesinde búny oryndaugha múrsat bermeytin ýsh auyr dert bar.

Eng auyry – JEMQORLYQ. Ótken shaqtaghy memlekettik baghdarlamalar, oghan salynghan auqymdy qarjynyng kóbi memleket aqshasyn tonau maqsatynda jasaldy.

Ondaydy esh shimirikpesten anasy men balasy, әkesi men qyzy birlesip úiymdastyrdy. Ýkimet basqarghandar men ministrler birlesip josparlady. Budjette aqsha joq bolsa, shetelden qaryz alyp túryp úiymdastyrdy. Sonyng júrt kózine kórinip túrghan bireui – LRT.

Anau jyly LRT-ny salyp jatqan Qytay kәsipkerimen sóilesip qalyp: «Milliardtaghan qarjynyng qaytatynyna qanday kepil bar?» – dedim. «Memleketinizding iyelik qúqymen kepildendirilgen», – dedi. Birer sәtke tynysym toqtap qaldy. Kópke deyin esimdi jiya almay jýrdim. Oipyray, ne degen qúlqyn! Tura maghynada memleketti satu ghoy búl.

Býgin saylanghan preziydentimiz solardyng arasynda jýrdi. Kimning – kim ekenin júrttan jaqsy biledi. Endi osynsha auyr qylmystyq jýiege qalay tosqauyl qoyar eken?!

Ekinshi ýlken kedergi – ÓTIRIKShILIK. Bir ýlken audannyng apparat basshysymen sóilesip otyrmyz. Audannyng jyldyq júmysy, bidayy, arpasy, qyzylshasy, kókónisi, tórt týligining sanaghy – bәrin jasap, jogharygha joldaydy ghoy. Oblystan oibaylap telefon shalady: «Myna sandardy ekige kóbeyt. Óitpeseng – júmystan ketesin! Sen ghana emes, men de, әkimdering de ketedi!..». Yaghni, ýkimet jariyalap otyrghan sandar men kórsetkishterding bәri ótirik. Ótirik ýkimet!

Endi әlgi әkimder jana preziydentke «ana joly ótirik aityp edik» dep, jartysy joq sandarmen janasha aqpar bere alar ma eken?!

Ýshinshi ýlken kedergi – ÁREKETSIZDIK. Barlyq biylik tarmaqtary tapsyrma oryndaugha qúrylghan. Jasampazdyq, ónirlik joba joq. Búlaysha ózindik maqsat úsynu – býldiru sanalady.

Ótken jyly Shyghystaghy bir audangha barghanmyn. Ishki sayasat bólimi kólik berdi. Jýrgizushi jigitpen sóilesemin ghoy. Jalaqysy 54 000 tenge eken. Kelinshegi, eki balasy bar. «Múnday jalaqymen jýrgizushi ústay almaymyn» deytin bir kisi joq. Onday basshydan, onday biylik tarmaghynan ne talap etesin?!

Qarapayym azamattardy aitpaghanda, memlekettik qyzmetker, biylik tarmaqtarynyng ókilderinen memlekettik, últtyq iyelik, qúqyq mindettiligi talap etilui – ant qabyldauy shart. Búl ýlken әngime. Onsyz memleketti tonau psihologiyasyn jenu mýmkin emes.

Osydan 40 jyl búryn Qytayda ózgeris bastaldy. Onda da otyz jylday biylikte otyrghan Mao ólip, endi Dyng Shiaopiynge biylik tiygen song bastalghan reforma edi.

Reformator «Oy-sanany azat etu» degen sózdi birinshi kezekke qoydy. Sóitse, otarshyldardan azat bolghanyna oghan deyin otyz jyl bolsa da, milliard halyqtyng oi-sanasy qúldyqta eken ghoy. Jeke enbek qabileti, úiymdastyru qabileti, óndiru qabileti odan ary biyiktegende, últ ókili retindegi iyelik qúqyq sezimi oyanbay – tútas halyq retinde oi-sana azat bolmay, azat memleketti qúru, onyng óndirisin órkendetu, ony qorghau, onyng bolashaghyn jasau mýmkin bolmaydy eken.

Qytay reformatorynyng bir baqyty sonsha sayasilanghanymen, Mao basqarghan Qytay biyliginde jemqorlyq joq edi. «Mysyqtyng aghy ne, qarasy ne? Tyshqan alghany kerek» degen Dyng últyn – úly memleketin on jylda onady.

Bizding preziydent aq demey, qara demey, qabiletti jigitterdi janyna tarta alar ma eken?

Preziydentke senim artqan jaqsy ghoy. Memleket preziydenttiki ghana emes. Memleket seniki, meniki, balalarymyzdiki – kez kelgen qazaqtyki.

Óz әreketimizben, óz sanamyzben, óz jasampazdyghymyzben júmys isteuge kóbimiz beyimdelmedik. Soghan beyimdeleyik! Óz kýresimizben jetuge, myzghymas maqsattar ýshin biriguge daghdylanbadyq. Soghan daghdylanayyq! Búnyng bәri sananyng búghaulanghanynan. Bilim men sauat bola túra, azat aqyldyng joqtyghynan. Óz mýlking men mýmkindigine iyelik sananyng joqtyghynan bolady. Sony sezineyik!

Biylikten Últ mýddesine adaldyqty, ashyqtyqty, shyndyqty, iskerlikti talap eteyik. Tirligimizdi ózimiz úiymdastyryp, biyligimizdi ózimiz baqylap, biregey maqsúttargha ózimiz beyimdeyik!

Almas Ahmetbekúly,

aqyn

«DAT»

Abai.kz