جەمقورلىق، وتىرىكشىلىك، ارەكەتسىزدىك...
جاڭا پرەزيدەنت ءبىزدى وسى ءۇش دەرتتەن قۇتقارا الا ما؟
كەزەكسىز وتكەن سايلاۋداعى پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتى جەڭىسى بۇكىل باق پەن الەۋمەتتىك جەلىنى كەرنەپ تۇر. جاڭادان قايتا سايلانعان بۇرىنعى پرەزيدەنتكە ءار الۋان پىكىر باعىتتالعان. وڭدى-سولدى اڭگىمەلەردىڭ دەنى ويلاندىرادى. سونشا ءجيى ۇزىندى-قىسقالى جازبالاردىڭ اۋقىمى ەكى ءتۇرلى قاراما-قايشى پىكىرگە – ءۇمىت پەن كۇدىككە، سەنىم مەن تۇڭىلۋگە توپتالادى.
سايلاۋدىڭ الدىن الا ناتيجەسى جاريالانعان سوڭ، پرەزيدەنت ءوزىن ۇسىنعان كواليتسيا الدىندا العاشقى ءسوزىن ايتتى. سويلەگەندە، «كوپشىلىك حالىق بىزگە سەنىم ارتتى. ءبىز ءۇشىن ەڭ قۇندىسى – حالىقتىڭ سەنىمى» دەپ باستادى ءسوزىن.
يا، كوپشىلىك سايلاۋشىنىڭ سەنىم ارتقانى داۋسىز. سەبەبى سەنىم ارتارلىق باسقا كانديدات بولعان جوق. ونداي بالاما تۇلعا بولعان كۇندە دە، كوپشىلىك داۋىسىن توقاەۆ الاتىنى انىق ەدى. ويتكەنى بارلىق جاقسىلىقتى بيلىكتەن، باسقارۋشىدان – باسقانىڭ كومەگىنەن كۇتۋگە داعدىلانعان جۇرتپىز.
ودان ارى قىسقا سويلەگەن پرەزيدەنت اسا سالماقتى بەس سويلەممەن شەكتەلدى.
- بۇل سايلاۋ جاڭا ساياسي داۋىرگە جول اشادى (اشتى).
- بارلىق بيلىك ينستيتۋتتارى تۇگەل جاڭارتىلادى.
- كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى تولىعىمەن جانە ناقتى جۇزەگە اسىرامىز.
- ەلىمىزدىڭ ساياسي قۇرىلىسىن جاڭا قالىپقا تۇسىرەمىز.
- حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرامىز.
بۇل سايلاۋالدى ۋادە ەمەس. سايلانۋ ءۇشىن ايتىلعان ءسوز ەمەس. بۇل – «وگىزى سۋدان وتكەن»، 7 جىلعا پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان ازاماتتىڭ ءسوزى. ساياسي جانە الەۋمەتتىك سالماعى ءتۇپسىز ءسوز.
ارى قاراي تەك ەكىنشى سويلەمدى عانا تارقاتىپ كورەيىك. سەبەبى كەيىنگى ءۇش سويلەم دە «تۇگەل جاڭارعان بيلىك ينستيتۋتتارىنىڭ» اۋقىمىندا كەتەدى.
«بارلىق بيلىك ينستيتۋتتارى تۇگەل جاڭارادى». كەرەمەت! ەندىگى ءسوز قانداي ينستيتۋتتار، قالاي، كىمدەرمەن – قانداي كادرلارمەن جاڭارادى؟
ەل پرەزيدەنتىنە قازىرگى جاقىن جۇرگەن كادردىڭ كوبى – تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «ءونىمى». ءبىر كەزدە ول كىسىنىڭ ءوزى «شەتىنەن جەتەكتەپ اپارىپ، تورعا توعىتاتىن» جىگىتتەر دەگەنى بار.
رەتى كەلگەندە، 2006 جىلى بولعان جاعداياتتى مىسال ەتەيىن. مەنى ماڭىزدى كادرى سانايتىن كومپانيا قاتارىنان ەكى-ءۇش جىل تاماشا ورىنداپ كەلە جاتقان مەملەكەتتىك تاپسىرىستى الا المادى. ونى استاناداعى بەلگىسىز فيرما «ۇتىپ الدى». بۇل جولعى تاپسىرىستىڭ اقشاسى اۋقىمدى – 5 ميلليارد تەڭگە ەدى. مەن جەڭىمپازدارعا جولىعىپ، داعدىلى فيرما ەكەنىمىزدى، تەندەر تالاپتارىن ءمىنسىز ورىندايتىنىمدى جانە باس مەردىگەر – ولارعا اسا اۋقىمدى پايدا بەرەتىنىمىزدى ءتۇسىندىردىم. «بۇل پايدا بىزگە ازدىق قىلادى» دەدى سول جىگىتتەر. «ودان تومەن باعاعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس ورىندالمايدى. ويتسەڭدەر – مەملەكەتتى توناعان بولاسىڭدار. بۇل – قىلمىس بولادى»، – دەدىم.
وقۋدى جاڭا بىتىرگەن جيىرمانىڭ ىشىندەگى جىگىتتەر عوي. ەزۋىنە مىسقىل ءۇيىرىلدى. «وتانشىلدىق دەگەن فانتازيا عوي، اعا!» – دەدى ديكتورلىق ديكتسيامەن تازا ءوز تىلىمىزدە. مەن تۇنشىعىپ قالدىم. كورنەكى جابدىقتارىمدى جيىستىرىپ، «سوزدەرىڭ قورقىنىشتى ەكەن. اباقتىعا بارا جاتىرسىڭدار، جىگىتتەر!» – دەپ، سىرتقا اياڭدادىم. ايتايىن دەگەنىم – سول جىگىتتەر ونشا ءىستى بولماعان سياقتى. ارى قاراي «فانتازيادان» ادا قىزمەتتىك مانسابىن ءساتتى جالعاستىرعان كورىنەدى. ءبىزدىڭ بيلىك جۇيەسىندە جەمقورلىق وباسى وسىلاي جايىلدى.
پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان ايتىلعان بەس سويلەم ءسوز ايتىلعان جەردە قالىپ قويماسا، ول – شىن مانىندە ۇلى ماقسۇت. بىراق مەملەكەت باسقارۋ جۇيەسىندە بۇنى ورىنداۋعا مۇرسات بەرمەيتىن ءۇش اۋىر دەرت بار.
ەڭ اۋىرى – جەمقورلىق. وتكەن شاقتاعى مەملەكەتتىك باعدارلامالار، وعان سالىنعان اۋقىمدى قارجىنىڭ كوبى مەملەكەت اقشاسىن توناۋ ماقساتىندا جاسالدى.
وندايدى ەش شىمىرىكپەستەن اناسى مەن بالاسى، اكەسى مەن قىزى بىرلەسىپ ۇيىمداستىردى. ۇكىمەت باسقارعاندار مەن مينيسترلەر بىرلەسىپ جوسپارلادى. بيۋدجەتتە اقشا جوق بولسا، شەتەلدەن قارىز الىپ تۇرىپ ۇيىمداستىردى. سونىڭ جۇرت كوزىنە كورىنىپ تۇرعان بىرەۋى – LRT.
اناۋ جىلى LRT-نى سالىپ جاتقان قىتاي كاسىپكەرىمەن سويلەسىپ قالىپ: «ميللياردتاعان قارجىنىڭ قايتاتىنىنا قانداي كەپىل بار؟» – دەدىم. «مەملەكەتىڭىزدىڭ يەلىك قۇقىمەن كەپىلدەندىرىلگەن»، – دەدى. بىرەر ساتكە تىنىسىم توقتاپ قالدى. كوپكە دەيىن ەسىمدى جيا الماي ءجۇردىم. ويپىراي، نە دەگەن قۇلقىن! تۋرا ماعىنادا مەملەكەتتى ساتۋ عوي بۇل.
بۇگىن سايلانعان پرەزيدەنتىمىز سولاردىڭ اراسىندا ءجۇردى. كىمنىڭ – كىم ەكەنىن جۇرتتان جاقسى بىلەدى. ەندى وسىنشا اۋىر قىلمىستىق جۇيەگە قالاي توسقاۋىل قويار ەكەن؟!
ەكىنشى ۇلكەن كەدەرگى – وتىرىكشىلىك. ءبىر ۇلكەن اۋداننىڭ اپپارات باسشىسىمەن سويلەسىپ وتىرمىز. اۋداننىڭ جىلدىق جۇمىسى، بيدايى، ارپاسى، قىزىلشاسى، كوكونىسى، ءتورت تۇلىگىنىڭ ساناعى – ءبارىن جاساپ، جوعارىعا جولدايدى عوي. وبلىستان ويبايلاپ تەلەفون شالادى: «مىنا سانداردى ەكىگە كوبەيت. ويتپەسەڭ – جۇمىستان كەتەسىڭ! سەن عانا ەمەس، مەن دە، اكىمدەرىڭ دە كەتەدى!..». ياعني، ۇكىمەت جاريالاپ وتىرعان ساندار مەن كورسەتكىشتەردىڭ ءبارى وتىرىك. وتىرىك ۇكىمەت!
ەندى الگى اكىمدەر جاڭا پرەزيدەنتكە «انا جولى وتىرىك ايتىپ ەدىك» دەپ، جارتىسى جوق ساندارمەن جاڭاشا اقپار بەرە الار ما ەكەن؟!
ءۇشىنشى ۇلكەن كەدەرگى – ارەكەتسىزدىك. بارلىق بيلىك تارماقتارى تاپسىرما ورىنداۋعا قۇرىلعان. جاسامپازدىق، وڭىرلىك جوبا جوق. بۇلايشا وزىندىك ماقسات ۇسىنۋ – ءبۇلدىرۋ سانالادى.
وتكەن جىلى شىعىستاعى ءبىر اۋدانعا بارعانمىن. ىشكى ساياسات ءبولىمى كولىك بەردى. جۇرگىزۋشى جىگىتپەن سويلەسەمىن عوي. جالاقىسى 54 000 تەڭگە ەكەن. كەلىنشەگى، ەكى بالاسى بار. «مۇنداي جالاقىمەن جۇرگىزۋشى ۇستاي المايمىن» دەيتىن ءبىر كىسى جوق. ونداي باسشىدان، ونداي بيلىك تارماعىنان نە تالاپ ەتەسىڭ؟!
قاراپايىم ازاماتتاردى ايتپاعاندا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، بيلىك تارماقتارىنىڭ وكىلدەرىنەن مەملەكەتتىك، ۇلتتىق يەلىك، قۇقىق مىندەتتىلىگى تالاپ ەتىلۋى – انت قابىلداۋى شارت. بۇل ۇلكەن اڭگىمە. ونسىز مەملەكەتتى توناۋ پسيحولوگياسىن جەڭۋ مۇمكىن ەمەس.
وسىدان 40 جىل بۇرىن قىتايدا وزگەرىس باستالدى. وندا دا وتىز جىلداي بيلىكتە وتىرعان ماو ءولىپ، ەندى دىڭ شياوپيڭگە بيلىك تيگەن سوڭ باستالعان رەفورما ەدى.
رەفورماتور «وي-سانانى ازات ەتۋ» دەگەن ءسوزدى ءبىرىنشى كەزەككە قويدى. سويتسە، وتارشىلداردان ازات بولعانىنا وعان دەيىن وتىز جىل بولسا دا، ميلليارد حالىقتىڭ وي-ساناسى قۇلدىقتا ەكەن عوي. جەكە ەڭبەك قابىلەتى، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى، ءوندىرۋ قابىلەتى ودان ارى بيىكتەگەندە، ۇلت وكىلى رەتىندەگى يەلىك قۇقىق سەزىمى ويانباي – تۇتاس حالىق رەتىندە وي-سانا ازات بولماي، ازات مەملەكەتتى قۇرۋ، ونىڭ ءوندىرىسىن وركەندەتۋ، ونى قورعاۋ، ونىڭ بولاشاعىن جاساۋ مۇمكىن بولمايدى ەكەن.
قىتاي رەفورماتورىنىڭ ءبىر باقىتى سونشا ساياسيلانعانىمەن، ماو باسقارعان قىتاي بيلىگىندە جەمقورلىق جوق ەدى. «مىسىقتىڭ اعى نە، قاراسى نە؟ تىشقان العانى كەرەك» دەگەن دىڭ ۇلتىن – ۇلى مەملەكەتىن ون جىلدا وڭادى.
ءبىزدىڭ پرەزيدەنت اق دەمەي، قارا دەمەي، قابىلەتتى جىگىتتەردى جانىنا تارتا الار ما ەكەن؟
پرەزيدەنتكە سەنىم ارتقان جاقسى عوي. مەملەكەت پرەزيدەنتتىكى عانا ەمەس. مەملەكەت سەنىكى، مەنىكى، بالالارىمىزدىكى – كەز كەلگەن قازاقتىكى.
ءوز ارەكەتىمىزبەن، ءوز سانامىزبەن، ءوز جاسامپازدىعىمىزبەن جۇمىس ىستەۋگە كوبىمىز بەيىمدەلمەدىك. سوعان بەيىمدەلەيىك! ءوز كۇرەسىمىزبەن جەتۋگە، مىزعىماس ماقساتتار ءۇشىن بىرىگۋگە داعدىلانبادىق. سوعان داعدىلانايىق! بۇنىڭ ءبارى سانانىڭ بۇعاۋلانعانىنان. ءبىلىم مەن ساۋات بولا تۇرا، ازات اقىلدىڭ جوقتىعىنان. ءوز مۇلكىڭ مەن مۇمكىندىگىڭە يەلىك سانانىڭ جوقتىعىنان بولادى. سونى سەزىنەيىك!
بيلىكتەن ۇلت مۇددەسىنە ادالدىقتى، اشىقتىقتى، شىندىقتى، ىسكەرلىكتى تالاپ ەتەيىك. تىرلىگىمىزدى ءوزىمىز ۇيىمداستىرىپ، بيلىگىمىزدى ءوزىمىز باقىلاپ، بىرەگەي ماقسۇتتارعا ءوزىمىز بەيىمدەيىك!
الماس احمەتبەكۇلى،
اقىن
«DAT»
Abai.kz
