Kýndelikti kýibeng tirlik bәribir pendeni aitqanymen jýrgizip, aidaghanyna kóndiredi-au... Tipti jer-jahandy dýr silkintken jandar, meyli әnshi, meyli kinojúldyz, meyli talantymen tas jarghan taghy bireu, kózden ketse bolghany, kónilden de óshe bastaytyny ótirik emes. Redaksiyamyzgha tayauda bireu habar­lasty, salghannan-aq «osy Ayanat qayda jýr ózi?» dep bastady әngimesin. Áy-shay joq sózdi osylay bastaghan son, biz oilanyp ýlgermey qaldyq «Ayanat... kimdi aityp túr?» dep tosyrqay qaldyq. Sodan song baryp birtindep kónil týkpirinde kómeskilenip bara jatqan «Kóshpendiler» jadymyzda qayta janghyrdy.

Kýndelikti kýibeng tirlik bәribir pendeni aitqanymen jýrgizip, aidaghanyna kóndiredi-au... Tipti jer-jahandy dýr silkintken jandar, meyli әnshi, meyli kinojúldyz, meyli talantymen tas jarghan taghy bireu, kózden ketse bolghany, kónilden de óshe bastaytyny ótirik emes. Redaksiyamyzgha tayauda bireu habar­lasty, salghannan-aq «osy Ayanat qayda jýr ózi?» dep bastady әngimesin. Áy-shay joq sózdi osylay bastaghan son, biz oilanyp ýlgermey qaldyq «Ayanat... kimdi aityp túr?» dep tosyrqay qaldyq. Sodan song baryp birtindep kónil týkpirinde kómeskilenip bara jatqan «Kóshpendiler» jadymyzda qayta janghyrdy.

Esmaghanbet pen Múhammedti elde qaldyryp, Kisenbay men Kerey shetel asyp ketti

Su týbinde jatqan tasty jel tolqytsa shyghatynyn kezinde Asanday atamyz aityp ketkendey, bir ghana jayt, keyde basqa da kóp­tegen dýniyege qozghau salyp ketedi. Ayanatty izdegen kezdeysoq bir qonyraudan keyin biz jalghyz ol jayly emes, jalpy qazir kórinbey ketken «júldyzdar» jayly oilanyp kettik. Qazaq tauday ýmit artqan tarihy tuyndy «Kóshpendilerdin» basty rólin jýzdegen, myndaghan dәmeli qyzdar­dyng arasynan suyryp alyp ketken Ayanat­tyng baghy emey nemene? «Naghyz qazaq qy­zyna tәn boyauyn joghaltyp almaghan kórki ýshin aldyq» dep rejisserler týsinikteme bergen edi, «filimning basty keyipkeri retinde ózine artylghan jauapkershilik jý­gin sezine almaghan, nege basqa bireudi tan­da­mady?» degen kórermen synyna. Oghan deyin Ayanat Esmaghambetova Satypaldy Na­rym­betovting «Qyz jylaghan» atty tra­gediyalyq filiminde kóringeni este bolar. Ol kezde nebary 14 jasta bolsa, aragha eki jyl salyp Ayanat qyz 16 jasynda «Kósh­pen­dilerge», al 20-gha tolghanda «Úljan» atty taghy bir kinokartinagha týsip ýlgergen. Onyng rejisseri - «Oskar» syilyghynyng iyegeri Foliker Shlindorf. Qysqasha ait­qan­da, Ayanattyng 20 jasyna deyin tyndyr­ghan isi - osy, yaghny aitugha túrarlyqtay. Alay­da qazaq kórermenin dәl qazir «Ayanat qayda?» degen súraq mazalap jýrse kerek. Sonymen súrau salyp kórsek, qyzymyz shekara asyp ketkenine kóz jetkizdik. Atap aitqanda, AQSh-tyng beldi bir qalasy Niu York kinomektebinde oqyp jýrgenge úq­say­dy. Aytpaqshy, Ayanatty qazir Esmagham­beto­va degen tegimen izdeseniz tappaysyz, se­bebi ol óz tegin Kisenbay dep ózgertip jiber­gen.

Tegi degennen shyghady, osy bizding qazaq ónerpazdary shetel assa nege aty-jónin ózger­tedi eken? Eng birinshi osy ýrdisti jez­tanday әnshimiz Mayra Múhamedqyzy bas­tap edi. Europanyng shaqyrtuymen әn salu­gha ketken, ketisimen Kerey bolyp shygha keldi. «Onysy nesi, әkesining atynan ruy artyq bop ketti me, tipti qazaq bolghannan góri kerey bolghandy artyq sanady ma?» dep ýdere kóterilgen elding súraghyna әnshi­ning bergen jauabynan angharghanymyz, euro­palyqtar Mayra Múhammed dep ai­tugha qiynsynady-mys. Búl - bir, ekin­shiden, Múhammed degen teginen el shoshy­na­dy-mys. Ásirese, 11 qyrkýiektegi oqiy­­ghadan song degenge sayady. Búl, negizinen, qisynsyzdau, sebebi Payghambarymyz (s.gh.s) Múhammedting esimi europalyqtargha jat emes, tipti dәl sonday esimdi qara nәsildi boksshy Kasius Kley islamdy qabyldaghannan keyin ózine esim etip alyp, býginde «Múhammed Áli» atanghanynan kýlli ghalam habardar.

Iz-týzsiz ketken bir әnshi, bir biyshi...

Qazaqta әli klip onsha joq kezde «Zvez­dnye nochi» degen әnining beynekliypimen jarq etip ekrangha shygha kelgen Rahat Túr­ly­hanovtyng jasy da sonda 15-te bolatyn. Artyn­sha-aq birden «Asyl әjem» dep qazaq­shagha kóshken Rahat «Botagóz», «Sa­ghyn­dym, ayaulym seni» sekildi birneshe hit әnderdi nósershe tópeletti de, kóp úzamay kókjiyekten joghaldy. Shyny kerek, kórer­men ony jaqsy kórip ýlgergen, sondyqtan óng men týsting arasynda an-tang boldy da qaldy. Biraq Rahat jay joq bolyp ketpep edi, Úlybritaniya astanasy Londongha oqugha týskenin estip, «jón» destik.

Osylaysha, ornyn sipatyp ketken bir túlgha - biyshi Shúghyla. Qazaq sahnasyna myng búralghan biyimen kelgende jarq etip tang atqanday bolyp edi. Biylegende tura buyn-buyny bylqyldaytyn tumatalantty kórshiles Qytayda jýrgen jerinen eline arnayy aldyrghan Elbasymyzdyng ózi bolatyn. Al býginde sol Shúghyla qayda? By ónerin shynymen tastap ketkeni me? Nege búlay deymiz, sebebi bir-eki ret әn salyp, kliypimen shyqqanyn kórgenimiz bar, biraq taghy da basqa atpen. Anyq-qanyghyn ózinen sú­rayyn desek, elden súrap әzer qol jetkizgen nómir­ge qonyrau shalsanyz, «búl nómir ua­qytsha sóndiruli, keyinirek habar­la­synyz» degen operator dausy órekpigen kónilinizdi su sepkendey basyp tastaydy. Al el Shú­ghy­lasyn saghynyp jýr...

Aytpaqshy, osydan birshama jyl bú­ryn qazaqtyng jap-jas baleriyni Dastan Shy­ny­baevtyng shetelge sap-sau ketip, sýiegi oralghany esinizde bolar. Qyrshyn ket­ken qayran jasty sonda birimiz izdedik pe? «Qayda, qanday halde jýr, ash pa, toq pa?» dep birimiz oiladyq pa? Kezinde iz­demegen son, artynan ókingenmen ne pay­da? Qysqasy, bir Ayanattan bastalghan әngi­me, talay sherdi tolqytyp, biraz jaytty qoz­ghap ketti. Áriyne, izder bolsa, ónerde de at­tary múnda atalmaghan talay túlghalary­myz bar, basqa salany aitpaghannyng ózin­de. Bir auyz sózben týiindegende, aita­ry­myz - kózden ketse, kónilden de ketire salmay, óz perzentterimizdi izdey jýreyik te. «Balam deytin júrt bolmasa, júrtym deytin bala qaydan bolsyn» dep Ahan, Ahmet Baytúrsynov tekke eskertip ketken joq qoy?!.

Túrsynovty ne týlen týrtti?

Biylghy jyl «Shal» sekildi kesek tuyn­dy týsirip, qazaqtyng qara shalyn kayta ti­rilt­ken, kórermenning kózine jas aldyrghan kinorejisser Ermek Túrsynov kenet eldi selt etkizer mәlimdeme jasamasy bar ma? Ol ne mәlimdeme dersiz? «Elden ketem!» degen. Áriyne, dәl qazir emes, zeynet jasy­na jetkende. Nege? Sebep, «Ózining qartta­ryna qúrmet kórsete almaytyn múnday eldi men de qúrmettey almaymyn. Sondyq­tan zeynet jasyna jetisimen búl elden ke­tem» dedi ol «Megapolistin» qoyghan súra­ghy­na bergen jauabynda. Býginde 51-ge kel­gen Túrsynov, shynynda «ketem» dep shesh­se, onda onyng búl eldi tastap ketuine kóp qalghan joq. Biraq shynynda kete me? Ký­mәn­danuymyzgha sebep Ermek Túrsynov­tyng óz sózi. Gazetimizge bergen súhbatynan ýzindi keltirsek: « - Siz qanshama jyl shet­el­de, atap aitqanda Siriya, Yor­daniya sekildi islam elderinde ómir sýrdiniz. Shette ómir sýrgen adam eldegi adamnan góri elin, Otanyn әldeqayda kenirek tanityny sózsiz. Sol jat elde ómir sýrgen kezderinizde, qazaq eli, Qazaqstan jayly ne oy týidiniz? Bizding ózge elderden qay qyrymyz artyq, qay jaghynan bizge qarnynyz ashty? Elge qayta kelgen song qanday sezimde boldynyz? Qaytadan shekara asyp ketkiniz kele me, әlde qanday da bolsa osy elde sýieginizding qalghanyn qalay­syz ba?

- Eshqayda ketpeymin, ketpek te emespin. Búl - mening jerim, men óz ýiimde jýrmin. Esimde, AQSh-ta ómir sýrgen bir jylymda óng men týs arasyndaghyday kýy keshtim. Araladym, tanystym, oqu-shoqu­men ainalystym, Al odan son... odan song tughan topyraqty ansay bastadym... Ózime jayly júmys, jaqsy ómir úsynghan jat mem­lekette typ-tynysh jata beruime bolar edi. Kinony ol jaqta da týsiruge bola­dy. Tónkeris jasaymyn degen de oiym joq. Bireuge óz dýniyetanymymdy tanyp, ýiretkim kelmeydi. Tek óz kýmәnimdi ortagha salamyn. Tek... kinomyzdy qazir bәri ezip jatyr... Shiyelenisken sharua je­ter­lik. Alayda bir nәrseni ashyp aita ala­myn. Elding bәri shetelge qashyp jatqanda mening shetelden oraluymnyng da sebebi son­da...»

Biz Túrsynovtyng osy sózine senemiz, sondyqtan onyng «ketem» degenin ózi ýshin emes, qarttardyng qamy ýshin aitqanyn se­zip túrmyz, yaghny osy sózi arqyly ol el tizginin ústaghandardan bastap, qarapayym túrghyndaryna deyin qarttargha degen qúrmetin oyatudy kózdep otyr. Búl - bir, ekinshiden, óz qarttyghyn da oilap otyr­gha­ny bolar: «túla boyda kýshim barda kerek­pin, al erteng sol kýshimdi sarqyp bergen son, kerek bolmay qalsam, múnday elden ne qayran dep?» Al búl jalghyz Ermekting emes, bәrimizding janymyzdy auyrtyp, týn úiqymyzdy bóletin oy bolugha tiyis.

Jalpy, bir emes, birneshe jyldan beri ýzdiksiz jýzege asyp jatqan qazaq ónerpaz­da­rynyng shetelge ketip qaluynyng syryn týsi­ne qong qiyn. Astaryna ýnilgimiz keldi. Qazaqta «Arqada qys jayly bolsa, arqar auyp nesi bar?» degen sóz baryn bilemiz. En­deshe elde bәri jaqsy bolsa, ónerlileri­miz nege elden ketedi? Kimge, nege ókpe­ley­di? Osy súraqty birneshe jyldan beri eli­miz­de tóbe kórsetpey ketken kinorejisser Ardaq Ámirqúlovqa qoyyp ta kórip edik, bir kezdeskende. («Alash ainasy, 24 qara­sha, 2012 jyl»)

Ardaq Ámirqúlov, kinorejisser:

- Halqymyz az, «kishkentay» ghana el­miz» deysiz. Onda, Siz, ýlken túlgha bol­sanyz, nege elinizde túrmaysyz? Nege bizding kóp­tegen óner adamdarymyz, túlghalary­myz múnda el-júrty ruhani, mәdeny jaghynan qiyn jaghdayda túrghanda, shetelge ketip, sonda shalqyp ómir sýredi? Ketpes búryn nege eng bolmaghanda joghary jaqqa elimizding óner jaghdayyn aityp, ashyq hat jazbaydy? Álde elge degen ókpesin solay ýndemey ketu arqyly bildirgileri kele me?

- Ózgelerdyng nege ketip jatqanyn týbe­geyli týsindiru mýmkin emes, sebebi әr­kim­ning óz sebebi bar. Qazir men olar jayly bir­dene der bolsam, syrtynan sybaghandyq bolady. Biraq biletinim, jalpygha ortaq problema - aqsha. Bir jamany, bizde elde jýrseng syiyng bolmaydy da, elden ketip, sodan song syrtta jýrip jaqsy tuyndy jasasan, sosyn baryp ózimizdikiler saghan jaqsy aqsha úsynyp, shaqyrady. Sondyq­tan, meninshe, ketip jatqan adamdar tek aqsha ýshin ghana emes, óz boyyndaghy dary­nyn, óz mýmkindigin kórsetu ýshin ketuge mәjbýr bolatyn siyaqty. Al óz basyma kelsek, men eshqayda ketkenim joq, osy Almatyda ómir sýremin. Tek, jeke biznesi­me baylanysty shetelge jii shyghatynym bolmasa. Ýnsiz jatqanym, ketip qalghanym bolmasa kerek. Sizder oilaghanday, mening astamsyp ketkenim joq. Ómirdi sizder qa­lay sýrsenizder, men de solay sýremin. Bәlkim, óz aldyma jeke is, jeke kәsibim bolghangha «asyp-tasyp ketti» dep oilaytyn shygharsyzdar? Bilgileriniz kelse aitayyn, men negizi shygharmashylyqpen ainalysudy armandaghan adammyn. Al endi jaqsy túrmysty, jayly ómir keshudi ansamaytyn adam joq shyghar. Biraq mening qalauym tek ol ghana bolghan emes, qazir de ózgergen joq. Tek, bizde shygharmashylyqpen aina­ly­su óte qiyn. Birinshiden, bizde bәseke joq. Sondyqtan qarqyn da joq.

Avtor: Mәriyam ÁBSATTAR

"Alash ainasy" gazeti