Qarap otyrsaq, býginderi bir adam týsinip bolmaytyn teris ýrdis bastalghan synayly.  Keybireuler «Jana Qazaqstan», «Ádiletti Qazaqstan» degen úghymdardy ózderining kýmәndi maqsattaryna paydalanyp, úpay jinap qalugha tyrysatyndyghy aiqyn bayqalady.

Olardyng oiynsha Nazarbaevtyng kezinde istelingen isterding barlyghy derlik qate, shygharylghan ýkimderding barlyghy zansyz, atqarylghan júmystardyng barlyghy jaramsyz eken. Demek, qazirgi týrmede otyrghandardyng barlyghyn, qanday qylmys jasaghandyghyna qaramastan, bostandyqqa shygharyp qoya beru kerek pe? Búl qanshalyqty ómir shyndyghyna sәikes keledi? Múnyng ózi bayaghydan boygha sinip qalghan kezekti asyra silteu emes pe? Sonda ótkenge әdildik túrghysyna shynayy bagha beru qayda qalady?

Osynday bir kóriksiz oigha jetelegen mynaday bir jaghday boldy. Mine, biraz uaqyt boldy, Chelah degen bireu әlemjelining basty keyipkerine ainaldy. Búl osydan on jyl búryn «Arqankergen» degen shekara beketinde 15 birdey órimdey qazaq jigitin qyryp salghan jauyz. Ómir boyy bas bostandyghynan aiyru jazasyna kesilgen. «Qara býrkit» degen týrmede otyr. Kezinde onyng qylmysy jan-jaqty tekserilip, layyqty ýkim shyqqan. Ony ózi de tolyq moyyndaghan. Endi Toqaevtyng biylik basyna kelgendigin paydalanyp, eng bolmasa jazasyn jenildetudi oilap, Toqaevqa: «Men barlyq shyndyqty aitamyn», - dep úshbu hat joldapty.

Au, ol shyndyqty nege der kezinde aitpady? Barlyq sot otyrysynda da lәm-lim dep auzyn ashqan emes. Ylghy moyyndady da otyrdy. Endi kelip «bizding zastava spesnaz shabuyl jasady» degen ertegini tauyp alypty. Al eger spesnaz shabuyl jasasa, nege tau arasyna baryp tyghylady? Nege jaqyn aradaghy әskery bólimge baryp, kómek súramaydy? Taudaghy tyghylghan jerinen ústalghanda, onyng dorbasynan ólgen jigitterding zattary qaydan jýr? Sol tyghylyp otyryp, ózin týsirgen beyneden qoryqqan balanyng emes, jaybaraqat, mamyrajay otyrghan jigitting beynesin nege kóremiz?

Ony qorghaushylardyng aitatyn uәji - múnday jap-jas jigitting 15 adamdy óltirui mýmkin emes degenge sayady. Mýmkin bolghanda qanday. Ol ylghy qazaq jigitterining ortasyndaghy jalghyz orys. Til bilmeydi, mentaliyteti de bólek. Jigitterding әzil-qaljynyn mazaq nemese keleke etu dep týsinui bek mýmkin. Oghan dәlel - onyng ózining bir jigitke renjigendigin aityp qaluy. Mine, esh uaqytta múndaydy esitip kórmegen ol ózinshe kek tútyp qalady. Ar jaghy týsinikti. 30 patrony bar avtomatpen qalyng úiqyda jatqan jigitterdi jaypap salady. Múndaydy ýlken jigit týgili, jas jetkinshek te isteydi. Yza kernegen adam ne istemeydi? Aytpaqshy, osy Chelah degen myltyq atudan aldyna jan salmaytyn kórinedi. Qorytyndysy mine osynday.

Jaraydy, múny logikalyq qisyn delik. Al onyng elimizge belgili Gýljan Erghaliyeva iyelik etetin «Elmedia» yutub arnasyndaghy sot otyrysyndaghy myqty bir zangerler dayyndap bergen mәtindi tyndap kóriniz. Onyng aituynsha, búl bekettegi jauyngerlerdi óltirgen búl emes, oghan belgisiz bireuler shabuyl jasapty. Búl Aghanas degen jigit ekeui beketten aman-esen qashyp shyqqan. Jolda Aghanasqa oq tiyip, qaza tabady. Múny qúday saqtap, esh jaraqatsyz qútylyp, bir jerge tyghylyp qalady. Keyin atys bitkesin, aqyryndap beketke qaytyp oralady.

Al endi búdan keyingi istegen isterin estiseniz, jaghandy ústaysyz. Ony qorghaushylardyng aituynsha osynau jap-jas sәby tәrizdes, kýnәsiz perishte birneshe kanistragha benzin qúiyp beketti órtep jiberedi. Ondaghy oilaghany, búlay istemese, kýni erteng sol jigitterdi óltirgen osy eken dep oilauy qaluy mýmkin eken. Múnda qisyn da bar. Óitkeni týgeldey órtenip ketken mәiitterden istelingen qylmysty dәleldeytin aighaq tabu qiyn ekendigi belgili ghoy. Órtemes búryn ol ólgen jauyngerlerdi aralap jýrip, aspay-saspay olardyng qalta telefondaryn, fotoapparatyn, basqa da zattaryn jinap alady. Onyng oilauynsha búlardyng ólgen adamdargha mýldem qajeti joq kórinedi.

Sonymen beketti týgel órtep bolghan son, jolda jatqan Aghanastyng denesin ózenning jaghasyna sýirep aparyp, sol jerde órtep jiberedi. Búdan song sol manaydaghy jylqylardyng biri ústap alyp, tau ishine sinip kete barady. Arghy jaghy ózderinizge belgili. Minekey, osynday әreketti asa múqiyattylyqpen, ýlken eseppen istegen adamnan, ólgen jauyngerderding denesin asyqpay-saspay órtegen jannan bәrin de kýtuge bolady. Al, «men olardy óltirgen joqpyn,tek denelerin órtedim» degeni--qylmysyn jasyru ýshin istegen qúityrqy әreketi. Qylmystyng auyryn emes, jenilin moyyndasa, jazasy da jenildeu bolatyndyghyn qasyndaghy advokattar miyna әbden qúiyp qoyghan shyghar.

Aytpaqshy, Chelahty kezinde bir emes eki birdey, elimizge belgili, mýiizi qaraghayday  advokattaryng qorghaghandyghy belgili. Al múnday zangerlerding qyzmeti óte qymbat túratyndyghyn da qúriya emes. Sonda osy jap-jas bala osynshama aqshany qaydan aldy eken?

Múny bir deniz. Ekinshiden, osy Chelahty shyr-pyr etip qorghauda әlgi «Elmediyamyz» bәrinen de asyp týsti. Attay bir jarym saghatqa sozylghan habary osy qylmyskerdi tek aqtaugha qúrylghan. Onda bastan-ayaq tek Chelahtyng eki birdey advokaty, sheshesi men atasyna ghana sóz berilip, Chelahtyng kinәli ekendigin dәleldegen tergeushining nemese qaza tapqan jauyngerlerding tughan-tuystaryn nemese advokatyn múnda mýldem jolatpaghan. Tipti sotta ózi moyyndap túrghan, ólgen jigitterding denesin órteu sekildi eshkim aqtaugha kelmeytin auyr qylmysyn da mýldem eleusiz qaldyrugha tyrysqan. Tipti ony tek osynday súmdyq qylmysy ýshin de sottaugha bolady emes pe? Joq, ol turaly jaq ashpaydy. Nege? Óitkeni múny aitsa, onyng eshbir jazyqsyz ekendigine ýlken kýmәn tuuy mýmkin. Demek, múnday «úsaq-týiekke» kónil audaryp qajeti joq. Mine, osynyng ózinen-aq búl habardyng synarjaq, tek bir jaqty qoldaugha ghana arnalghandyghy anyq bayqalyp túr. Tipti bara-bara, Chelahtyng sheshesining Reseyge kóship ketkendigine jan ashy qalghandyghyn qaytersiz. Demek, búl habardy shyndyqty izdeushi emes, tek qylmyskerdi sýtten aq, sudan taza etip kórsetuge qúrylghan shiykili-pisili dýniyege jatqyzugha mәjbýrmiz. Múndaylardyng osynysymen qauipti ekendigin aityp jatudyng ózi artyq.

Jalpy, maghan qaydaghy bir Chelah emes, anau ómirde kórer qyzyghy alda, kenetten qyrshyn ketken qazaqtyng 15 jigitining taghdyry ayanyshty, sol alandatady. Qansha arman kýiredi, qansha sәby ómirge kelmey qaldy, qansha jar sýiilmey qaldy?

Aytpaqshy, eger Reseyde bir qazaq soldaty osynday 15 orys jigitin atyp tastasa, oghan bireuding jany ashyr ma edi? Jalpy, osynau «eshbir jazyghy joq, beykýnә bozbala» jayly saghyzday sozylghan «jyrgha» birjolata nýkte qoyatyn mezgil jetken sekildi.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz