06.03.2013

Jaqynda Memlekettik hatshy Marat Tәjin Astanada keleli kenes ótkizip, «Bizdegi internette aqparattyq sayasat periyferiya­lyq shekte túr. Ekinshiden, biz memlekettik BAQ-tyng aqparattyq funksiyasyn nasihattyq qúramdasqa al­­mas­tyryp, soghan tәueldi bolyp qaldyq. Kommentariyler, taldaulardyn, jurnalistik zertteulerding orny­na, ura­lap nasihattyq material jazu onay, biraq ony eshkim de oqymaydy. Múny toqtatu kerek» dep birqatar mәsele kótergen edi. Onyng sheshu joldaryn da aityp, birneshe úsynysty ortagha tastaghan. Biz bilim-biligi jetkilikti әriptesterimizding pikirlerin bilgen edik.
Jetistik bar, jetpeytini taghy bar

Dәuren QUAT, www.abai.kz portalynyng bas redaktory

06.03.2013

Jaqynda Memlekettik hatshy Marat Tәjin Astanada keleli kenes ótkizip, «Bizdegi internette aqparattyq sayasat periyferiya­lyq shekte túr. Ekinshiden, biz memlekettik BAQ-tyng aqparattyq funksiyasyn nasihattyq qúramdasqa al­­mas­tyryp, soghan tәueldi bolyp qaldyq. Kommentariyler, taldaulardyn, jurnalistik zertteulerding orny­na, ura­lap nasihattyq material jazu onay, biraq ony eshkim de oqymaydy. Múny toqtatu kerek» dep birqatar mәsele kótergen edi. Onyng sheshu joldaryn da aityp, birneshe úsynysty ortagha tastaghan. Biz bilim-biligi jetkilikti әriptesterimizding pikirlerin bilgen edik.
Jetistik bar, jetpeytini taghy bar

Dәuren QUAT, www.abai.kz portalynyng bas redaktory

- Elbasymyz bar, Memlekettik hat­shymyz bar, bәrimiz aqparattandyru saya­satyna nazar audaryp, kónil bólip ja­tyrmyz. Múnymyz óte dúrys. Meninshe, Memlekettik hatshy Marat Tәjinning tú­jyrymdamalary biylik pen baspasózding búdan bylayghy qarym-qatynasy qalay boluy kerektigin, qanday formatta qalyp­tasuy kerektigin anghartsa kerek. Hatshy «BAQ ýgit-nasihat qúraly bolyp qalmauy kerek» dedi. «Ura-urany azaytu kerek» dedi. Memhatshynyng búl baylamdary baspasózding óz missiyasyn ózine qaytaryp beru qajet degendi anghartady. Osy jaytty basqa emes, aldymen, jurnalister qauymy, biz ózimiz týsinip aluymyz qajet siyaqty. Baspasóz betindegi «uralardy» aitsaq, oiymyzgha birden qazaq gazetteri týsetin shyghar. Alayda bauyrlar, qazaq gazet-jurnaldarynyng ótken jiyrma jyldaghy bar tarihy «uralardan» ghana túrmaydy. Olay deytin bolsaq, qalamyna adal, mynau zamannyng bar qiyn-qyspaghyna ýnsiz tózip kele jatqan jurnalisterding enbegine qiyanat jasaghanymyz. Manday terge, tó­zimge, senimge, sarqylyp júmsalghan qajyr-qayratqa qiyanat jasaghanymyz. Qysqa qayyryp aitsam, keyingi jiyrma jyldyng sheginde:

Qazaq gazet-jurnaldarynyng qarasy kóbeydi. Júrttyng qoly salystyryp oqiy­tyn baspasózge erkin jete bastady;
Jabyq taqyryptardyng bәrine týren salyndy: tarihy aqtandaqtar, últymyzgha jasalghan zorlyq-zombylyq, synaq alan­dary, ekologiya, kóshi-qon mәselesi, әigili adamdar ómirining qúpiya betteri, últtyq-etnografiyalyq tanymdyq dýniyeler... Qúday-au, tolyp jatyr;

Alashtanushylardyng instituty da osy qa­zaq baspasózining betinde qalyptasty.Al endi osynyng bәrin joqqa shygharyp, auzymyzdy qu shóppen sýrtip, qarap oty­rayyq pa? Joq, bauyrlarym. Teginde, ótkendi baghalamay, onyng jaqsy jaghyn, mazmúnyn týsinip almay, ilgeri jylju mým­kin emes. Osyny aldymen oiymyzgha bekitip alayyq. Áytpese bәrin ysyryp tastap, ónmendegenimizden eshtene ónbeydi. Kezekti bir nauqan bolady da qoyady. Qysqasynan qayyrsaq, mazmún jaghynan qazaq baspasózi útty, bayandy belge kóterildi. Útylghan ja­ghy­myz da bar:
Aqparattyq tehnologiyalardyng damuy­nan ýnemi keyin qalyp kelemiz;
Jarnama naryghynda shetqaqpay kóru­demiz;
Oqyrman súranysyn zerttep, soghan oray «ónim» úsynudyng tәsiline asa mәn bermeymiz, menedjment joq;
Ózara kәsiby bәsekelestik degendi baq­talastyq dengeyinen joghary kótere almau­damyz;
Aqparattyq kenistigimizdi berip qoy­dyq,taghy basqalar.
Qalghanyn kýnde aityp jýrmiz, ony ózdering de jaqsy bilesinder.

AYMAQTYQ BASPASÓZ. BALAMA BAR MA?

Biz aimaqtardaghy qazaq jurnalistiy­kasynyng jay-kýiin de túraqty sóz etip, bilgenimizdi ortagha salyp jýruimiz kerek.
Qazir oblystyq, audandyq gazetter es­kirdi, qartaydy. Atalghan gazet basshy­la­rynyng da jasy úlghayyp ketti. Olar ózderi basqaryp jýrgen gazetterden de әrmen qar­taydy. Nege deseniz, gazet әiteuir jana zamannyng janalyqtaryn aityp, sony ha­barlap jatady ghoy. Myna zamanda oblys­tyq, audandyq gazetterge jastar barmaydy. Qaytip barady? Eki jastyng birine kelmey qartayyp, qausap otyrayyq dep bara ma? Óitkeni oblystyq gazetterdegi patriarhtar, aqsaqaldar deyikshi, seni ózinen asyrghysy kelmeydi. «Bala, qayda barasyn, toqta» dey­di. «Biz sendey kezimizde ýlkenderge dý­kennen otty su men temeki tasitynbyz. Sen de әida, shap, mәgәzinge!». Búl bir jaghynan qyzyq, ózinshe tәtti ómir. Búzghyng kelmeydi. Biraq býgingi aqparattaghy alaman múnday ómirge qaramaydy. Sondyqtan oblys or­talyqtarynan qazaq sayttaryn ashu kerek. Áriyne, mening búl pikirime opponentter kóp tabylatyn shyghar. Olardy týsinemin. Ras, internetke shekara joq. Aymaqtyng mәse­lesin Almatyda, ne Astanada otyryp alyp qauzay beruge bolady. Alayda sen asa bir eleuli oqigha bolmasa, úzyna kesh óz say­tyndy aimaq mәselesimen ústap otyra al­maysyng ghoy. Solay ma? Al oblys júrtshy­lyghyn aldymen oblys aumaghyndaghy auys-
týiis, gu-gu әngime, úsaq-týiek oqigha, shetin mәsele qyzyqtyrady. Solar tolghandyrady. Endeshe, oblystyq, audandyq gazetterge balama retinde aimaqtaghy aqparattardy tolassyz beretin qazaq sayttaryn nege ash­paymyz? Búl birinshiden, aimaqtardaghy qa­zaq jurnalistikasynyng damuyna әser etedi. Ekinshiden, aimaqtardyng mәselesin respublika júrtshylyghynyng nazarynda ústaugha mýmkindik tudyrady. Ýshinshiden, aqparattyq tútastyqty qamtamasyz etedi. Tórtinshiden, jergilikti biylik organdaryn aqparat salasymen jana ýlgide júmys jasaugha jeteleydi. Besinshiden, aimaq túrghyndarynyng azamattyq belsendiligin arttyrady. Osylay tize beruge bolady. Eger oblys ortalyqtaryndaghy jalyndy jas­tardyng oiynda sayt ashu mәselesi jýr­gen bolsa, Abai.kz újymy aqyl-kenes berip, tәjiriybe bólisuge dayyn.

Mening biluimshe, keyingi kezderi oblys­tyq gazetterding qaghazdyq núsqasynan góri veb-paraqshalary kóp qarala bastaytyn boldy. Keybir gazetter, mysaly, Aqtóbe ob­lystyq «Aqtóbe» gazetining elektrondy núsqasy barlyq talapqa say jariya kórip túr, altaynews.kz saytynyng janalyqtaryna ortalyqtaghy telearnalar silteme jasay­tyn­day jaghdaygha jetti.
El ishinde internet janalyqtaryn tú­tynugha degen súranys ta joghary. Osyny eskere otyryp Mәdeniyet jәne aqparat miy­nistrligi Qazatelekom AQ-pen ortaq mәmi­lege qol qoyyp, alys auyldargha deyin iyn­ternet jelisin tartyp berui kerek. Biz qaghaz óndirmeytin elmiz. Jerimiz úlan-baytaq. Gazetter uaqytynda jetpeydi. Internet «alty aishylyq jerlerden kózindi ashyp-júmghansha jyldam habar» berip otyrady. Osy bir sharuany tezdetip qolgha alyp ji­bersek, aqparattandyru sayasaty ózining alghashqy nәtiyjesin berip ýlgerer edi.

INTERNET JURNALISTIKA

Aymaqtyq baspasóz turaly aityp oty­ryp biz ayandap internet jurnalistikagha da kelip qoyyppyz. Qazir osy Jana media jayynda aityp jatyrmyz, kýnde aitatyn boldyq. Men sonyng ishinde myna bir jaytqa toqtalsam deymin.
Internet jurnalistika azamattyq jurnalistikanyng belsendiligin tudyruda. Búl dúrys. Biraq qazaq internet jurna­listikasyn oilaghanda biz qazaq baspa­sózinde qalyptasqan mektepti, qalyptasqan kәsiby biliktilikti úmytpauymyz kerek. Turasyna kóshsek, qazir biz qazaq baspa­sózindegi dәstýrli mektepting tәjiriybesin internet jurnalistikanyng janashyl­dyghymen ýilestire biluimiz kerek. Qazaq baspasózi turaly bir súhbatynda Erlan Qarin myrza «Qazaq baspasózi últtyq par­tiyanyng qyzmetin atqaryp kele jatyr» dep edi. Qazaq baspasózining sol pozisiyasy, sol ústanymy, sol mazmúny endi internet jurnalistikadan kórinis tabuy qajet. Sodan keyin ony ishinen janart, ózgert, týlet, damyt. Eng bastysy, biz qazyqty myq­tap qaghyp alugha tiyispiz. Internet jurna­listikany azamattyq jurnalistika dep qana týsinip, azamattyq jurnalistikagha erikti berip qoysaq, onda bizding «Jana media» dep jýrgenimiz balabazar bolyp ketedi. Qysqasy, azamattyq jurnaliys­tiy­kanyng ókilderi, blogerler, jazu mәdeniyeti­men jete tanysyp, jazudy ýirenip alsa, quanar edim. Týbi solay bolatyn shyghar. Áytpese, oiyn tolyq jetkize almaytyn blogerding belsendiligi óz basynyng sory, ne mazaghy ghana bolyp qala beredi. Azamattyq jurnalistikanyng ókilderi - aqparattyq tehnologiyalardy qalauynsha paydalana alatyn jastar. Endi osy qabiletterine jazu óneri men bayqampazdyqty, alghyrlyqty qosyp damytsa, dәstýrli BAQ-qa tendessiz әriptes әri bәsekeles bolar edi. Qazirding ózinde sol nyshan bayqalady. Azamattyq jurnalistika azamattyq qoghamnyng qalyp­tasuyn jyldamdatatyn kýshke ainala ma dep ýmittenemin. Azamattardyng belsendi­ligin arttyra ma degen oidamyn.

Azamattyq qoghamda jurnalisterge ta­qyrypty ortanyng ózi dayyndap beredi. Tarata aitsaq, bir úiym bir jerde narazylyq aksiyasyn úiymdastyryp jatady, bir úiym jana bastama kóterip jatady, taghy bir úiym taghy bir iske múryndyq bolyp jata­dy. Sodan jurnalister tynym tappaydy. Bizde kerisinshe. Qoghamgha taqyrypty jur­nalist tauyp beredi. Qogham oghan sodan keyin baryp mәn beredi. Mine, sol taqy­ryp­ty tauyp beru mәselesimen qazir inter­net jurnalistika ainalysuda. Dәstýrli BAQ-tan onyng ozyqtyghy da osydan bay­qalady. Áytse de, qaytalap aitamyn, qazaq baspasózining mazmúny endi Jana mediadan jalghasyn tabuy kerek. Ol ýshin ghalymdar, tarihshylar, bәri-bәri internetke kónil bólip, onymen til tabysuy qajet. «Men internetti bilmeymin, saytty bilmeymin» degen sóz - «men - nadanmyn» degen sóz.

Kәsiby dengey tym tómen

Qaynar OLJAY, «Qazaqstan» teleradio korporasiyasy» AQ aimaqtyq habar taratudy damytu diyrektory

- Eki mynynshy jyldardan beride qolyna diplom alghan jurnalisterding kәsiby sheberligi óte tómen. Bizge ren­jimesin, renjise ózderine diplom ber­gen joghary oqu oryndarynyng sol kez­de jónsiz jurfak ashqan nemese jurfaktaghy bilim sapasyn Temirbek Qojekeev dәuirinen keyin qojyra­typ alghan rektorlaryna ókpelesin. Qa­zirgi aqparat qúraldaryndaghy jur­nalistika press-reliz dengeyinde dep bilemiz. Demek, sol press-relizdi dayyndaghan kense qyzmetkeri men ony kóshirip basqan gazet qyzmetkerining arasyndaghy kәsiby dengeyde esh aiyr­mashylyq joq. Segiz, on alty bettik gazetterden auyz toltyryp oqityn esh­tene tappau - ókinishti. Kezindegi jur­fakta mektep bitirip, student atanghan­dargha birer kurs boyy «Qazirgi qazaq tili» degen pәn jýretin. Talghat Sayram­baev syndy keremet ghalymdar oqytatyn. Bir ýtir qoymay ketseniz - «eki», bir sóilemdi sintaksisten dúrys qúrmasanyz - «eki». Mine, bizdi sauatty jurnalist etken sol kezdegi dekanymyz Temirbek Qojakeev jaryqtyq edi. Álem әdebiyeti ejelgi dәuirden osy zamangha deyin keminde bes semestr oqytylatyn. Sol kezde sabaq bergen Sagaleevichter әuletin saghynamyz. Ekonomika, logika, psihologiya pәnderi oqytylatyn. «Holeriyk», «plegmatiyk», «sangviniyk» jәne «melanholiyk» degen minez-qúlyq tobyndaghy keyipkerlerdi keyin tilshilik tirlikte qanshama ret jolyqtyrdyq. Solarmen tildesu, súhbat alu barysynda jurfak qor­jynymyzgha salyp bergen bilimning paydasyn kórgenbiz. Eger eski «zachetkamyzdy» tauyp alsaq, taghy qanshama pәnderdi sanap berer edik. Qazir onday sabaqtar qay jurfakta oqytylady? «Jurnalistik sheberlik» pәninde studentterdi top-topqa bólip Núrmahan Orazbekov siyaqty koriyfeylerge tapsyratyn. Eki jyl ishinde zametkadan pamfletke deyingi janrlardyng erekshelikterin qauashaghymyzgha sol kәsiby bilikti kisiler qúiyp bergen. Qoydy soyghanda jilik-jiligin aiyryp beretin auyl qasapshylary siyaqty. Jeke óz basymyz eki mynynshy jyldardan bergi jurnalistika fakulitetteri - qoghamnyng sory, qazaq tilining qaqsatyp otyrghan «qanqúrty» dep sanaymyz. Ony bitirgen balalardyng kinәsi joq. Aytpaqshy, bir ret olar bilimning sapasyzdyghyn aityp bas kótergende «toqal eshki mýiiz súraymyn dep qúlaqtan aiyrylyptynyn» kerin kiygeni este.

«Kim kóringen jurnal shyghara beretin boldy. Ondaghy syn kótermeytin ma­qalalar «bir qaryn maydy» shiritip otyrghan joq pa?» degen saualyna aitarym, osydan bes-alty jyl búryn «Jazushy» baspasynan shyqqan «Atamyz Ala­sanbay» satiralyq romanymyzdaghy «Tesik» degen tarau arqyly jauap berip ketsek kerek. Onda Eshkisýzgen auylynda bireu sauna ashyp, jana biznes bastaghany sol, barlyq túrghyndardyng jarysa monsha salghany әjualanady. Aqy­rynda bas keyipker ózining búrynghy siyr qorasyn monshagha ainaldyryp ty­nady. «Júldyzdar» jayyndaghy kýpining biytinen kóp jurnaldar jayynda aitarymyz - osy.

Bizding jurnalisterding sory - synau men jeke basqa soqtyghudyng arajigin aiyra almaydy. Erterekte Kópen Ámir Bekte jaqsy satiralyq әngime bolghan. Bir auyldan kóship jatqan mal dәrigerining ýstinen «sharuashylyqtaghy mal basyn 50 payyz shyghyngha úshyratty» degen syn jazylady. Sóitse, mynau qyzmetke kelgende auylda eki týie bolypty. Qyzmetten ketkende bir týie qәr­teyip ólip qalypty. Bar bolghany bir týie, al barlyq mal basynyng 50 payyzy! Aytpaqshy, bizding betaldy synaghysh tilshiler «mal basy» emes, «mal sany» dep aityp, jazyp jýr. Bir malda - bir bas, biraq eki san baryn endi kimge týsindir­gendeysin. Syndy eng aldymen, gazetterding bas redaktorlary kótere bilui kerek. 2012 jylghy 19 tamyzda atyn atamay-aq qoyalyq, bir gazetten «Komadaghy Aynúr elge kele jatyr» degen taqyrypty kórip, shoshyp ketkenbiz. Birinshi betke aighaylatyp beripti. Redaktoryna habarlasyp:

- Aynalayyn-au, esin bilmey jatqan qyz ózdiginen kele almaydy ghoy, ony әkeledi. Demek, taqyryptyng dúrysy «Komadaghy Aynúrdy elge әkele jatyr» boluy kerek, - degenbiz. Aghattyqty moyyndau qayda, «osy zamanghy gazet shygharu isinen artta qa­lypsyz» dep bizdi biraz jerge sýiretip tastady. Ózderi syndy jaqtyrmaytyn bas redaktorlardyng «ózgeler syndy qabyldamaydy» degen ókpesin it jesin!

Gazet - memleketting qaruy, halyqtyng minberi

Qaly SÁRSENBAY, «Almaty aqshamy» gazetining bas redaktory

- Búl kópten beri kóterilui tiyis mәsele bolatyn. Aqyry aityldy. Memlekettik hatshy Marat Tәjinning syny óte oryndy. Biraq múnyng sebepterin kәsiby túrghyda taldap, ashyp aitsaq, jón bolady. Mysalgha, eng basty kemshilik - jurnalist kadrlardy dayarlauda. Qazir jurnalistika fakulitetteri qaptap ketti. Kóp bolghan son, qadiri ketedi. Biligi tómen kadr kóp bol­ghannan keyin, sapa bolmaydy. Kafedralarda qanday pәn oqy­tylady, onyng qaysysy kerek, qaysysy kerek emes, sonyng barlyghyn bir sýzgiden ótkizetin uaqyt jetti.

Men eshkimdi qaralap otyrghan joqpyn, búl jerde oqytu­shylargha, kafedra mengerushilerine de jýkteletin jauapkershilik kóp. Búryn ataghy darday nebir jurnalister kelip, dәristik sabaqtar ótetin. Qazir olardy anda-sanda kezdesuge ghana shaqy­ratyny jasyryn emes. Bizding kezimizde auditoriya bos bolmay­tyn. KazGU-ding jurnalistika fakulitetining ózi uniyversiytet ishindegi uniyversiytet bolatyn. Belgili túlghalar, qalamgerler jurfaktan shyqpaytyn. Ol kisiler әngime týiinin tarqatyp, ómir tәjiriybesimen bólisetin. Sonyng arqasynda student kezi­mizde-aq «Leninshil jasta» qyzmetke aralasqanbyz. Tәjiriybe jinaqtau merzimin manday terimizben adal óteytinbiz. Qazir «praktikagha» kelgen jastardy kórip jýrmiz ghoy, kóbisi eki sózding basyn qúrap, bir jol sóilem jaza almaydy. Izdenbeydi. Odan keyin, ýshinshi kurstan «Jurnalistik sheberlik» sabaghy jýretin. «Sen jurnalist bolasyng ba, bolmaysyng ba?» dep, taghdyryng sheshiletin. Qazir múnyng bәri qal­dy. Mektep kórmegen kadrlar erteng qanday gazet shygharady? «Búlaq basynan túnady» demekshi, negizgi mәsele osynda jatyr.
Keyingi kezde efirdi birli-jarym sauatsyz әnshiler jaulap aluy da bayqalmay qalmaydy. Qabileti jetip túrsa, әngime basqa. El aldyna shyghyp alyp, qalay bolsa solay sóileydi. Sózding qadirin ketiredi. Talapqa say әnshi bolmasa, búl sharuamen jurnalisterding ózderi ainalysqany myng ese artyq. Tildi biletin, sauatty, parasatty, aqyldy, talghamy tereng mamandarymyz joq emes, barshylyq. Solargha mýmkindikterin kórsetetin jol ashu qajet.

Jurnalister de jauapkershiligin molaytyp, kәsiby dengeyin arttyrsyn. Qolyna qalam ústaghan key aghayyn kәsiby túrghyda dayyn bolmasa da, sol salagha tisi batpasa da әr taqyrypqa úryna beredi. «Úyal­maghan әnshi bolady» demekshi, búlay kete berse «Úyalmaghan jurnalist bolady» degen de naqyl qalyptasyp ketui әbden mýmkin. Ashylmaghan aral siyaqty, kóp nәrsege aralaspaytyn adamdar bolady. Olardyng jan dýniyesine ýnilip, kónilining kiltin tabatyn, iskerligin tanytatyn bizder. Soghan úmtylys az. Múnyng barlyghy ainalyp kelgende, taghy da jurnalistika fakulitetterinde maman dayarlaugha kep tireledi. Sany kóp te sapasy joq. Áriyne, barlyghyna birdey topyraq shasha almaymyz. Qabiletti ba­lalar, studentter, әriptesterimiz bar. Degenmen az.  Búghan qosa, qazaqtildi әriptesterimizge enbekaqy men qalamaqy dúrys tólenbeydi. Pәtermen qamtu da sheshilmey kele jatqan basty súraq. Tilshiler alandamay, jaqsy júmys isteui ýshin әleumettik qam­qorlyqty da kýsheytu mindet. Óitkeni baspasóz - qalay bolghanda da memleketting qaruy, halyqtyng minberi.

JURNALISTERGE RESMY «STATUS» BERETIN UAQYT JETTI

Seyitqazy MATAEV, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng tóraghasy

- Qazir jurnalisterding resmy «statusy» joq. Mәrtebesi bolmaghannan keyin, biylik tarapynan kómek te bolmaydy. Soghan qara­mastan, biz qo­ghamnyng júmysyn atqaryp, ha­lyq pen biylik arasynda altyn kópir bo­lyp kele jatyrmyz. Bireuge únar, bireuge úna­mas. Biraq shyndyghy osy.

Óitkeni memleket esebinen shyghatyn ga­zetter bar. Olargha qarjy kóp bólinedi. Biraq halyq oqymaydy. Telearnalardyng da jagh­dayy jaman emes. Sóite túra, olardyng da reytingtik kór­setkishi tómen. Keybiri ha­lyqqa sapasyz ónim úsynady. Sol sebepten, oily oqyrman jekemen­shik basylymdardy oqyghandy dúrys kóredi. Internetke kóship, sonday-aq mobilidik jýie arqyly jyldam aqparat alyp otyrghandar da bar. Ókinishke qaray, bizding internettik jeli­lerimiz Re­seyding kólenkesinde jýr. Jastardy ózimizding sayttargha, últtyq kontentterge tartu kerek. Ol ýshin úyaly telefondarda jaqsy bagh­dar­lamar ashyluy tiyis. Osyny qazir qolgha alma­saq, keyingi tolqyn Reseyding iydeologiyasymen tәrbiyelene beredi. «Qazaqtardyng qolynan týk kelmeydi» degen әngimeni dogharu qajet. «Masa.kz», «Abay.kz» sayttaryn kórip jýr­miz, inter­nettik jurnalistikanyng damuyna ýles qosyp jýrgen atpalday azamattar bar. Qoldarynan is keletinin dәleldep jýr. Jal­py, bizding jurna­listerding dengeyi jaman emes, kerisinshe, qor­dalanghan, sheshimin tap­paghan mәseleleri kóp. «Status» sheshilmey, eshtene de sheshilmeydi. Men «status» degende aqsha, pәter mәselesin aityp otyrghan joq­pyn. Bir mekemege súraq jibersen, olar bizge pysqyrmaydy da. Zang boyynsha ýsh kýn ishin­de jauap beruleri mindettelgen. Al olar óz­derine birdene kerek kezinde «әke-kókelep» basylymdardy jaghalap ketedi. Búryn Kenes odaghy kezinde gazettegi syngha jauap berile­tin. Búl qazir bizding tәjiriybemizde de joq. Saualyna jauap ta bermeydi.

Sondyqtan biyliktegi azamattar, sheneu­nikter jurnalisterge degen kózqarasyn kish­kene ózger­tui kerek. Mәselen, kezinde ýlken ministrler, belgili túlghalar dau-damaygha úshyraghanda kim birinshi qozghaldy? Olar kezinde mensinbegen tilshiler arasha týsti. Basqa jýgirgen bireu bar ma? Qasynda birge jýrgen dostaryna deyin qa­shyp ketti. Tek ot­basy men jurnalister janynan ta­byldy. Kerisinshe, qazirgi sheneunikter jurna­liys­terdi sotqa beruge dayyn túrady. Bes jyl búryn jariyalanghan maqalagha 100 mln, 200 mln, 500 mln qún súraydy. Osy әreketi ýshin olardyng ózine nege aiyp salynbaydy? Son­da ayaqtaryn tartar edi. Áytpese, qit etse, erinbegeni sotqa aryzda­nady. Keyingi kezde bizde osynday jayttar kóp. Odan qalsa, bas redaktorlardyng mazasyn alady. Joldasta­ryndy aragha salady. Qorqytyp, ýr­kituge kóshedi. Qysym kórsetedi. Sodan keyin jur­nalister qorqady da syn jazbaydy. Búghan qarsy zang jobasy deputattardyng talqysyna osyghan deyin úsynylghan. Búl zang bayaghyda qa­byldanuy kerek edi, әli de ýmit ýzbeymiz.

Salalyq jurnalistikagha bet búryp otyrmyz

Almagýl Qúrmanbaeva, әl-Faraby atyndaghy QazÚU-dyng jurnalistika fakuliteti dekanynyng orynbasary

- Preziydentimiz Qazaqstan halqyna Jol­dauynda zamanauy talaptargha say kadrlar dayyndau mәselesin algha qoyghan bolatyn. El­­basymyz «Joghary oqu oryndary barlyq ma­mandyqtar boyynsha bilim beru baghdarla­ma­laryn týbegeyli qayta qarastyru kerek» dedi.

Osy tústa uniyversiytetimiz STEM - «Scien­ce, Technology, Engineering, Mathematics» (ghylym, tehnologiya, injenerlik pәnder, matematika) ústanymyn qoldanu úsynyluda. Búl ghylymiy-tehnikalyq ilgerileu men inno­va­siyalyq da­mu­dyng naqty matematikalyq jәne inje­ner­lik-tehnikalyq mamandyq­targha negiz berudi kýsheytedi. Osy orayda jurnalistika fakuliteti de býgingi talaptargha say negizgi bilim beru jýie­sin studentterding keleshekte tandau traek­to­riyasyna baghyttau negizinde oqu baghdarlamasyn qayta qúru ýstinde. Endi oqugha týsuge kelgen jas talapkerlerge oqudyng mamandyq boyynsha salasyn tandau erki bola alatyndyghyn, bakalavriat boyynsha 1-kursqa oqugha týskende, mәselen, sport kom­mentatory mamany bolghysy kelse sol salada ghana dәris ala alatynyn, oghan qosymsha bilgisi kelgen dәristerine de eshqanday kedergi bolmaytynday baghdarlama dayyn­daudamyz. Yaghny osy uaqytqa deyin fakulitetimiz әmbebap jurnalist dayyndap kel­se, kelesi jyldan bastap salalyq jurnalistikagha bet búryp otyrmyz.

Sonday-aq 1 kurstan keyin studentter oqu tәjiriybesine, 2-kurstan bastap óndi­ristik tәjiriybeden (kursyna qaray 3 aptadan 5 aptagha deyin) fakulitet tarapynan kelisim-shartqa qol qoyghan búqaralyq aqparat qúraldarynan, qoghammen baylanys kafedrasy PR klubtargha, Astana, Almaty, Qyzylorda, Týrkistan, Taldyqorghan qala­larynyng әkimshiliginde ótkizedi.
Qazirgi tanda jurnalistika fakulitetining biraz studenti respublikalyq, oblys­tyq, qalalyq búqaralyq aqparat qúraldarynda júmys isteydi. Studentterimizding redaksiyada bolyp, maqala jazghany turaly týrli basylymdardan kýndelikti aqparat alyp otyramyz. Alda oquyn bitirip, qolyna diplom alghan son, júmys isteui tiyis ekenin әr student biledi. Sondyqtan olardyng shygharmashylyghyna biz tyiym sala almaymyz. Júmystyng oqugha tiygizer ziyany joq. Studentting qaysysy bolsyn, diplom alghysy keledi. Qansha sabaqtan qalghanyn әr student internet arqyly «uniy­ver» jýiesindegi jurnaldary arqyly bilip otyrady. Sondyqtan júmys isteytin stu­dentter sabaqtan qalmaugha tyrysady.

Betti dayyndaghan - Qanshayym BAYDÁULET, Aytjan SALYQÚLY (foto)

"Ayqyn" gazeti