06.03.2013

جاقىندا مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين استانادا كەلەلى كەڭەس وتكىزىپ، «بىزدەگى ينتەرنەتتە اقپاراتتىق ساياسات پەريفەريا­لىق شەكتە تۇر. ەكىنشىدەن، ءبىز مەملەكەتتىك باق-تىڭ اقپاراتتىق فۋنكتسياسىن ناسيحاتتىق قۇرامداسقا ال­­ماس­تىرىپ، سوعان تاۋەلدى بولىپ قالدىق. كوممەنتاريلەر، تالداۋلاردىڭ، جۋرناليستىك زەرتتەۋلەردىڭ ورنى­نا، ۋرا­لاپ ناسيحاتتىق ماتەريال جازۋ وڭاي، بىراق ونى ەشكىم دە وقىمايدى. مۇنى توقتاتۋ كەرەك» دەپ بىرقاتار ماسەلە كوتەرگەن ەدى. ونىڭ شەشۋ جولدارىن دا ايتىپ، بىرنەشە ۇسىنىستى ورتاعا تاستاعان. ءبىز ءبىلىم-بىلىگى جەتكىلىكتى ارىپتەستەرىمىزدىڭ پىكىرلەرىن بىلگەن ەدىك.
جەتىستىك بار، جەتپەيتىنى تاعى بار

داۋرەن قۋات، www.ءabaى.kz پورتالىنىڭ باس رەداكتورى

06.03.2013

جاقىندا مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين استانادا كەلەلى كەڭەس وتكىزىپ، «بىزدەگى ينتەرنەتتە اقپاراتتىق ساياسات پەريفەريا­لىق شەكتە تۇر. ەكىنشىدەن، ءبىز مەملەكەتتىك باق-تىڭ اقپاراتتىق فۋنكتسياسىن ناسيحاتتىق قۇرامداسقا ال­­ماس­تىرىپ، سوعان تاۋەلدى بولىپ قالدىق. كوممەنتاريلەر، تالداۋلاردىڭ، جۋرناليستىك زەرتتەۋلەردىڭ ورنى­نا، ۋرا­لاپ ناسيحاتتىق ماتەريال جازۋ وڭاي، بىراق ونى ەشكىم دە وقىمايدى. مۇنى توقتاتۋ كەرەك» دەپ بىرقاتار ماسەلە كوتەرگەن ەدى. ونىڭ شەشۋ جولدارىن دا ايتىپ، بىرنەشە ۇسىنىستى ورتاعا تاستاعان. ءبىز ءبىلىم-بىلىگى جەتكىلىكتى ارىپتەستەرىمىزدىڭ پىكىرلەرىن بىلگەن ەدىك.
جەتىستىك بار، جەتپەيتىنى تاعى بار

داۋرەن قۋات، www.ءabaى.kz پورتالىنىڭ باس رەداكتورى

- ەلباسىمىز بار، مەملەكەتتىك حات­شىمىز بار، ءبارىمىز اقپاراتتاندىرۋ سايا­ساتىنا نازار اۋدارىپ، كوڭىل ءبولىپ جا­تىرمىز. مۇنىمىز وتە دۇرىس. مەنىڭشە، مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ تۇ­جىرىمدامالارى بيلىك پەن ءباسپاسوزدىڭ بۇدان بىلايعى قارىم-قاتىناسى قالاي بولۋى كەرەكتىگىن، قانداي فورماتتا قالىپ­تاسۋى كەرەكتىگىن اڭعارتسا كەرەك. حاتشى «باق ۇگىت-ناسيحات قۇرالى بولىپ قالماۋى كەرەك» دەدى. «ۋرا-ۋرانى ازايتۋ كەرەك» دەدى. مەمحاتشىنىڭ بۇل بايلامدارى ءباسپاسوزدىڭ ءوز ميسسياسىن وزىنە قايتارىپ بەرۋ قاجەت دەگەندى اڭعارتادى. وسى جايتتى باسقا ەمەس، الدىمەن، جۋرناليستەر قاۋىمى، ءبىز ءوزىمىز ءتۇسىنىپ الۋىمىز قاجەت سياقتى. ءباسپاسوز بەتىندەگى «ۋرالاردى» ايتساق، ويىمىزعا بىردەن قازاق گازەتتەرى تۇسەتىن شىعار. الايدا باۋىرلار، قازاق گازەت-جۋرنالدارىنىڭ وتكەن جيىرما جىلداعى بار تاريحى «ۋرالاردان» عانا تۇرمايدى. ولاي دەيتىن بولساق، قالامىنا ادال، مىناۋ زاماننىڭ بار قيىن-قىسپاعىنا ءۇنسىز ءتوزىپ كەلە جاتقان جۋرناليستەردىڭ ەڭبەگىنە قيانات جاساعانىمىز. ماڭداي تەرگە، ءتو­زىمگە، سەنىمگە، سارقىلىپ جۇمسالعان قاجىر-قايراتقا قيانات جاساعانىمىز. قىسقا قايىرىپ ايتسام، كەيىنگى جيىرما جىلدىڭ شەگىندە:

قازاق گازەت-جۋرنالدارىنىڭ قاراسى كوبەيدى. جۇرتتىڭ قولى سالىستىرىپ وقي­تىن باسپاسوزگە ەركىن جەتە باستادى;
جابىق تاقىرىپتاردىڭ بارىنە تۇرەن سالىندى: تاريحي اقتاڭداقتار، ۇلتىمىزعا جاسالعان زورلىق-زومبىلىق، سىناق الاڭ­دارى، ەكولوگيا، كوشى-قون ماسەلەسى، ايگىلى ادامدار ءومىرىنىڭ قۇپيا بەتتەرى، ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق تانىمدىق دۇنيەلەر... قۇداي-اۋ، تولىپ جاتىر;

الاشتانۋشىلاردىڭ ينستيتۋتى دا وسى قا­زاق ءباسپاسوزىنىڭ بەتىندە قالىپتاستى.ال ەندى وسىنىڭ ءبارىن جوققا شىعارىپ، اۋزىمىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ، قاراپ وتى­رايىق پا؟ جوق، باۋىرلارىم. تەگىندە، وتكەندى باعالاماي، ونىڭ جاقسى جاعىن، مازمۇنىن ءتۇسىنىپ الماي، ىلگەرى جىلجۋ ءمۇم­كىن ەمەس. وسىنى الدىمەن ويىمىزعا بەكىتىپ الايىق. ايتپەسە ءبارىن ىسىرىپ تاستاپ، وڭمەڭدەگەنىمىزدەن ەشتەڭە ونبەيدى. كەزەكتى ءبىر ناۋقان بولادى دا قويادى. قىسقاسىنان قايىرساق، مازمۇن جاعىنان قازاق ءباسپاسوزى ۇتتى، باياندى بەلگە كوتەرىلدى. ۇتىلعان جا­عى­مىز دا بار:
اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى­نان ۇنەمى كەيىن قالىپ كەلەمىز;
جارناما نارىعىندا شەتقاقپاي كورۋ­دەمىز;
وقىرمان سۇرانىسىن زەرتتەپ، سوعان وراي «ءونىم» ۇسىنۋدىڭ تاسىلىنە اسا ءمان بەرمەيمىز، مەنەدجمەنت جوق;
ءوزارا كاسىبي باسەكەلەستىك دەگەندى باق­تالاستىق دەڭگەيىنەن جوعارى كوتەرە الماۋ­دامىز;
اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى بەرىپ قوي­دىق،تاعى باسقالار.
قالعانىن كۇندە ايتىپ ءجۇرمىز، ونى وزدەرىڭ دە جاقسى بىلەسىڭدەر.

ايماقتىق ءباسپاسوز. بالاما بار ما؟

ءبىز ايماقتارداعى قازاق جۋرناليستي­كاسىنىڭ جاي-كۇيىن دە تۇراقتى ءسوز ەتىپ، بىلگەنىمىزدى ورتاعا سالىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك.
قازىر وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەر ەس­كىردى، قارتايدى. اتالعان گازەت باسشى­لا­رىنىڭ دا جاسى ۇلعايىپ كەتتى. ولار وزدەرى باسقارىپ جۇرگەن گازەتتەردەن دە ارمەن قار­تايدى. نەگە دەسەڭىز، گازەت ايتەۋىر جاڭا زاماننىڭ جاڭالىقتارىن ايتىپ، سونى حا­بارلاپ جاتادى عوي. مىنا زاماندا وبلىس­تىق، اۋداندىق گازەتتەرگە جاستار بارمايدى. قايتىپ بارادى؟ ەكى جاستىڭ بىرىنە كەلمەي قارتايىپ، قاۋساپ وتىرايىق دەپ بارا ما؟ ويتكەنى وبلىستىق گازەتتەردەگى پاتريارحتار، اقساقالدار دەيىكشى، سەنى وزىنەن اسىرعىسى كەلمەيدى. «بالا، قايدا باراسىڭ، توقتا» دەي­دى. «ءبىز سەندەي كەزىمىزدە ۇلكەندەرگە ءدۇ­كەننەن وتتى سۋ مەن تەمەكى تاسيتىنبىز. سەن دە ءايدا، شاپ، ماگازىنگە!». بۇل ءبىر جاعىنان قىزىق، وزىنشە ءتاتتى ءومىر. بۇزعىڭ كەلمەيدى. بىراق بۇگىنگى اقپاراتتاعى الامان مۇنداي ومىرگە قارامايدى. سوندىقتان وبلىس ور­تالىقتارىنان قازاق سايتتارىن اشۋ كەرەك. ارينە، مەنىڭ بۇل پىكىرىمە وپپونەنتتەر كوپ تابىلاتىن شىعار. ولاردى تۇسىنەمىن. راس، ينتەرنەتكە شەكارا جوق. ايماقتىڭ ماسە­لەسىن الماتىدا، نە استانادا وتىرىپ الىپ قاۋزاي بەرۋگە بولادى. الايدا سەن اسا ءبىر ەلەۋلى وقيعا بولماسا، ۇزىنا كەش ءوز ساي­تىڭدى ايماق ماسەلەسىمەن ۇستاپ وتىرا ال­مايسىڭ عوي. سولاي ما؟ ال وبلىس جۇرتشى­لىعىن الدىمەن وبلىس اۋماعىنداعى اۋىس-
ءتۇيىس، گۋ-گۋ اڭگىمە، ۇساق-تۇيەك وقيعا، شەتىن ماسەلە قىزىقتىرادى. سولار تولعاندىرادى. ەندەشە، وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەرگە بالاما رەتىندە ايماقتاعى اقپاراتتاردى تولاسسىز بەرەتىن قازاق سايتتارىن نەگە اش­پايمىز؟ بۇل بىرىنشىدەن، ايماقتارداعى قا­زاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەدى. ەكىنشىدەن، ايماقتاردىڭ ماسەلەسىن رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىندا ۇستاۋعا مۇمكىندىك تۋدىرادى. ۇشىنشىدەن، اقپاراتتىق تۇتاستىقتى قامتاماسىز ەتەدى. تورتىنشىدەن، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىن اقپارات سالاسىمەن جاڭا ۇلگىدە جۇمىس جاساۋعا جەتەلەيدى. بەسىنشىدەن، ايماق تۇرعىندارىنىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرادى. وسىلاي تىزە بەرۋگە بولادى. ەگەر وبلىس ورتالىقتارىنداعى جالىندى جاس­تاردىڭ ويىندا سايت اشۋ ماسەلەسى ءجۇر­گەن بولسا، ءAbaى.kz ۇجىمى اقىل-كەڭەس بەرىپ، تاجىريبە بولىسۋگە دايىن.

مەنىڭ بىلۋىمشە، كەيىنگى كەزدەرى وبلىس­تىق گازەتتەردىڭ قاعازدىق نۇسقاسىنان گورى ۆەب-پاراقشالارى كوپ قارالا باستايتىن بولدى. كەيبىر گازەتتەر، مىسالى، اقتوبە وب­لىستىق «اقتوبە» گازەتىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسى بارلىق تالاپقا ساي جاريا كورىپ تۇر، altaynews.kz سايتىنىڭ جاڭالىقتارىنا ورتالىقتاعى تەلەارنالار سىلتەمە جاساي­تىن­داي جاعدايعا جەتتى.
ەل ىشىندە ينتەرنەت جاڭالىقتارىن تۇ­تىنۋعا دەگەن سۇرانىس تا جوعارى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ مادەنيەت جانە اقپارات مي­نيسترلىگى قازاتەلەكوم اق-پەن ورتاق ءمامى­لەگە قول قويىپ، الىس اۋىلدارعا دەيىن ين­تەرنەت جەلىسىن تارتىپ بەرۋى كەرەك. ءبىز قاعاز وندىرمەيتىن ەلمىز. جەرىمىز ۇلان-بايتاق. گازەتتەر ۋاقىتىندا جەتپەيدى. ينتەرنەت «التى ايشىلىق جەرلەردەن كوزىڭدى اشىپ-جۇمعانشا جىلدام حابار» بەرىپ وتىرادى. وسى ءبىر شارۋانى تەزدەتىپ قولعا الىپ ءجى­بەرسەك، اقپاراتتاندىرۋ ساياساتى ءوزىنىڭ العاشقى ناتيجەسىن بەرىپ ۇلگەرەر ەدى.

ينتەرنەت جۋرناليستيكا

ايماقتىق ءباسپاسوز تۋرالى ايتىپ وتى­رىپ ءبىز اياڭداپ ينتەرنەت جۋرناليستيكاعا دا كەلىپ قويىپپىز. قازىر وسى جاڭا مەديا جايىندا ايتىپ جاتىرمىز، كۇندە ايتاتىن بولدىق. مەن سونىڭ ىشىندە مىنا ءبىر جايتقا توقتالسام دەيمىن.
ينتەرنەت جۋرناليستيكا ازاماتتىق جۋرناليستيكانىڭ بەلسەندىلىگىن تۋدىرۋدا. بۇل دۇرىس. بىراق قازاق ينتەرنەت جۋرنا­ليستيكاسىن ويلاعاندا ءبىز قازاق باسپا­سوزىندە قالىپتاسقان مەكتەپتى، قالىپتاسقان كاسىبي بىلىكتىلىكتى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. تۋراسىنا كوشسەك، قازىر ءبىز قازاق باسپا­سوزىندەگى ءداستۇرلى مەكتەپتىڭ تاجىريبەسىن ينتەرنەت جۋرناليستيكانىڭ جاڭاشىل­دىعىمەن ۇيلەستىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. قازاق ءباسپاسوزى تۋرالى ءبىر سۇحباتىندا ەرلان قارين مىرزا «قازاق ءباسپاسوزى ۇلتتىق پار­تيانىڭ قىزمەتىن اتقارىپ كەلە جاتىر» دەپ ەدى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ سول پوزيتسياسى، سول ۇستانىمى، سول مازمۇنى ەندى ينتەرنەت جۋرناليستيكادان كورىنىس تابۋى قاجەت. سودان كەيىن ونى ىشىنەن جاڭارت، وزگەرت، تۇلەت، دامىت. ەڭ باستىسى، ءبىز قازىقتى مىق­تاپ قاعىپ الۋعا ءتيىسپىز. ينتەرنەت جۋرنا­ليستيكانى ازاماتتىق جۋرناليستيكا دەپ قانا ءتۇسىنىپ، ازاماتتىق جۋرناليستيكاعا ەرىكتى بەرىپ قويساق، وندا ءبىزدىڭ «جاڭا مەديا» دەپ جۇرگەنىمىز بالابازار بولىپ كەتەدى. قىسقاسى، ازاماتتىق جۋرناليس­تي­كانىڭ وكىلدەرى، بلوگەرلەر، جازۋ مادەنيەتى­مەن جەتە تانىسىپ، جازۋدى ۇيرەنىپ السا، قۋانار ەدىم. ءتۇبى سولاي بولاتىن شىعار. ايتپەسە، ويىن تولىق جەتكىزە المايتىن بلوگەردىڭ بەلسەندىلىگى ءوز باسىنىڭ سورى، نە مازاعى عانا بولىپ قالا بەرەدى. ازاماتتىق جۋرناليستيكانىڭ وكىلدەرى - اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قالاۋىنشا پايدالانا الاتىن جاستار. ەندى وسى قابىلەتتەرىنە جازۋ ونەرى مەن بايقامپازدىقتى، العىرلىقتى قوسىپ دامىتسا، ءداستۇرلى باق-قا تەڭدەسسىز ارىپتەس ءارى باسەكەلەس بولار ەدى. قازىردىڭ وزىندە سول نىشان بايقالادى. ازاماتتىق جۋرناليستيكا ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپ­تاسۋىن جىلدامداتاتىن كۇشكە اينالا ما دەپ ۇمىتتەنەمىن. ازاماتتاردىڭ بەلسەندى­لىگىن ارتتىرا ما دەگەن ويدامىن.

ازاماتتىق قوعامدا جۋرناليستەرگە تا­قىرىپتى ورتانىڭ ءوزى دايىنداپ بەرەدى. تاراتا ايتساق، ءبىر ۇيىم ءبىر جەردە نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرىپ جاتادى، ءبىر ۇيىم جاڭا باستاما كوتەرىپ جاتادى، تاعى ءبىر ۇيىم تاعى ءبىر ىسكە مۇرىندىق بولىپ جاتا­دى. سودان جۋرناليستەر تىنىم تاپپايدى. بىزدە كەرىسىنشە. قوعامعا تاقىرىپتى جۋر­ناليست تاۋىپ بەرەدى. قوعام وعان سودان كەيىن بارىپ ءمان بەرەدى. مىنە، سول تاقى­رىپ­تى تاۋىپ بەرۋ ماسەلەسىمەن قازىر ينتەر­نەت جۋرناليستيكا اينالىسۋدا. ءداستۇرلى باق-تان ونىڭ وزىقتىعى دا وسىدان باي­قالادى. ايتسە دە، قايتالاپ ايتامىن، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ مازمۇنى ەندى جاڭا مەديادان جالعاسىن تابۋى كەرەك. ول ءۇشىن عالىمدار، تاريحشىلار، ءبارى-ءبارى ينتەرنەتكە كوڭىل ءبولىپ، ونىمەن ءتىل تابىسۋى قاجەت. «مەن ينتەرنەتتى بىلمەيمىن، سايتتى بىلمەيمىن» دەگەن ءسوز - «مەن - نادانمىن» دەگەن ءسوز.

كاسىبي دەڭگەي تىم تومەن

قاينار ولجاي، «قازاقستان» تەلەراديو كورپوراتسياسى» اق ايماقتىق حابار تاراتۋدى دامىتۋ ديرەكتورى

- ەكى مىڭىنشى جىلداردان بەرىدە قولىنا ديپلوم العان جۋرناليستەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگى وتە تومەن. بىزگە رەن­جىمەسىن، رەنجىسە وزدەرىنە ديپلوم بەر­گەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سول كەز­دە ءجونسىز جۋرفاك اشقان نەمەسە جۋرفاكتاعى ءبىلىم ساپاسىن تەمىربەك قوجەكەەۆ داۋىرىنەن كەيىن قوجىرا­تىپ العان رەكتورلارىنا وكپەلەسىن. قا­زىرگى اقپارات قۇرالدارىنداعى جۋر­ناليستيكا پرەسس-رەليز دەڭگەيىندە دەپ بىلەمىز. دەمەك، سول پرەسس-رەليزدى دايىنداعان كەڭسە قىزمەتكەرى مەن ونى كوشىرىپ باسقان گازەت قىزمەتكەرىنىڭ اراسىنداعى كاسىبي دەڭگەيدە ەش ايىر­ماشىلىق جوق. سەگىز، ون التى بەتتىك گازەتتەردەن اۋىز تولتىرىپ وقيتىن ەش­تەڭە تاپپاۋ - وكىنىشتى. كەزىندەگى جۋر­فاكتا مەكتەپ ءبىتىرىپ، ستۋدەنت اتانعان­دارعا بىرەر كۋرس بويى «قازىرگى قازاق ءتىلى» دەگەن ءپان جۇرەتىن. تالعات سايرام­باەۆ سىندى كەرەمەت عالىمدار وقىتاتىن. ءبىر ءۇتىر قويماي كەتسەڭىز - «ەكى»، ءبىر سويلەمدى سينتاكسيستەن دۇرىس قۇرماساڭىز - «ەكى». مىنە، ءبىزدى ساۋاتتى جۋرناليست ەتكەن سول كەزدەگى دەكانىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆ جارىقتىق ەدى. الەم ادەبيەتى ەجەلگى داۋىردەن وسى زامانعا دەيىن كەمىندە بەس سەمەستر وقىتىلاتىن. سول كەزدە ساباق بەرگەن ساگالەەۆيچتەر اۋلەتىن ساعىنامىز. ەكونوميكا، لوگيكا، پسيحولوگيا پاندەرى وقىتىلاتىن. «حولەريك»، «پلەگماتيك»، «سانگۆينيك» جانە «مەلانحوليك» دەگەن مىنەز-قۇلىق توبىنداعى كەيىپكەرلەردى كەيىن تىلشىلىك تىرلىكتە قانشاما رەت جولىقتىردىق. سولارمەن تىلدەسۋ، سۇحبات الۋ بارىسىندا جۋرفاك قور­جىنىمىزعا سالىپ بەرگەن ءبىلىمنىڭ پايداسىن كورگەنبىز. ەگەر ەسكى «زاچەتكامىزدى» تاۋىپ الساق، تاعى قانشاما پاندەردى ساناپ بەرەر ەدىك. قازىر ونداي ساباقتار قاي جۋرفاكتا وقىتىلادى؟ «جۋرناليستىك شەبەرلىك» پانىندە ستۋدەنتتەردى توپ-توپقا ءبولىپ نۇرماحان ورازبەكوۆ سياقتى كوريفەيلەرگە تاپسىراتىن. ەكى جىل ىشىندە زامەتكادان پامفلەتكە دەيىنگى جانرلاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن قاۋاشاعىمىزعا سول كاسىبي بىلىكتى كىسىلەر قۇيىپ بەرگەن. قويدى سويعاندا جىلىك-جىلىگىن ايىرىپ بەرەتىن اۋىل قاساپشىلارى سياقتى. جەكە ءوز باسىمىز ەكى مىڭىنشى جىلداردان بەرگى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرى - قوعامنىڭ سورى، قازاق ءتىلىنىڭ قاقساتىپ وتىرعان «قانقۇرتى» دەپ سانايمىز. ونى بىتىرگەن بالالاردىڭ كىناسى جوق. ايتپاقشى، ءبىر رەت ولار ءبىلىمنىڭ ساپاسىزدىعىن ايتىپ باس كوتەرگەندە «توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ قۇلاقتان ايىرىلىپتىنىڭ» كەرىن كيگەنى ەستە.

«كىم كورىنگەن جۋرنال شىعارا بەرەتىن بولدى. ونداعى سىن كوتەرمەيتىن ما­قالالار «ءبىر قارىن مايدى» ءشىرىتىپ وتىرعان جوق پا؟» دەگەن ساۋالىڭا ايتارىم، وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن «جازۋشى» باسپاسىنان شىققان «اتامىز الا­سانباي» ساتيرالىق رومانىمىزداعى «تەسىك» دەگەن تاراۋ ارقىلى جاۋاپ بەرىپ كەتسەك كەرەك. وندا ەشكىسۇزگەن اۋىلىندا بىرەۋ ساۋنا اشىپ، جاڭا بيزنەس باستاعانى سول، بارلىق تۇرعىنداردىڭ جارىسا مونشا سالعانى ءاجۋالانادى. اقى­رىندا باس كەيىپكەر ءوزىنىڭ بۇرىنعى سيىر قوراسىن مونشاعا اينالدىرىپ تى­نادى. «جۇلدىزدار» جايىنداعى كۇپىنىڭ بيتىنەن كوپ جۋرنالدار جايىندا ايتارىمىز - وسى.

ءبىزدىڭ جۋرناليستەردىڭ سورى - سىناۋ مەن جەكە باسقا سوقتىعۋدىڭ اراجىگىن ايىرا المايدى. ەرتەرەكتە كوپەن ءامىر بەكتە جاقسى ساتيرالىق اڭگىمە بولعان. ءبىر اۋىلدان كوشىپ جاتقان مال دارىگەرىنىڭ ۇستىنەن «شارۋاشىلىقتاعى مال باسىن 50 پايىز شىعىنعا ۇشىراتتى» دەگەن سىن جازىلادى. سويتسە، مىناۋ قىزمەتكە كەلگەندە اۋىلدا ەكى تۇيە بولىپتى. قىزمەتتەن كەتكەندە ءبىر تۇيە قار­تەيىپ ءولىپ قالىپتى. بار بولعانى ءبىر تۇيە، ال بارلىق مال باسىنىڭ 50 پايىزى! ايتپاقشى، ءبىزدىڭ بەتالدى سىناعىش تىلشىلەر «مال باسى» ەمەس، «مال سانى» دەپ ايتىپ، جازىپ ءجۇر. ءبىر مالدا - ءبىر باس، بىراق ەكى سان بارىن ەندى كىمگە ءتۇسىندىر­گەندەيسىڭ. سىندى ەڭ الدىمەن، گازەتتەردىڭ باس رەداكتورلارى كوتەرە ءبىلۋى كەرەك. 2012 جىلعى 19 تامىزدا اتىن اتاماي-اق قويالىق، ءبىر گازەتتەن «كوماداعى اينۇر ەلگە كەلە جاتىر» دەگەن تاقىرىپتى كورىپ، شوشىپ كەتكەنبىز. ءبىرىنشى بەتكە ايعايلاتىپ بەرىپتى. رەداكتورىنا حابارلاسىپ:

- اينالايىن-اۋ، ەسىن بىلمەي جاتقان قىز وزدىگىنەن كەلە المايدى عوي، ونى اكەلەدى. دەمەك، تاقىرىپتىڭ دۇرىسى «كوماداعى اينۇردى ەلگە اكەلە جاتىر» بولۋى كەرەك، - دەگەنبىز. اعاتتىقتى مويىنداۋ قايدا، «وسى زامانعى گازەت شىعارۋ ىسىنەن ارتتا قا­لىپسىز» دەپ ءبىزدى ءبىراز جەرگە سۇيرەتىپ تاستادى. وزدەرى سىندى جاقتىرمايتىن باس رەداكتورلاردىڭ «وزگەلەر سىندى قابىلدامايدى» دەگەن وكپەسىن يت جەسىن!

گازەت - مەملەكەتتىڭ قارۋى، حالىقتىڭ مىنبەرى

قالي سارسەنباي، «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى

- بۇل كوپتەن بەرى كوتەرىلۋى ءتيىس ماسەلە بولاتىن. اقىرى ايتىلدى. مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجيننىڭ سىنى وتە ورىندى. بىراق مۇنىڭ سەبەپتەرىن كاسىبي تۇرعىدا تالداپ، اشىپ ايتساق، ءجون بولادى. مىسالعا، ەڭ باستى كەمشىلىك - جۋرناليست كادرلاردى دايارلاۋدا. قازىر جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرى قاپتاپ كەتتى. كوپ بولعان سوڭ، قادىرى كەتەدى. بىلىگى تومەن كادر كوپ بول­عاننان كەيىن، ساپا بولمايدى. كافەدرالاردا قانداي ءپان وقى­تىلادى، ونىڭ قايسىسى كەرەك، قايسىسى كەرەك ەمەس، سونىڭ بارلىعىن ءبىر سۇزگىدەن وتكىزەتىن ۋاقىت جەتتى.

مەن ەشكىمدى قارالاپ وتىرعان جوقپىن، بۇل جەردە وقىتۋ­شىلارعا، كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرىنە دە جۇكتەلەتىن جاۋاپكەرشىلىك كوپ. بۇرىن اتاعى دارداي نەبىر جۋرناليستەر كەلىپ، دارىستىك ساباقتار وتەتىن. قازىر ولاردى اندا-ساندا كەزدەسۋگە عانا شاقى­راتىنى جاسىرىن ەمەس. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە اۋديتوريا بوس بولماي­تىن. كازگۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءوزى ۋنيۆەرسيتەت ىشىندەگى ۋنيۆەرسيتەت بولاتىن. بەلگىلى تۇلعالار، قالامگەرلەر جۋرفاكتان شىقپايتىن. ول كىسىلەر اڭگىمە ءتۇيىنىن تارقاتىپ، ءومىر تاجىريبەسىمەن بولىسەتىن. سونىڭ ارقاسىندا ستۋدەنت كەزى­مىزدە-اق «لەنينشىل جاستا» قىزمەتكە ارالاسقانبىز. تاجىريبە جيناقتاۋ مەرزىمىن ماڭداي تەرىمىزبەن ادال وتەيتىنبىز. قازىر «پراكتيكاعا» كەلگەن جاستاردى كورىپ ءجۇرمىز عوي، كوبىسى ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ، ءبىر جول سويلەم جازا المايدى. ىزدەنبەيدى. ودان كەيىن، ءۇشىنشى كۋرستان «جۋرناليستىك شەبەرلىك» ساباعى جۇرەتىن. «سەن جۋرناليست بولاسىڭ با، بولمايسىڭ با؟» دەپ، تاعدىرىڭ شەشىلەتىن. قازىر مۇنىڭ ءبارى قال­دى. مەكتەپ كورمەگەن كادرلار ەرتەڭ قانداي گازەت شىعارادى؟ «بۇلاق باسىنان تۇنادى» دەمەكشى، نەگىزگى ماسەلە وسىندا جاتىر.
كەيىنگى كەزدە ەفيردى ءبىرلى-جارىم ساۋاتسىز انشىلەر جاۋلاپ الۋى دا بايقالماي قالمايدى. قابىلەتى جەتىپ تۇرسا، اڭگىمە باسقا. ەل الدىنا شىعىپ الىپ، قالاي بولسا سولاي سويلەيدى. ءسوزدىڭ قادىرىن كەتىرەدى. تالاپقا ساي ءانشى بولماسا، بۇل شارۋامەن جۋرناليستەردىڭ وزدەرى اينالىسقانى مىڭ ەسە ارتىق. ءتىلدى بىلەتىن، ساۋاتتى، پاراساتتى، اقىلدى، تالعامى تەرەڭ ماماندارىمىز جوق ەمەس، بارشىلىق. سولارعا مۇمكىندىكتەرىن كورسەتەتىن جول اشۋ قاجەت.

جۋرناليستەر دە جاۋاپكەرشىلىگىن مولايتىپ، كاسىبي دەڭگەيىن ارتتىرسىن. قولىنا قالام ۇستاعان كەي اعايىن كاسىبي تۇرعىدا دايىن بولماسا دا، سول سالاعا ءتىسى باتپاسا دا ءار تاقىرىپقا ۇرىنا بەرەدى. «ۇيال­ماعان ءانشى بولادى» دەمەكشى، بۇلاي كەتە بەرسە «ۇيالماعان جۋرناليست بولادى» دەگەن دە ناقىل قالىپتاسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. اشىلماعان ارال سياقتى، كوپ نارسەگە ارالاسپايتىن ادامدار بولادى. ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، كوڭىلىنىڭ كىلتىن تاباتىن، ىسكەرلىگىن تانىتاتىن بىزدەر. سوعان ۇمتىلىس از. مۇنىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە، تاعى دا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرىندە مامان دايارلاۋعا كەپ تىرەلەدى. سانى كوپ تە ساپاسى جوق. ارينە، بارلىعىنا بىردەي توپىراق شاشا المايمىز. قابىلەتتى با­لالار، ستۋدەنتتەر، ارىپتەستەرىمىز بار. دەگەنمەن از.  بۇعان قوسا، قازاقتىلدى ارىپتەستەرىمىزگە ەڭبەكاقى مەن قالاماقى دۇرىس تولەنبەيدى. پاتەرمەن قامتۋ دا شەشىلمەي كەلە جاتقان باستى سۇراق. تىلشىلەر الاڭداماي، جاقسى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن الەۋمەتتىك قام­قورلىقتى دا كۇشەيتۋ مىندەت. ويتكەنى ءباسپاسوز - قالاي بولعاندا دا مەملەكەتتىڭ قارۋى، حالىقتىڭ مىنبەرى.

جۋرناليستەرگە رەسمي «ستاتۋس» بەرەتىن ۋاقىت جەتتى

سەيىتقازى ماتاەۆ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ توراعاسى

- قازىر جۋرناليستەردىڭ رەسمي «ستاتۋسى» جوق. مارتەبەسى بولماعاننان كەيىن، بيلىك تاراپىنان كومەك تە بولمايدى. سوعان قارا­ماستان، ءبىز قو­عامنىڭ جۇمىسىن اتقارىپ، حا­لىق پەن بيلىك اراسىندا التىن كوپىر بو­لىپ كەلە جاتىرمىز. بىرەۋگە ۇنار، بىرەۋگە ۇنا­ماس. بىراق شىندىعى وسى.

ويتكەنى مەملەكەت ەسەبىنەن شىعاتىن گا­زەتتەر بار. ولارعا قارجى كوپ بولىنەدى. بىراق حالىق وقىمايدى. تەلەارنالاردىڭ دا جاع­دايى جامان ەمەس. سويتە تۇرا، ولاردىڭ دا رەيتينگتىك كور­سەتكىشى تومەن. كەيبىرى حا­لىققا ساپاسىز ءونىم ۇسىنادى. سول سەبەپتەن، ويلى وقىرمان جەكەمەن­شىك باسىلىمداردى وقىعاندى دۇرىس كورەدى. ينتەرنەتكە كوشىپ، سونداي-اق موبيلدىك جۇيە ارقىلى جىلدام اقپارات الىپ وتىرعاندار دا بار. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ينتەرنەتتىك جەلى­لەرىمىز رە­سەيدىڭ كولەڭكەسىندە ءجۇر. جاستاردى ءوزىمىزدىڭ سايتتارعا، ۇلتتىق كونتەنتتەرگە تارتۋ كەرەك. ول ءۇشىن ۇيالى تەلەفونداردا جاقسى باع­دار­لامار اشىلۋى ءتيىس. وسىنى قازىر قولعا الما­ساق، كەيىنگى تولقىن رەسەيدىڭ يدەولوگياسىمەن تاربيەلەنە بەرەدى. «قازاقتاردىڭ قولىنان تۇك كەلمەيدى» دەگەن اڭگىمەنى دوعارۋ قاجەت. «ماسا.كز»، «اباي.كز» سايتتارىن كورىپ ءجۇر­مىز، ينتەر­نەتتىك جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن اتپالداي ازاماتتار بار. قولدارىنان ءىس كەلەتىنىن دالەلدەپ ءجۇر. جال­پى، ءبىزدىڭ جۋرنا­ليستەردىڭ دەڭگەيى جامان ەمەس، كەرىسىنشە، قور­دالانعان، شەشىمىن تاپ­پاعان ماسەلەلەرى كوپ. «ستاتۋس» شەشىلمەي، ەشتەڭە دە شەشىلمەيدى. مەن «ستاتۋس» دەگەندە اقشا، پاتەر ماسەلەسىن ايتىپ وتىرعان جوق­پىن. ءبىر مەكەمەگە سۇراق جىبەرسەڭ، ولار بىزگە پىسقىرمايدى دا. زاڭ بويىنشا ءۇش كۇن ءىشىن­دە جاۋاپ بەرۋلەرى مىندەتتەلگەن. ال ولار ءوز­دەرىنە بىردەڭە كەرەك كەزىندە «اكە-كوكەلەپ» باسىلىمداردى جاعالاپ كەتەدى. بۇرىن كەڭەس وداعى كەزىندە گازەتتەگى سىنعا جاۋاپ بەرىلە­تىن. بۇل قازىر ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە دە جوق. ساۋالىڭا جاۋاپ تا بەرمەيدى.

سوندىقتان بيلىكتەگى ازاماتتار، شەنەۋ­نىكتەر جۋرناليستەرگە دەگەن كوزقاراسىن كىش­كەنە وزگەر­تۋى كەرەك. ماسەلەن، كەزىندە ۇلكەن مينيسترلەر، بەلگىلى تۇلعالار داۋ-دامايعا ۇشىراعاندا كىم ءبىرىنشى قوزعالدى؟ ولار كەزىندە مەنسىنبەگەن تىلشىلەر اراشا ءتۇستى. باسقا جۇگىرگەن بىرەۋ بار ما؟ قاسىندا بىرگە جۇرگەن دوستارىنا دەيىن قا­شىپ كەتتى. تەك وت­باسى مەن جۋرناليستەر جانىنان تا­بىلدى. كەرىسىنشە، قازىرگى شەنەۋنىكتەر جۋرنا­ليس­تەردى سوتقا بەرۋگە دايىن تۇرادى. بەس جىل بۇرىن جاريالانعان ماقالاعا 100 ملن، 200 ملن، 500 ملن قۇن سۇرايدى. وسى ارەكەتى ءۇشىن ولاردىڭ وزىنە نەگە ايىپ سالىنبايدى؟ سون­دا اياقتارىن تارتار ەدى. ايتپەسە، قيت ەتسە، ەرىنبەگەنى سوتقا ارىزدا­نادى. كەيىنگى كەزدە بىزدە وسىنداي جايتتار كوپ. ودان قالسا، باس رەداكتورلاردىڭ مازاسىن الادى. جولداستا­رىڭدى اراعا سالادى. قورقىتىپ، ءۇر­كىتۋگە كوشەدى. قىسىم كورسەتەدى. سودان كەيىن جۋر­ناليستەر قورقادى دا سىن جازبايدى. بۇعان قارسى زاڭ جوباسى دەپۋتاتتاردىڭ تالقىسىنا وسىعان دەيىن ۇسىنىلعان. بۇل زاڭ باياعىدا قا­بىلدانۋى كەرەك ەدى، ءالى دە ءۇمىت ۇزبەيمىز.

سالالىق جۋرناليستيكاعا بەت بۇرىپ وتىرمىز

الماگۇل قۇرمانباەۆا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى دەكانىنىڭ ورىنباسارى

- پرەزيدەنتىمىز قازاقستان حالقىنا جول­داۋىندا زاماناۋي تالاپتارعا ساي كادرلار دايىنداۋ ماسەلەسىن العا قويعان بولاتىن. ەل­­باسىمىز «جوعارى وقۋ ورىندارى بارلىق ما­ماندىقتار بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلا­ما­لارىن تۇبەگەيلى قايتا قاراستىرۋ كەرەك» دەدى.

وسى تۇستا ۋنيۆەرسيتەتىمىز STEM - «ءScىen­ce, Technology, ءEngىneerىng, ءMathematىcs» (عىلىم، تەحنولوگيا، ينجەنەرلىك پاندەر، ماتەماتيكا) ۇستانىمىن قولدانۋ ۇسىنىلۋدا. بۇل عىلىمي-تەحنيكالىق ىلگەرىلەۋ مەن يننو­ۆا­تسيالىق دا­مۋ­دىڭ ناقتى ماتەماتيكالىق جانە ينجە­نەر­لىك-تەحنيكالىق ماماندىق­تارعا نەگىز بەرۋدى كۇشەيتەدى. وسى ورايدا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى دە بۇگىنگى تالاپتارعا ساي نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ جۇيە­سىن ستۋدەنتتەردىڭ كەلەشەكتە تاڭداۋ تراەك­تو­رياسىنا باعىتتاۋ نەگىزىندە وقۋ باعدارلاماسىن قايتا قۇرۋ ۇستىندە. ەندى وقۋعا تۇسۋگە كەلگەن جاس تالاپكەرلەرگە وقۋدىڭ ماماندىق بويىنشا سالاسىن تاڭداۋ ەركى بولا الاتىندىعىن، باكالاۆريات بويىنشا 1-كۋرسقا وقۋعا تۇسكەندە، ماسەلەن، سپورت كوم­مەنتاتورى مامانى بولعىسى كەلسە سول سالادا عانا ءدارىس الا الاتىنىن، وعان قوسىمشا بىلگىسى كەلگەن دارىستەرىنە دە ەشقانداي كەدەرگى بولمايتىنداي باعدارلاما دايىن­داۋدامىز. ياعني وسى ۋاقىتقا دەيىن فاكۋلتەتىمىز امبەباپ جۋرناليست دايىنداپ كەل­سە، كەلەسى جىلدان باستاپ سالالىق جۋرناليستيكاعا بەت بۇرىپ وتىرمىز.

سونداي-اق 1 كۋرستان كەيىن ستۋدەنتتەر وقۋ تاجىريبەسىنە، 2-كۋرستان باستاپ ءوندى­رىستىك تاجىريبەدەن (كۋرسىنا قاراي 3 اپتادان 5 اپتاعا دەيىن) فاكۋلتەت تاراپىنان كەلىسىم-شارتقا قول قويعان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان، قوعاممەن بايلانىس كافەدراسى PR كلۋبتارعا، استانا، الماتى، قىزىلوردا، تۇركىستان، تالدىقورعان قالا­لارىنىڭ اكىمشىلىگىندە وتكىزەدى.
قازىرگى تاڭدا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىراز ستۋدەنتى رەسپۋبليكالىق، وبلىس­تىق، قالالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جۇمىس ىستەيدى. ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ رەداكتسيادا بولىپ، ماقالا جازعانى تۋرالى ءتۇرلى باسىلىمداردان كۇندەلىكتى اقپارات الىپ وتىرامىز. الدا وقۋىن ءبىتىرىپ، قولىنا ديپلوم العان سوڭ، جۇمىس ىستەۋى ءتيىس ەكەنىن ءار ستۋدەنت بىلەدى. سوندىقتان ولاردىڭ شىعارماشىلىعىنا ءبىز تىيىم سالا المايمىز. جۇمىستىڭ وقۋعا تيگىزەر زيانى جوق. ستۋدەنتتىڭ قايسىسى بولسىن، ديپلوم العىسى كەلەدى. قانشا ساباقتان قالعانىن ءار ستۋدەنت ينتەرنەت ارقىلى «ۋني­ۆەر» جۇيەسىندەگى جۋرنالدارى ارقىلى ءبىلىپ وتىرادى. سوندىقتان جۇمىس ىستەيتىن ستۋ­دەنتتەر ساباقتان قالماۋعا تىرىسادى.

بەتتى دايىنداعان - قانشايىم بايداۋلەت، ايتجان سالىقۇلى (فوتو)

"ايقىن" گازەتى