Árkimning ózi shyghar biyigi bar: birtuar ghalym Qanysh Sәtbaevtyng taghdyry turaly «Qanysh» telehikayasynyng tolyqmetrajdy núsqasy kinoteatrlarda kórsetilimge shyqty

 Bar ómirin ghylymgha arnaghan Qanysh Sәtbaev óz elining amandyghyn tilep, ony damytugha bar kýsh-jigerin saldy. Óitkeni, Qanysh halqynyng basyna týsken qasiret – ashtyq pen qughyn-sýrginning eriksiz kuәgeri boldy.

 2 aqpanda qazaqtyng belgili ghalymy әri birtuar geology Qanysh Sәtbaevtyng ómir jolyn bayandaytyn «Qanysh» telehikayasynyng tolyqmetrajdy núsqasy kinoteatrgha shyghady. Filimning jelisine 1926-1934 jyldarda elsiz Qarsaqpay jerinde Qanysh Sәtbaevtyng erekshe kýsh-jigerimen әlemdegi eng bay tau-ken infraqúrylymynyng qalay ashylghandyghy turaly tarihy oqighalar arqau bolghan. Avtorlary Qanysh Sәtbaevtyng tek myqty geolog qana emes, sonymen qatar, ondaghan balany ashtyqtan aman alyp qalghan erekshe túlgha ekenin kórsete bilgen. Filimde HH ghasyrdyng basynda oryn alghan asharshylyq, qughyn-sýrgin siyaqty qiyn kezenning ózinde halyq ruhynyng synbaghanyn kórsetken. Tuyndyda sol uaqyttyng siyrek derekti kinohronikasy qoldanylyp, al naqty tarihy túlghalar keyipkerlerding prototiypine ainalghan.

«Qanysh» filimi birneshe halyqaralyq marapatqa ie bolyp, shetelde de tanymaldyqqa qol jetkizdi. Atap aitsaq, 2022 jylghy jeltoqsan aiynda Buenos-Ayreste (Argentina) ótken «Literature in Cinema» halyqaralyq kinofestivalinde «Ýzdik filim» jýldesin alsa, biylghy qantarda Ýndistanda ótken «Athvikvaruni International Film Festival» halyqaralyq kinofestivalinde ýsh nominasiya («Best asian feature film», «Best concept», «Best environment/nature feature film») boyynsha ýzdik atandy.

Kinofilim «Qazaqstan» últtyq telearnasynyng tapsyrysy boyynsha, 2021 jyly «Aray Media Group» studiyasy týsirgen alty seriyaly «Qanysh. Qazyna» telehikasynyng negizinde jasalghan. Telehikayanyng shygharmashylyq toby Qanysh Sәtbaevtyng qyzyqqa toly ómirbayanymen tanysyp, qolda bar materialdan tolyqmetrajdy kórkem filim jasaugha bel bughan. Onda ghalym tek kәsiby maman ghana emes, halqynyng qamyn oilaytyn tereng de sezimtal túlgha retinde kórsetiledi. Serial men filimdi jasaugha Eurasian Resources Group (ERG) men «Qazaqmys» holdingi qarjylyq qoldau kórsetti.

«Biz osy filim arqyly halqymyzdyng tarihyndaghy erekshe túlghalardyng jolyn kórsetuge tyrystyq. Solargha qarap, óskeleng úrpaq boy týzer degen ýmitimiz de bar. Qanysh Sәtbaev 27 jasynda bilimi men tabandylyghynyng arqasynda sol kezdegi eng iri mys ken oryndaryn ashyp, keyin Qazaqstanda metallogeniya mektebining negizin qalady. Materialgha ýnilip, ghalymnyng ómir tarihymen, kәsiby qyzmetimen tanysyp, ol kisining erik-jigerine tanghaldym. Otbasyndaghy qayghyly oqighalargha qaramastan, halqyna qyzmet etip, ter tókti, ghylymmen ainalysty. Mening maqsatym – halqymyzdyng tarihynda qayratty túlghalardyng bolghanyn kórsetu. Sonday-aq, jastarymyz solardan ýlgi-ónege alyp, otbasy, halyq pen el iygiligi ýshin enbek etse eken deymin» – deydi, filim jәne serial rejissery Erlan Núrmúhambet.

«Qazaqstan» últtyq arnasynyng tapsyrysy boyynsha týsirilgen «Qanysh. Qazyna» tarihy serialy efirde kórermenning ystyq yqylasyna bólengen edi. Endi tolyqmetrajdy filimge ainalyp ýlken ekrandargha jol tartty. Ghalym-geolog, Qazaqstan Ghylym akademiyasynyng negizin qalaushy jәne túnghysh preziydenti Qanysh Sәtbaev ómiri men ghylym joly kórermendi tolghandyryp, izgi iydeyalardyng tuuyna, jas ghalymdardyng shabyttanuyna әser etedi degen senimdemiz. Osy iygi isting bastauynda túrghanymyzgha quanyshtymyz» - dep habarlady «Qazaqstan» respublikalyq teleradiokorporasiyasy Baspasóz qyzmeti.

Biylghy 30 qantar men 1 aqpanda Astana men Almaty qalalarynda ótken filimning jabyq kórsetilimine filimdi jasaushylar, shygharmashylyq top, ghalymnyng tughan-tuysy, qogham qayratkerleri, jurnalister, blogerler, demeushiler, BAQ ókilderi jәne t.b. qatysty.

«Áleumettik jәne bilim beru jobalaryn jýieli týrde qoldau – bizding korporativtik jauapkershiligimizding negizi. Biz bilim beru bastamalaryna erekshe kónil bólemiz. Qanysh Sәtbaev syndy birtuar túlghanyng ómirbayany – jas qazaqstandyqtargha tamasha ýlgi-ónege. Akademik Sәtbaev geologiya ghylymynyng eng iri ghalymy boldy jәne solay bolyp qala beredi. Biraq onyng qyzyghushylyghy men bilim ayasy keng bolyp, jaratylystanu ghylymdarynyng shenberinen asyp týsti. Filim qalyng kórermenge qazaqtyng birtuar ghalymynyng ómir jolyn bayandap qana qoymay, ghylymdy keninen nasihattaugha, jastardyng bilim ayasyn keneytuge septigin tiygizedi dep senemiz» - dedi, Eurasian Resources Group (ERG) basqarmasynyng tóraghasy Serik Shahajanov.

 «Filimdi dayyndaugha qatysqan barsha jangha myng alghysymyzdy bildiremiz. Týsirilim tobynyng enbegi zor. Qanysh Imantayúlynyng ruhyna úqyptylyqpen qarap, onyng obrazyn terenirek týsinuge tyrysqan. Atamyzdyng ómiri men shygharmashylyghynyng alghashqy kezenin beynelegen filimdi shynayy derekterge barynsha jaqyndatpaq bolghan niyetteri ýshin alghys aitamyz. Búl filim halqyna elimizdegi jer qoynauynyng baylyghyn ashqan úly qazaq balasy turaly taghy bir estelik bolyp qalaryna senimdimiz» - dedi, Qanysh Sәtbaevtyng nemereleri Álima Jarmaghambetova jәne Aleksandr Tretiyakov.

«Qanysh agha turaly búl filim bayaghyda jaryqqa shyghuy kerek edi. Amal ne, eshten kesh jaqsy degendey,  juyrda jasalyp, kópten kýtken kórermenning kózayymyna ainalyp otyr. Filimning baghasyn kórermen aitar... Men ózim osy tuyndynyng dýniyege kelgenine quanyshtymyn! Shamam kelgenshe kómektestim. Kórermenge oy salar, ghúmyry úzaq tuyndy bolsyn! Qanysh aghanyng taghdyry, ómir joly, atqarghan enbegi, barlyghy – halqymyz ýshin әrqashanda ónege!» - dep aitty «Qazaqtyng Qanyshy» kitabynyng avtory, qalamger Medeu Sarseke.

Qazaqstan ghylymyn damytugha ólsheusiz ýles qosqan birtuar ghalym jarty ghasyrdan astam uaqyt búryn 1964 jylghy 31 qantarda ómirden ótti. Býginde qalalargha, kóshelerge, uniyversiytetke onyng esimi berilip, 2021 jyly el preziydentining tapsyrmasymen elordada Qanysh Sәtbaevqa eskertkish ornatyldy.

 Sinopsiys:

Birtuar ghalym, geolog, óz elining patrioty Qanysh Sәtbaevtyng tarihtaghy alar orny erekshe. Alayda, onyng halyq múny men jeke basynyng qasireti toghysqan, biylikting kýmәni men senimsizdigine qarsy kýresken jolyn biri bilse, biri bilmeydi. Biraq syn saghatta myqty adam dýniyege keletini haq. «Qanysh» filimi qazaq halqynyng ómirindegi ýlken qasiret – asharshylyq, jút, qughyn-sýrgin jyldaryndaghy jas Qanysh Sәtbaevtyng jýrip ótken jolyn bayandaydy.

Filim turaly:

«Qanysh»

Qazaqstan, 2022 jyl

Janry: ómirbayandyq drama

Rejissery: Erlan Núrmúhambet

Ssenariy avtorlary: Ámir Ámenov, Erlan Núrmúhambet, Alen Rahmetaliyev

Produserleri: Aygýl Baybek, Ásel Erjanova

Atqarushy produseri: Madina Abiysheva

Qoiyshy operatory: Ayan Bazylbek

Qoiyshy suretkeri: Marat Imanbergen

Rólderde: Áset Esjan, Anna Orazbaeva, Aydos Áuesbaev, Maksim Gorbanev

Filim tili: qazaqsha, oryssha

Úzaqtyghy: 101 miyn

Jas kórsetkishi: 12+

Filim týsirilimi turaly qyzyq derekter:

1. Tolyqekrandy filimning aq-qara formatyn filimdi týsirushiler sol kezdegi qayghyly ahualdy kórermenge jetkizu ýshin әdeyi paydalanghan.

2. Keyipkerlerding portreti shynayy túlghalargha úqsastyrylghan. Osy rette kasting Astana, Almaty, Qaraghandy ​​jәne Jezqazghan qalalarynda ótken. Kastingke barlyghy 300-ge juyq adam qatysqan, olardyng ishinde teatr jәne kino akterlary, mәdeniyet qayratkerleri, shygharmashylyq baghyttaghy muzykalyq mektepter men joghary oqu oryndarynyng studentteri bolghan. Basty keyipkerdi somdaghan Áset Esjan jas Qanysh Sәtbaevqa tabighy úqsaytynyn rejisser birden bayqap, akterdy sol rólge birden bekitken.

3. Týsirilim nysandaryn bezendiru ýshin kóp júmys jasalghan. Paviliondarda Qanysh Sәtbaev ómir sýrip, enbek etken jerlerdi egjey-tegjeyli kórsetken oryndar, kenseler, pәterler, zerthanalar salynghan. Qarsaqpay auylynda tútas ghimarattardy sol dәuirge sәikestendirip jóndeuge tura kelgen. Atmosferany qalpyna keltiru ýshin sahnalyq jәne qoyylymdyq jabdyqtardy Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen izdeuge kóp uaqyt ketken.

4. Shygharmashylyq top mýshelerine Qanysh Sәtbaevtyng kәsiby qyzmetining erekshelikterin jan-jaqty zerdeleuge tura kelgen. Filimde jynysózek óndiretin aghylshynnyng «Krelius» apparaty qoldanylghan. Óndiristi barynsha shynayy etip kórsetu ýshin týsirilim toby «Qazaqmys» zauytyna baryp, naghyz búrghylau prosesin baqylaghan. Sodan keyin suretkerler toby týsirilim kezinde qoldanylatyn osy kәsiby geologiyalyq jabdyqty basynan sonyna deyin qaytalap jasap shygharghan.

5. Shygharmashylyq top Qanysh Sәtbaevtyng ómir jolyn zertteuge kóp kónil bólgen. Týsirilim júmystary onyng tuyp-ósken, ómir sýrgen jәne enbek etken jerlerinde ótken. Telehikayany jasaushylar eng aldymen, Almatyda ghalymnyng tughan-tuysymen kezdesken. Solardyng batasyn alyp, júmysqa kirisip, serial shyqqan son, ghalymnyng jaqyndarynan alghys hat alghan. Barlyq qanyshtanushymen, atap aitqanda, enbegi ssenariyge negiz bolghan Medeu Sәrsekemen de talay kezdesuler, kenester ótkizilgen. Sonyng arqasynda Qanysh Sәtbaevtyng fotosuretteri men hattarynyng biregey múraghatyna qol jetkizgen. Týsirilim Astana jәne Almaty qalalarynda, Almaty jәne Qaraghandy ​​oblystarynda (Qarsaqpay eldimekeni, Úlytau, Sәtbaev qalasy jәne solargha irgeles aumaqtarda) ótken. Týsirilim toby Almaty, Pavlodar, Qaraghandy ​​oblystaryndaghy ghalymgha arnalghan ataqty múrajaylardyng barlyghyn aralap shyghyp, Qanysh Sәtbaevtyng tughan jeri Bayanauyl audany, Tendik auylynda jýrgizilgen. Suretkerler Keregetas ónirinde dalada sol uaqyttyng qúral-jabdyqtary, túrmystyq kerek-jaraqtaryn qoyyp, kiyiz ýiler tigip, tútas bir auyl jasap shyqqan.

 Treyleri: https://www.youtube.com/watch?v=YmyX3h9ECkY

Abai.kz