اركىمنىڭ ءوزى شىعار بيىگى بار: ءبىرتۋار عالىم قانىش ساتباەۆتىڭ تاعدىرى تۋرالى «قانىش» تەلەحيكاياسىنىڭ تولىقمەتراجدى نۇسقاسى كينوتەاترلاردا كورسەتىلىمگە شىقتى

 بار ءومىرىن عىلىمعا ارناعان قانىش ساتباەۆ ءوز ەلىنىڭ اماندىعىن تىلەپ، ونى دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالدى. ويتكەنى، قانىش حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەت – اشتىق پەن قۋعىن-سۇرگىننىڭ ەرىكسىز كۋاگەرى بولدى.

 2 اقپاندا قازاقتىڭ بەلگىلى عالىمى ءارى ءبىرتۋار گەولوگى قانىش ساتباەۆتىڭ ءومىر جولىن باياندايتىن «قانىش» تەلەحيكاياسىنىڭ تولىقمەتراجدى نۇسقاسى كينوتەاترعا شىعادى. ءفيلمنىڭ جەلىسىنە 1926-1934 جىلداردا ەلسىز قارساقپاي جەرىندە قانىش ساتباەۆتىڭ ەرەكشە كۇش-جىگەرىمەن الەمدەگى ەڭ باي تاۋ-كەن ينفراقۇرىلىمىنىڭ قالاي اشىلعاندىعى تۋرالى تاريحي وقيعالار ارقاۋ بولعان. اۆتورلارى قانىش ساتباەۆتىڭ تەك مىقتى گەولوگ قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ونداعان بالانى اشتىقتان امان الىپ قالعان ەرەكشە تۇلعا ەكەنىن كورسەتە بىلگەن. فيلمدە حح عاسىردىڭ باسىندا ورىن العان اشارشىلىق، قۋعىن-سۇرگىن سياقتى قيىن كەزەڭنىڭ وزىندە حالىق رۋحىنىڭ سىنباعانىن كورسەتكەن. تۋىندىدا سول ۋاقىتتىڭ سيرەك دەرەكتى كينوحرونيكاسى قولدانىلىپ، ال ناقتى تاريحي تۇلعالار كەيىپكەرلەردىڭ پروتوتيپىنە اينالعان.

«قانىش» ءفيلمى بىرنەشە حالىقارالىق ماراپاتقا يە بولىپ، شەتەلدە دە تانىمالدىققا قول جەتكىزدى. اتاپ ايتساق، 2022 جىلعى جەلتوقسان ايىندا بۋەنوس-ايرەستە (ارگەنتينا) وتكەن «Literature in Cinema» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىندە «ۇزدىك فيلم» جۇلدەسىن السا، بيىلعى قاڭتاردا ءۇندىستاندا وتكەن «Athvikvaruni International Film Festival» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىندە ءۇش نوميناتسيا («Best asian feature film»، «Best concept»، «Best environment/nature feature film») بويىنشا ۇزدىك اتاندى.

كينوفيلم «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا، 2021 جىلى «Aray Media Group» ستۋدياسى تۇسىرگەن التى سەريالى «قانىش. قازىنا» تەلەحيكاسىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان. تەلەحيكايانىڭ شىعارماشىلىق توبى قانىش ساتباەۆتىڭ قىزىققا تولى ومىربايانىمەن تانىسىپ، قولدا بار ماتەريالدان تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم جاساۋعا بەل بۋعان. وندا عالىم تەك كاسىبي مامان عانا ەمەس، حالقىنىڭ قامىن ويلايتىن تەرەڭ دە سەزىمتال تۇلعا رەتىندە كورسەتىلەدى. سەريال مەن ءفيلمدى جاساۋعا Eurasian Resources Group (ERG) مەن «قازاقمىس» حولدينگى قارجىلىق قولداۋ كورسەتتى.

«ءبىز وسى فيلم ارقىلى حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەرەكشە تۇلعالاردىڭ جولىن كورسەتۋگە تىرىستىق. سولارعا قاراپ، وسكەلەڭ ۇرپاق بوي تۇزەر دەگەن ءۇمىتىمىز دە بار. قانىش ساتباەۆ 27 جاسىندا ءبىلىمى مەن تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا سول كەزدەگى ەڭ ءىرى مىس كەن ورىندارىن اشىپ، كەيىن قازاقستاندا مەتاللوگەنيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالادى. ماتەريالعا ءۇڭىلىپ، عالىمنىڭ ءومىر تاريحىمەن، كاسىبي قىزمەتىمەن تانىسىپ، ول كىسىنىڭ ەرىك-جىگەرىنە تاڭعالدىم. وتباسىنداعى قايعىلى وقيعالارعا قاراماستان، حالقىنا قىزمەت ەتىپ، تەر توكتى، عىلىممەن اينالىستى. مەنىڭ ماقساتىم – حالقىمىزدىڭ تاريحىندا قايراتتى تۇلعالاردىڭ بولعانىن كورسەتۋ. سونداي-اق، جاستارىمىز سولاردان ۇلگى-ونەگە الىپ، وتباسى، حالىق پەن ەل يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتسە ەكەن دەيمىن» – دەيدى، فيلم جانە سەريال رەجيسسەرى ەرلان نۇرمۇحامبەت.

«Qazaqstan» ۇلتتىق ارناسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا تۇسىرىلگەن «قانىش. قازىنا» تاريحي سەريالى ەفيردە كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن ەدى. ەندى تولىقمەتراجدى فيلمگە اينالىپ ۇلكەن ەكراندارعا جول تارتتى. عالىم-گەولوگ، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە تۇڭعىش پرەزيدەنتى قانىش ساتباەۆ ءومىرى مەن عىلىم جولى كورەرمەندى تولعاندىرىپ، ىزگى يدەيالاردىڭ تۋىنا، جاس عالىمداردىڭ شابىتتانۋىنا اسەر ەتەدى دەگەن سەنىمدەمىز. وسى يگى ءىستىڭ باستاۋىندا تۇرعانىمىزعا قۋانىشتىمىز» - دەپ حابارلادى «قازاقستان» رەسپۋبليكالىق تەلەراديوكورپوراتسياسى ءباسپاسوز قىزمەتى.

بيىلعى 30 قاڭتار مەن 1 اقپاندا استانا مەن الماتى قالالارىندا وتكەن ءفيلمنىڭ جابىق كورسەتىلىمىنە ءفيلمدى جاساۋشىلار، شىعارماشىلىق توپ، عالىمنىڭ تۋعان-تۋىسى، قوعام قايراتكەرلەرى، جۋرناليستەر، بلوگەرلەر، دەمەۋشىلەر، باق وكىلدەرى جانە ت.ب. قاتىستى.

«الەۋمەتتىك جانە ءبىلىم بەرۋ جوبالارىن جۇيەلى تۇردە قولداۋ – ءبىزدىڭ كورپوراتيۆتىك جاۋاپكەرشىلىگىمىزدىڭ نەگىزى. ءبىز ءبىلىم بەرۋ باستامالارىنا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز. قانىش ساتباەۆ سىندى ءبىرتۋار تۇلعانىڭ ءومىربايانى – جاس قازاقستاندىقتارعا تاماشا ۇلگى-ونەگە. اكادەميك ساتباەۆ گەولوگيا عىلىمىنىڭ ەڭ ءىرى عالىمى بولدى جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى. بىراق ونىڭ قىزىعۋشىلىعى مەن ءبىلىم اياسى كەڭ بولىپ، جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ شەڭبەرىنەن اسىپ ءتۇستى. فيلم قالىڭ كورەرمەنگە قازاقتىڭ ءبىرتۋار عالىمىنىڭ ءومىر جولىن بايانداپ قانا قويماي، عىلىمدى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا، جاستاردىڭ ءبىلىم اياسىن كەڭەيتۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىز» - دەدى، Eurasian Resources Group (ERG) باسقارماسىنىڭ توراعاسى سەرىك شاحاجانوۆ.

 «ءفيلمدى دايىنداۋعا قاتىسقان بارشا جانعا مىڭ العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. ءتۇسىرىلىم توبىنىڭ ەڭبەگى زور. قانىش يمانتايۇلىنىڭ رۋحىنا ۇقىپتىلىقپەن قاراپ، ونىڭ وبرازىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە تىرىسقان. اتامىزدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ العاشقى كەزەڭىن بەينەلەگەن ءفيلمدى شىنايى دەرەكتەرگە بارىنشا جاقىنداتپاق بولعان نيەتتەرى ءۇشىن العىس ايتامىز. بۇل فيلم حالقىنا ەلىمىزدەگى جەر قويناۋىنىڭ بايلىعىن اشقان ۇلى قازاق بالاسى تۋرالى تاعى ءبىر ەستەلىك بولىپ قالارىنا سەنىمدىمىز» - دەدى، قانىش ساتباەۆتىڭ نەمەرەلەرى ءاليما جارماعامبەتوۆا جانە الەكساندر ترەتياكوۆ.

«قانىش اعا تۋرالى بۇل فيلم باياعىدا جارىققا شىعۋى كەرەك ەدى. امال نە، ەشتەن كەش جاقسى دەگەندەي،  جۋىردا جاسالىپ، كوپتەن كۇتكەن كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالىپ وتىر. ءفيلمنىڭ باعاسىن كورەرمەن ايتار... مەن ءوزىم وسى تۋىندىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە قۋانىشتىمىن! شامام كەلگەنشە كومەكتەستىم. كورەرمەنگە وي سالار، عۇمىرى ۇزاق تۋىندى بولسىن! قانىش اعانىڭ تاعدىرى، ءومىر جولى، اتقارعان ەڭبەگى، بارلىعى – حالقىمىز ءۇشىن ارقاشاندا ونەگە!» - دەپ ايتتى «قازاقتىڭ قانىشى» كىتابىنىڭ اۆتورى، قالامگەر مەدەۋ سارسەكە.

قازاقستان عىلىمىن دامىتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ءبىرتۋار عالىم جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن 1964 جىلعى 31 قاڭتاردا ومىردەن ءوتتى. بۇگىندە قالالارعا، كوشەلەرگە، ۋنيۆەرسيتەتكە ونىڭ ەسىمى بەرىلىپ، 2021 جىلى ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەلوردادا قانىش ساتباەۆقا ەسكەرتكىش ورناتىلدى.

 سينوپسيس:

ءبىرتۋار عالىم، گەولوگ، ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى قانىش ساتباەۆتىڭ تاريحتاعى الار ورنى ەرەكشە. الايدا، ونىڭ حالىق مۇڭى مەن جەكە باسىنىڭ قاسىرەتى توعىسقان، بيلىكتىڭ كۇمانى مەن سەنىمسىزدىگىنە قارسى كۇرەسكەن جولىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەيدى. بىراق سىن ساعاتتا مىقتى ادام دۇنيەگە كەلەتىنى حاق. «قانىش» ءفيلمى قازاق حالقىنىڭ ومىرىندەگى ۇلكەن قاسىرەت – اشارشىلىق، جۇت، قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىنداعى جاس قانىش ساتباەۆتىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىن باياندايدى.

فيلم تۋرالى:

«قانىش»

قازاقستان، 2022 جىل

جانرى: ومىرباياندىق دراما

رەجيسسەرى: ەرلان نۇرمۇحامبەت

ستسەناري اۆتورلارى: ءامىر امەنوۆ، ەرلان نۇرمۇحامبەت، الەن راحمەتاليەۆ

پروديۋسەرلەرى: ايگۇل بايبەك، اسەل ەرجانوۆا

اتقارۋشى پروديۋسەرى: مادينا ابيشەۆا

قويۋشى وپەراتورى: ايان بازىلبەك

قويۋشى سۋرەتكەرى: مارات يمانبەرگەن

رولدەردە: اسەت ەسجان، اننا ورازباەۆا، ايدوس اۋەسباەۆ، ماكسيم گوربانەۆ

فيلم ءتىلى: قازاقشا، ورىسشا

ۇزاقتىعى: 101 مين

جاس كورسەتكىشى: 12+

فيلم ءتۇسىرىلىمى تۋرالى قىزىق دەرەكتەر:

1. تولىقەكراندى ءفيلمنىڭ اق-قارا فورماتىن ءفيلمدى تۇسىرۋشىلەر سول كەزدەگى قايعىلى احۋالدى كورەرمەنگە جەتكىزۋ ءۇشىن ادەيى پايدالانعان.

2. كەيىپكەرلەردىڭ پورترەتى شىنايى تۇلعالارعا ۇقساستىرىلعان. وسى رەتتە كاستينگ استانا، الماتى، قاراعاندى ​​جانە جەزقازعان قالالارىندا وتكەن. كاستينگكە بارلىعى 300-گە جۋىق ادام قاتىسقان، ولاردىڭ ىشىندە تەاتر جانە كينو اكتەرلارى، مادەنيەت قايراتكەرلەرى، شىعارماشىلىق باعىتتاعى مۋزىكالىق مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى بولعان. باستى كەيىپكەردى سومداعان اسەت ەسجان جاس قانىش ساتباەۆقا تابيعي ۇقسايتىنىن رەجيسسەر بىردەن بايقاپ، اكتەردى سول رولگە بىردەن بەكىتكەن.

3. ءتۇسىرىلىم نىساندارىن بەزەندىرۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس جاسالعان. پاۆيلونداردا قانىش ساتباەۆ ءومىر ءسۇرىپ، ەڭبەك ەتكەن جەرلەردى ەگجەي-تەگجەيلى كورسەتكەن ورىندار، كەڭسەلەر، پاتەرلەر، زەرتحانالار سالىنعان. قارساقپاي اۋىلىندا تۇتاس عيماراتتاردى سول داۋىرگە سايكەستەندىرىپ جوندەۋگە تۋرا كەلگەن. اتموسفەرانى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ساحنالىق جانە قويىلىمدىق جابدىقتاردى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ىزدەۋگە كوپ ۋاقىت كەتكەن.

4. شىعارماشىلىق توپ مۇشەلەرىنە قانىش ساتباەۆتىڭ كاسىبي قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جان-جاقتى زەردەلەۋگە تۋرا كەلگەن. فيلمدە جىنىسوزەك وندىرەتىن اعىلشىننىڭ «كرەليۋس» اپپاراتى قولدانىلعان. ءوندىرىستى بارىنشا شىنايى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن ءتۇسىرىلىم توبى «قازاقمىس» زاۋىتىنا بارىپ، ناعىز بۇرعىلاۋ پروتسەسىن باقىلاعان. سودان كەيىن سۋرەتكەرلەر توبى ءتۇسىرىلىم كەزىندە قولدانىلاتىن وسى كاسىبي گەولوگيالىق جابدىقتى باسىنان سوڭىنا دەيىن قايتالاپ جاساپ شىعارعان.

5. شىعارماشىلىق توپ قانىش ساتباەۆتىڭ ءومىر جولىن زەرتتەۋگە كوپ كوڭىل بولگەن. ءتۇسىرىلىم جۇمىستارى ونىڭ تۋىپ-وسكەن، ءومىر سۇرگەن جانە ەڭبەك ەتكەن جەرلەرىندە وتكەن. تەلەحيكايانى جاساۋشىلار ەڭ الدىمەن، الماتىدا عالىمنىڭ تۋعان-تۋىسىمەن كەزدەسكەن. سولاردىڭ باتاسىن الىپ، جۇمىسقا كىرىسىپ، سەريال شىققان سوڭ، عالىمنىڭ جاقىندارىنان العىس حات العان. بارلىق قانىشتانۋشىمەن، اتاپ ايتقاندا، ەڭبەگى ستسەناريگە نەگىز بولعان مەدەۋ سارسەكەمەن دە تالاي كەزدەسۋلەر، كەڭەستەر وتكىزىلگەن. سونىڭ ارقاسىندا قانىش ساتباەۆتىڭ فوتوسۋرەتتەرى مەن حاتتارىنىڭ بىرەگەي مۇراعاتىنا قول جەتكىزگەن. ءتۇسىرىلىم استانا جانە الماتى قالالارىندا، الماتى جانە قاراعاندى ​​وبلىستارىندا (قارساقپاي ەلدىمەكەنى، ۇلىتاۋ، ساتباەۆ قالاسى جانە سولارعا ىرگەلەس اۋماقتاردا) وتكەن. ءتۇسىرىلىم توبى الماتى، پاۆلودار، قاراعاندى ​​وبلىستارىنداعى عالىمعا ارنالعان اتاقتى مۇراجايلاردىڭ بارلىعىن ارالاپ شىعىپ، قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعان جەرى باياناۋىل اۋدانى، تەڭدىك اۋىلىندا جۇرگىزىلگەن. سۋرەتكەرلەر كەرەگەتاس وڭىرىندە دالادا سول ۋاقىتتىڭ قۇرال-جابدىقتارى، تۇرمىستىق كەرەك-جاراقتارىن قويىپ، كيىز ۇيلەر تىگىپ، تۇتاس ءبىر اۋىل جاساپ شىققان.

 ترەيلەرى: https://www.youtube.com/watch?v=YmyX3h9ECkY

Abai.kz