AQSh sekildi alpauyt Ortalyq Aziya aimaghyna qayta orala bastaghan syqyldy.

Óitkeni, dýnie men Amerikany astan-kesteng etip, tónkere tastay jazdaghan atyshuly Donalid Tramptyng túsynda Aq ýiding syrtqy sayasaty kýrt ózgergeni barshagha mәlim. Óz elinde - demokrattarmen, syrtqy alanda - Euroodaq, Qytay jәne basqa da әlemdik geosayasy ortalyqtarymen alysyp jýrip, AQSh Ortalyq Aziya turaly mýldem úmytyp ketti desek bolady. Tek qana Aughanstangha jýk jetkizudegi bir beket retinde qarastyrghany bolmasa...

Endi, AQSh-ta biylik basyna demokrattar keldi. Olar bolsa, óz túghyrnamasyndaghy әlemning týkpir-týkpirinde demokratiya qúndylyqtaryn ornyqtyru jәne adam qúqyn qorghau sekildi irgeli ústanymdaryna adal ekenin ejelden tanytyp keledi.

Meninshe, AQSh-tyng bizding aumaqqa, sonyng ishinde, Qazaqstangha qyzyghushylyghynyng artuynyng basty tórt sebebi bar.

Birinshiden, Qazaqstanda ýlkendi-kishili 719 amerikalyq kompaniya júmys isteydi eken. Óz investisiyalaryn men óz biznesin qorghau – kez kelgen elding mindeti. Amerika da óz otandastarynyng bizdegi jaghdayyn jiti baqylap otyruy zandy.

Ekinshiden, bizding el Amerikanyng syrtqy sayasatynyng asa manyzdy nysandary, bitispes bәsekelesteri – Qytay men Reseyding qaq ortasynda ornalasqan. Múnday geosayasy ornalasu Qazaqstannyng baghy da, sory da.

Baghy deytinim – ekonomikalyq, tranzittik túrghydan eki myqty naryqqa qaray jol ashyq.
Sory deytinim – eki alpauyt kórshimen sanaspaugha әri janjaldasugha bolmaydy. Sondyqtan da osy eki derjavanyng keybir kesirli әreketterine ornyqty – arbany da syndyrmay, ókizdi de óltrimey - kózqaras tanytu da asa tereng diplomatiyalyq kóregendikti qajet etip keledi. AQSh bolsa, ózining syrtqy sayasatynda bizding osy bir biregey ereksheligimizdi eskersek kerek.

Ýshinshi sebep Ukrainagha qarsy soghys ashyp, әlemdik boykotqa úshyraghan Reseyge qatysty dep oilaymyn. Qazaqstan men Resey – EAEO qúramynda, sol sebepti eki el ortasyndaghy 7 jarym myng shaqyrym shekara aiqaraday ashyq dese de bolady. Sanksiyalardyng 10-shy (!) paketin jariyalasa da, «újymdyq Batystyn» olardyng tiyimdiligine kónili tolmaydy. Onyng bir sebebi – Putinning sәl erterekte qol qoyghan «paralleli import» turaly zanynda. Yaghni, Batys tarapynan tyiym salynghan shetel kompaniyalarynyng tauarlaryn óndirushining rúqsatynsyz-aq Reseyge әkele beruge bolady. Al sol «dәlizdin» kókesi – bizding aumaq ekeni aitpasa da týsinikti. Sol sebepti qazir újymdyq Batys osynday «súr» importtyng joldaryn jauyp tastaudy qolgha ala bastady. Sonyng alghashqy bir qadamy – sanksiyalyq tauarlardy Reseyge aparugha at salysyp jatqan elderge qosymsha sanksiya salu. Búl bolsa, biz ýshin orasan zor qauip!

Keybir sarapshylar «Blinken Qazaqstan basshylyghynyng Ukrainadaghy soghysqa qatysty kózqarasyn odan sayyn qataytyp, kerek deseniz, Reseydi syn astyna alugha iytermeleui mýmkin» dep sәuegeylik tanytudy. Óz basym olay dep oilamaymyn. AQSh basshylyghy Qazaqstannyng geosayasy túrghydan alghanda qanday kýrdeli jaghdayda túrghanyn týsinedi dep sanaymyn. Sondyqtan da onsyz da túraqsyz ahualdy odan sayyn ushyqtyra qoymas.

Mәselen, keshe ghana Qytay parlamenter (bitimgershilik) missiyasyn óz moynyna alyp, Ukrainadaghy soghysty toqtatugha qatysty naqty úsynystaryn jariyalady. Qazaqstan ol bastamany qoldady. Qazaqstannyng Qytaymen jaqynday týsui de AQSh-qa únay qoymaytyny taghy belgili.
Keshe ghana BÚÚ-da Ukrainadaghy soghysty toqtatugha qatysty qarargha dauys bergen kezde Qazaqstan qalys qaldy. Vashington múny da jarata qoymaghan bolar.

Múnyng bәri tәuelsiz Qazaqstannyng óz tandauy әri múnday qadamdar Qazaqstan men AQSh arasyndaghy strategiyalyq әriptestikke eshqanday da kólenke týsirmeytinin dәleldeu – bizding diplomatiyalyq korpustyng tól mindeti bolsa kerek.

Tórtinshi sebep Ortalyq Aziyagha qatysty. Osydan biraz uaqty búryn Euroodaq bizding aumaqtaghy elderge qatysty «5+1» formulasyn úsynghan bolatyn. Mine, AQSh ta búl prosesten qalmaugha tyrysyp, sonday formattaghy kezdesu ótkizbek. Jәne de ol jiynnyng Qazaqstanda ótkizilui de kóp nәrseni anghartsa kerek...

Áriyne, Qazaqstannyng AQSh sekildi әlemdik derjavamen jaqsy qarym-qatynasta boluy basqalargha, sonyng ishinde, Reseyge únay qoymasy anyq. Sodan bolar Blinkenning bizding elge saparynyng qarsanynda keybir Telegram resurstarynda eki el arasyna ot saluy mýmkin anonim materialdar kóptep jariyalana bastady.

Ol maqalalarda negizinen eki taqyryp qozghalghan.

Biri – «AQSh Qazaqstandaghy biylikke qarsy, sondyqtan da qazirgi biylikting synshylaryna tiyisti granttar berip jatyr-mys».

Eki el arasynda tiyisti kelisim-sharttar bar, sondyqtan da sol qorlardan qarjy bólu mәselesi tek osy qújattargha tolyqtay say jýrgizilui tiyis dep sanaymyn. Resmy tirkelgen, tiyisti bekgraundy bar, bedeldi halyqaralyq qorlardan gumanitarlyq jәne basqa jobalargha grant alu – әlemde qalyptasqan tәjiriybe. Tek qana ol qarjy biylik ýshin talasa alatyn sayasy úiymdargha berilmeui shart.

Ekinshisi – «AQSh Qazaqstandy ózining Reseyge qarsy sayasatynda paydalanbaq-mys».
Búl da eki el arasyn ushyqtyrudyng bir amaly ispettes, óitkeni elding esi bar basshylary geosayasy oiyndarda oiynshyq bola qoymas dep sanaymyn. IYә, әr elmen til tabysu ýshin keyde belgili bir kompromisterge baru qajet bolar. Biraq onday, amalsyzdan jasalatyn qadamdar elimizding týpkilikti qúndylyqtaryna – Tәuelsizdigi men derbestigine – qylauday bolsa da ziyan keltirmeui tiyis!

Meninshe, erteng bola kelissózderde eki jaq dәl osyny úghynyp alyp, ortaq sheshimderge kelui tiyis.
Óz basymnan bir tilek. Osydan biraz uaqyt búryn Qazaqstangha kelgen Qytay basshysy «Biz Qazaqstandy óz Tәuelsizdigin, egemendigin, jer aumaghynyng tútastyghyn qorghauda qolday beremiz» degen synayda oy bildirip edi.

Putinning týri anau. Ózi bastaghan soghysynda jeniske jete almay әlek. Endi, mine, әlemge yadrolyq ses kórsete bastady. Osylaysha tarihy tyghyryqqa tirelgen ol kez kelgen oqys qadamdargha bara alady. Sol sebepti onymen kórshiles biz de abay boluymyz kerek. Sol sebepti bizding diplomattar Qazaqstan jer aumaghyna qatysty qoldau sózdi Blinkenning auzyna salyp berse, núr ýstine núr bolar edi...

Ámirjan Qosan

Abai.kz