Qyrghyzstan preziydenti Sadyr Japarov búryn-sondy bolmaghan qadamgha bardy. Arab Ámirliginde elding búrynghy basshylarynyng basyn qosty. Kezdesuge Asqar Aqaev, Qúrmanbek Bakiyev, Roza Otunbaeva, Almazbek Atambaev jәne Sooronbay Jeenbekov qatysty. Olar búl kezdesude bir-birlerin keshire bildi. Tipti «bir júdyryqqa biriguge» sheshim qabyldady. Búl tatulastyq úzaqqa sozyla ma?

Kezdesuden keyin Sadyr Japarov әleumettik jelilerde qyrghyzdardy patriotizmge shaqyrugha baghyttalghan baghdarlamalyq habarlamasyn jariyalady.

«Euraziya aumaghynda úly derjavalar qúrghan ejelgi qyrghyzdardyng býgingi hali qanday? Birlikting joqtyghynan, biylik ýshin kýresting kesirinen biz ejelgi imperiyamyzdan aiyrylyp, Ortalyq Aziyanyng bir búryshynda qalyp bara jatqan siyaqtymyz. Tәuelsizdigimizdi jariyalasaq ta, damuymyz nege bәsendep barady? Osynday súraqtar birinen song biri tuyndaydy… Elimiz soltýstik-ontýstikke, yaghny jeti oblysqa bólinip, әrqaysysy óz kýnderin ózderi kórip jatyr. Ókinishke qaray, qazir qyrghyz halqynyng әr preziydentti jaqtap, sol arqyly taghy da jik-jikke bólinip jatqan jayy bar.

Alayda Qyrghyzstannyng bolashaghy biz ýshin manyzdy bolatyn bolsa, onda «Aqaevshy», «Bakiyevshi», «Atambaevshy», «Otunbaevashy», «Jeenbekovshy» jәne t.b. úghymdardy joiyymyz kerek. Biz barshanyng basyn biriktire otyryp, halyqtyng bolashaghyn oilauymyz kerek, al basshylardyng birligi bolmaghan jerde qoldaushylardyng birige almaytyny aidan anyq.

Bastapqyda halyq saylap, sony qayghyly ayaqtalghan barlyq preziydentting basyn qosyp, bir ýstel basyna jinasaq, bәlkim, bir júdyryqtay júmylghan birtútas el bolarmyz degen oy mening kókeyimde kópten beri jýrgen edi…

Búrynghy preziydentter renishterin aityp, kemshilikterin moyyndady. Eng bastysy, olar bir-birin keshire bildi. Mening de kózdegen maqsatym sol edi. Mening oiymda tek әr preziydentting jaqtastary, jeti oblystyng halqy sayasatty tastap, bir baghytqa shoghyrlanyp, últtyn, ekonomikanyng damuyn oilauy kerek degen úghym jýretin-di.

IYә, halqymyzdyng kózqarasy túrghysynan qarasanyz, әrqaysysynyng ózindik qatelikteri bolghany anyq. Qayghyly oqighalar, tipti qantógister de oryn aldy. Aqaevtyng kezinde – Aqsyy oqighasy, Bakiyevting kezinde – sәuir oqighasy, Uaqytsha ýkimet kezinde – mausym tragediyasy, Jeenbekovting kezinde – qazan oqighasy. Ókinishke qaray, Qyrghyzstan tarihynda búl oqighalardyng bәri qara әrippen jazylghan-dy. Osylaysha biz kóptegen qyrghyz jastarynan – úldarymyzdan aiyryldyq. Qaza bolghandardyng tuystary men jaqyndarynyng renishterin jaqsy týsinemin.

Ata-babalar týsiniginde «әkendi óltirgenge anandy ber» degen úghym bar. Islam dinining amaldaryna kóz jýgirtsek, keshirimshil, keshirimdi bolu ýlken dәstýr ekenin angharamyz. Meyirimdi bolayyq, sabyr etip, saparymyzdy jalghastyrayyq. Egemendigimizdi, tәuelsizdigimizdi nyghaytyp, Qyrghyzstanymyzdy damytamyz desek, kiykiljindi, alauyzdyqty ótken kýnning enshisine qaldyrayyq.

Árbir qyrghyz azamaty, biriginizder! Qyrghyzstannyng bolashaghy ýshin qysqa merzimdi mýddelerdi úmytatyn kez keldi. «Bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp», algha úmtylayyq! Mening aldymdaghy memleket basshylarynyng әrqaysysyna jeke mýddem de, jeke qyzghanyshym da joq, sonday-aq men búghan mindetti de emespin! Osyny erekshe atap ótuim kerek», – dep jazdy Japarov әleujelide.

Qalay bolghanda da, Japarovtyng әreketin sәtti dep ataugha bolatyn siyaqty. Atalghan basqosuda búrynghy preziydentterding barlyghy onyng «bir júdyryqqa birigu» bastamasyn bir auyzdan qoldap, maqúldady. Japarovtyng jazbasy qoghamda qyzu rezonans tudyrghany belgili, sóitip qoghamda kóptegen pikirlerler tuyndady. Múnday pikirlerding kópshiligi jaghymdy әserlerge iye. Áriyne, qysqa merzim ishinde múnday qadamdy tiyimdi dep sanaugha әbden bolady.

Alayda búrynghy preziydentterding barlyghy eski renishterin úmyta ala ma? Árqaysysynyng taghdyryn qayghyly dep ataugha bolatyn siyaqty. Alghashqy eki preziydent – Aqaev pen Bakiyev 2005 jәne 2010 jyldary memlekettik tónkeris dep ataugha bolatyn revolusiyanyng nәtiyjesinde qyzmetterinen shettetildi. Aqaev úzaq jyldar boyy Reseyde bas saughalady, al syrttay 24 jylgha sottalghan Bakiyev Belorussiyagha qashyp tyndy. Osy bir aumaly-tókpeli, qiyn-qystau zamanda qúlaghan preziydenttik tudy Ortalyq Aziya tarihyndaghy túnghysh әri әzirge jalghyz әiel Roza Otunbaevanyng kókke kótergeni aidan anyq. Sóitip, atalghan qyzmetten óz erkimen ketip, qyrghyz sayasatyndaghy bedelin saqtap qalghan túlgha bolyp tarihta qaldy. Alayda ol lauazymdy kimge tapsyrdy desenizshi. Tórtinshi preziydent Atambaev biylik tizginine ie bolghangha deyin, birneshe kýn búryn týrmeden bosatylyp, 11 jyldyq merzimning 3,5 jylyn ótegen bolatyn-dy. Qysqasy, oghan taghylghan songhy aiyptar alynyp tastalghan joq.

Jappay narazylyqtar nәtiyjesinde besinshi preziydent Jeenbekov ta óz ornynan ketip tyndy. Bir qyzyghy, onyng ornyna preziydentting búrynghy jaqtasy Sadyr Japarov keldi.

Eshbir preziydenttik maydan demokratiyanyng shynayy instituttaryn almastyra almaydy. Qyrghyzstannyn, mәselen, onyng oiynshyq parlamenti, sayasy partiyalar, sottar men BAQ-y ashuly balanyng qolyna týsse, onay búzylatyn oiynshyq jýielerin jasaytynyn kórsetip otyr.

Alayda múnday oqighalardyng artynda nәtiyjeli prosesterding jatqany shyndyq. Qyrghyz sarapshylarynyng biri atap ótkendey, qogham aldynda biylikti desakralizasiyalaudyng kýshti prosesi jýrip jatqan kórinedi. Qyrghyzdar tek ózine ghana arqa sýieytinin jaqsy týsinedi. Búl naghyz tәuelsizdikke jetu jolyndaghy óte manyzdy qadam.

Dat gәzeti

Abai.kz