قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ بۇرىن-سوڭدى بولماعان قادامعا باردى. اراب امىرلىگىندە ەلدىڭ بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ باسىن قوستى. كەزدەسۋگە اسقار اقاەۆ، قۇرمانبەك باكيەۆ، روزا وتۋنباەۆا، المازبەك اتامباەۆ جانە سوورونباي جەەنبەكوۆ قاتىستى. ولار بۇل كەزدەسۋدە ءبىر-بىرلەرىن كەشىرە ءبىلدى. ءتىپتى «ءبىر جۇدىرىققا بىرىگۋگە» شەشىم قابىلدادى. بۇل تاتۋلاستىق ۇزاققا سوزىلا ما؟

كەزدەسۋدەن كەيىن سادىر جاپاروۆ الەۋمەتتىك جەلىلەردە قىرعىزداردى پاتريوتيزمگە شاقىرۋعا باعىتتالعان باعدارلامالىق حابارلاماسىن جاريالادى.

«ەۋرازيا اۋماعىندا ۇلى دەرجاۆالار قۇرعان ەجەلگى قىرعىزداردىڭ بۇگىنگى ءحالى قانداي؟ بىرلىكتىڭ جوقتىعىنان، بيلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ كەسىرىنەن ءبىز ەجەلگى يمپەريامىزدان ايىرىلىپ، ورتالىق ازيانىڭ ءبىر بۇرىشىندا قالىپ بارا جاتقان سياقتىمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالاساق تا، دامۋىمىز نەگە باسەڭدەپ بارادى؟ وسىنداي سۇراقتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى تۋىندايدى… ەلىمىز سولتۇستىك-وڭتۇستىككە، ياعني جەتى وبلىسقا ءبولىنىپ، ارقايسىسى ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورىپ جاتىر. وكىنىشكە قاراي، قازىر قىرعىز حالقىنىڭ ءار پرەزيدەنتتى جاقتاپ، سول ارقىلى تاعى دا جىك-جىككە ءبولىنىپ جاتقان جايى بار.

الايدا قىرعىزستاننىڭ بولاشاعى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى بولاتىن بولسا، وندا «اقاەۆشى»، «باكيەۆشى»، «اتامباەۆشى»، «وتۋنباەۆاشى»، «جەەنبەكوۆشى» جانە ت.ب. ۇعىمداردى جويۋىمىز كەرەك. ءبىز بارشانىڭ باسىن بىرىكتىرە وتىرىپ، حالىقتىڭ بولاشاعىن ويلاۋىمىز كەرەك، ال باسشىلاردىڭ بىرلىگى بولماعان جەردە قولداۋشىلاردىڭ بىرىگە المايتىنى ايدان انىق.

باستاپقىدا حالىق سايلاپ، سوڭى قايعىلى اياقتالعان بارلىق پرەزيدەنتتىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر ۇستەل باسىنا جيناساق، بالكىم، ءبىر جۇدىرىقتاي جۇمىلعان ءبىرتۇتاس ەل بولارمىز دەگەن وي مەنىڭ كوكەيىمدە كوپتەن بەرى جۇرگەن ەدى…

بۇرىنعى پرەزيدەنتتەر رەنىشتەرىن ايتىپ، كەمشىلىكتەرىن مويىندادى. ەڭ باستىسى، ولار ءبىر-ءبىرىن كەشىرە ءبىلدى. مەنىڭ دە كوزدەگەن ماقساتىم سول ەدى. مەنىڭ ويىمدا تەك ءار پرەزيدەنتتىڭ جاقتاستارى، جەتى وبلىستىڭ حالقى ساياساتتى تاستاپ، ءبىر باعىتقا شوعىرلانىپ، ۇلتتىڭ، ەكونوميكانىڭ دامۋىن ويلاۋى كەرەك دەگەن ۇعىم جۇرەتىن-ءدى.

ءيا، حالقىمىزدىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان قاراساڭىز، ارقايسىسىنىڭ وزىندىك قاتەلىكتەرى بولعانى انىق. قايعىلى وقيعالار، ءتىپتى قانتوگىستەر دە ورىن الدى. اقاەۆتىڭ كەزىندە – اقسىي وقيعاسى، باكيەۆتىڭ كەزىندە – ءساۋىر وقيعاسى، ۋاقىتشا ۇكىمەت كەزىندە – ماۋسىم تراگەدياسى، جەەنبەكوۆتىڭ كەزىندە – قازان وقيعاسى. وكىنىشكە قاراي، قىرعىزستان تاريحىندا بۇل وقيعالاردىڭ ءبارى قارا ارىپپەن جازىلعان-دى. وسىلايشا ءبىز كوپتەگەن قىرعىز جاستارىنان – ۇلدارىمىزدان ايىرىلدىق. قازا بولعانداردىڭ تۋىستارى مەن جاقىندارىنىڭ رەنىشتەرىن جاقسى تۇسىنەمىن.

اتا-بابالار تۇسىنىگىندە «اكەڭدى ولتىرگەنگە اناڭدى بەر» دەگەن ۇعىم بار. يسلام ءدىنىنىڭ امالدارىنا كوز جۇگىرتسەك، كەشىرىمشىل، كەشىرىمدى بولۋ ۇلكەن ءداستۇر ەكەنىن اڭعارامىز. مەيىرىمدى بولايىق، سابىر ەتىپ، ساپارىمىزدى جالعاستىرايىق. ەگەمەندىگىمىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتىپ، قىرعىزستانىمىزدى دامىتامىز دەسەك، كيكىلجىڭدى، الاۋىزدىقتى وتكەن كۇننىڭ ەنشىسىنە قالدىرايىق.

ءاربىر قىرعىز ازاماتى، بىرىگىڭىزدەر! قىرعىزستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن قىسقا مەرزىمدى مۇددەلەردى ۇمىتاتىن كەز كەلدى. «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ»، العا ۇمتىلايىق! مەنىڭ الدىمداعى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ارقايسىسىنا جەكە مۇددەم دە، جەكە قىزعانىشىم دا جوق، سونداي-اق مەن بۇعان مىندەتتى دە ەمەسپىن! وسىنى ەرەكشە اتاپ ءوتۋىم كەرەك»، – دەپ جازدى جاپاروۆ الەۋجەلىدە.

قالاي بولعاندا دا، جاپاروۆتىڭ ارەكەتىن ءساتتى دەپ اتاۋعا بولاتىن سياقتى. اتالعان باسقوسۋدا بۇرىنعى پرەزيدەنتتەردىڭ بارلىعى ونىڭ «ءبىر جۇدىرىققا بىرىگۋ» باستاماسىن ءبىر اۋىزدان قولداپ، ماقۇلدادى. جاپاروۆتىڭ جازباسى قوعامدا قىزۋ رەزونانس تۋدىرعانى بەلگىلى، ءسويتىپ قوعامدا كوپتەگەن پىكىرلەرلەر تۋىندادى. مۇنداي پىكىرلەردىڭ كوپشىلىگى جاعىمدى اسەرلەرگە يە. ارينە، قىسقا مەرزىم ىشىندە مۇنداي قادامدى ءتيىمدى دەپ ساناۋعا ابدەن بولادى.

الايدا بۇرىنعى پرەزيدەنتتەردىڭ بارلىعى ەسكى رەنىشتەرىن ۇمىتا الا ما؟ ارقايسىسىنىڭ تاعدىرىن قايعىلى دەپ اتاۋعا بولاتىن سياقتى. العاشقى ەكى پرەزيدەنت – اقاەۆ پەن باكيەۆ 2005 جانە 2010 جىلدارى مەملەكەتتىك توڭكەرىس دەپ اتاۋعا بولاتىن رەۆوليۋتسيانىڭ ناتيجەسىندە قىزمەتتەرىنەن شەتتەتىلدى. اقاەۆ ۇزاق جىلدار بويى رەسەيدە باس ساۋعالادى، ال سىرتتاي 24 جىلعا سوتتالعان باكيەۆ بەلورۋسسياعا قاشىپ تىندى. وسى ءبىر اۋمالى-توكپەلى، قيىن-قىستاۋ زاماندا قۇلاعان پرەزيدەنتتىك تۋدى ورتالىق ازيا تاريحىنداعى تۇڭعىش ءارى ازىرگە جالعىز ايەل روزا وتۋنباەۆانىڭ كوككە كوتەرگەنى ايدان انىق. ءسويتىپ، اتالعان قىزمەتتەن ءوز ەركىمەن كەتىپ، قىرعىز ساياساتىنداعى بەدەلىن ساقتاپ قالعان تۇلعا بولىپ تاريحتا قالدى. الايدا ول لاۋازىمدى كىمگە تاپسىردى دەسەڭىزشى. ءتورتىنشى پرەزيدەنت اتامباەۆ بيلىك تىزگىنىنە يە بولعانعا دەيىن، بىرنەشە كۇن بۇرىن تۇرمەدەن بوساتىلىپ، 11 جىلدىق مەرزىمنىڭ 3,5 جىلىن وتەگەن بولاتىن-دى. قىسقاسى، وعان تاعىلعان سوڭعى ايىپتار الىنىپ تاستالعان جوق.

جاپپاي نارازىلىقتار ناتيجەسىندە بەسىنشى پرەزيدەنت جەەنبەكوۆ تا ءوز ورنىنان كەتىپ تىندى. ءبىر قىزىعى، ونىڭ ورنىنا پرەزيدەنتتىڭ بۇرىنعى جاقتاسى سادىر جاپاروۆ كەلدى.

ەشبىر پرەزيدەنتتىك مايدان دەموكراتيانىڭ شىنايى ينستيتۋتتارىن الماستىرا المايدى. قىرعىزستاننىڭ، ماسەلەن، ونىڭ ويىنشىق پارلامەنتى، ساياسي پارتيالار، سوتتار مەن باق-ى اشۋلى بالانىڭ قولىنا تۇسسە، وڭاي بۇزىلاتىن ويىنشىق جۇيەلەرىن جاسايتىنىن كورسەتىپ وتىر.

الايدا مۇنداي وقيعالاردىڭ ارتىندا ناتيجەلى پروتسەستەردىڭ جاتقانى شىندىق. قىرعىز ساراپشىلارىنىڭ ءبىرى اتاپ وتكەندەي، قوعام الدىندا بيلىكتى دەساكراليزاتسيالاۋدىڭ كۇشتى پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقان كورىنەدى. قىرعىزدار تەك وزىنە عانا ارقا سۇيەيتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. بۇل ناعىز تاۋەلسىزدىككە جەتۋ جولىنداعى وتە ماڭىزدى قادام.

دات گازەتى

Abai.kz