Bir emes, birneshe ret apatty jaghday oryn alsa da әue kompaniyalaryna qatang shara qoldanylmady. Kinәlilerdi әli de izdep әlek. Osy mәselelerding basyn ashyp, belgili bir tәrtipke salu isi Parlamentte qaraldy. Apta basynda Kólik jәne kommunikasiya ministri Asqar Júmaghaliyev Ýkimet saghatynda bergen esebinde elimizdegi әue kompaniyalary IKAO-nyng talaptaryna moyynsúnuyna tura keledi dedi. Qazaqstannyng әue kompaniyalary tyghyryqqa tireldi.

Bir emes, birneshe ret apatty jaghday oryn alsa da әue kompaniyalaryna qatang shara qoldanylmady. Kinәlilerdi әli de izdep әlek. Osy mәselelerding basyn ashyp, belgili bir tәrtipke salu isi Parlamentte qaraldy. Apta basynda Kólik jәne kommunikasiya ministri Asqar Júmaghaliyev Ýkimet saghatynda bergen esebinde elimizdegi әue kompaniyalary IKAO-nyng talaptaryna moyynsúnuyna tura keledi dedi. Qazaqstannyng әue kompaniyalary tyghyryqqa tireldi.

IKAO - halyqaralyq azamattyq aviasiya úiymy. Býkil әlemning әue kompaniyalary osy úiymnyng belgilegen qaghidalarymen jýrip-túruy qajet. Áytpese «qara tizimge» ilinedi de, tabysty baghyttargha úshugha tyiym salyp qaytarady. «Qara tizim» Qazaqstandy Afrika men Aziyanyng asa kedey elderining qataryna týsirdi. Byltyr atalmysh ministrlik «qara tizimnen» shyghu ýshin Euroodaqtyng shtab-pәterine IKAO-nyng eskertulerine qatysty esep úsynghan bolatyn. Al juyrdaghy Kólik jәne kommunikasiya ministrining deputtattar aldynda esep beruin jyl sonyndaghy apatty jaghdaylar jedeldetken siyaqty.
2008-2013 jyldar aralyghynda Qazaqstanda 21 әue apaty oryn alghan. Búl qayghyly jayt IKAO-ny da beyjay qaldyrmasa kerek.
- Songhy bes jylda elimizde 21 aviasiyalyq oqigha boldy. Búl rette tehnikanyng búzyluynan - 3, syrtqy faktorlar әserinen - 3, al úshu tehnikasy erejelerin búzghandyqtan, yaghny adam faktorynan 15 oqigha oryn alyp otyr. Biraq oqigha­lar­dyng negizgi sebebi - úshu qauipsizdigi tehnikasy erejelerin saqtamau, yaghny adamy faktor boluda! Eger qarapayym tilmen aitsaq, kóp jaghdayda apatqa úshqyshtar kinәli. Qazaqstanda júmys isteuge jaqsy jaghday jasalmaghan­. Búl salada kadrlardyng sapasy syn kótermeydi. Olargha naqty «normalinyi» jalaqy qajet!» - dedi Asqar Quanyshúly. Azamattyq aviasiyada apatqa úshqyshtardy kinәlau jaladan qútyludyng onay tәsiline ainalghan siyaqty. Olardyng jalaqysy da tym tómen emes. Endeshe úshqyshtardy jazghyrudyng ornyna úshyru qauipsizdigi men tehnikalyq tekseristerdi jiyiletip, jiti qadaghalaudy qolgha alghan jón. Jyl sonynda Shymkent manyndaghy úshaq apatynda tehnikalyq tekseristing atýsti jasalghany anyqtaldy. Búl týitkildi deputattar qauymy birinshi bolyp kórsetti.
- Deputattyq korpus әue kemelerining tehnikalyq jay-kýiin baqylaudy ký­sheytudi talap etedi! - dep mәlimdedi Mә­jilis atynan deputat, Ekonomiy­kalyq reforma jәne ónirlik damu ko­miy­tetining jetekshisi Seyitsúltan Áyimbetov. - Óitkeni әue tasymaly qauipsiz bolugha tiyis. Búl әuekompaniyalardyng jәne әue kemeleri iyelerining kez kelgen ekono­miy­kalyq negizdemelerinen basym bolugha tiyis. Úshqyshtargha kinәni arta salu onay, - dedi ol. Asqar Júmaghaliyev: «Adamy faktor kesirinen oryn alatyn aviasiyalyq oqighalardy azaytu, úshu qauip­sizdigin qamtamasyz etu jәne qauipsizdik jú­mysyn baqylau maqsatynda ótken jy­ly Premier-ministrding ókimimen IKAO audiytining eskertpelerin jong boyynsha is-sharalardyng vedomstvoaralyq jospary bekitildi. Son­day-aq IKAO-nyng Tehnikalyq yn­ty­maqtastyq burosymen tehnikalyq jәne kenes beru turaly kelisim jasaldy», - dedi. Mamandardyng jetispeushiligi mәselesin sheshu ýshin úshu qauipsizdigin qamtamasyz etu, tómengi jalaqy, tómengi biliktilik jәne aviasiyalyq inspektordyng mәrtebesining bolmauy boyynsha biylghy jyly aviasiyalyq biylikterding jana qúrylymy qúrylady. Ol ýshin Ministrlikting shtattyq sany shenberinde azamattyq aviasiya komiytetining shtaty 65 adamgha artady, onyng ishinde 80 payyzy aviasiyalyq mamandar bolsa, al inspektorlar sany 40 adamdy qúraydy. «Qazaqstannyng keybir zannamalyq aktilerine kólik mәseleleri boyynsha ózge­rister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasy әzirlenip, deputattar talqysyna úsynylghan bolatyn. Endi osy ózgertulerding ýstinen IKAO-nyng úsynystary men talaptary boyynsha taghy da tolyqtyrylatyn bolady. Onyng eng negizgisi «úshu qauipsizdigin qamtamasyz etu talaptary», yaghny IKAO-nyng halyqaralyq standarttaryna sәikestendiru. «2013 jyly qazaqstandyq kompaniyalar men әue kólikterin IKAO standarttaryna sәi­kes jәne osy úiym ókilderining qatysuymen qayta sertifikattau jýrgiziletin bolady! Túraqty reysterde jolaushylar tasymaldau­men ainalysatyn kompaniyalar da mindetti tәrtipte IOSA audiytinen ótedi. IKAO-nyng boljamdary boyynsha qayta sertifikattau nәtiyjesinde Qazaqstanda birqatar kom­paniyalar óz júmysyn toqtatuy mým­kin», - dedi ministr myrza. Búl - úshu qauipsizdigin qamtamasyz etuge jәne Qazaqstan aviasiyasyn «qara tizimnen» shyghuyna yqpalyn tiygizedi dep senemiz.
Deputattardyng qolyndaghy mәlimetine sýiensek, elimizde memlekettik tirkeude 497 azamattyq jolaushy úshaghy bar. Olardyng 80 payyzy tozyp, paydalanu merzimi 20 jyldan asyp ketken. Halyqaralyq qauipsizdik sharalaryna sәikes, paydalanu merzimi 30 jyldan aspauy tiyis. «IKAO standartyna say kelmeytin, eskirgen әue kemeleri parki otandyq aza­mat­tyq avia­siyanyng ýlken kemshiligi bo­lyp otyr!» - dep Seyitsúltan Áyimbetov sózin naqtylady. Olar elimizding kompaniyalaryna 80 eskertpe jasaghan eken.
IKAO talaptaryna say bolu ýshin әue biyletterining qúnyn arzandatu, bәsekelestikti damytu, serviys, qyzmet kórsetudi jaqsartu, sonday-aq reysterding keshiguin boldyrmau qajet. Tipti elimizde eng qarapayym paydalanushylargha sertifikat beru men onyng qyzmeti odan әri qadaghalanbaydy. Búl talaptardyng qatarynda әuejay infraqúrylymyn damytu basa nazargha alynghan eken. Óitkeni respublika kólemindegi әuejaylar kýrdeli jóndeuden ótpegeli 20 jyldan asypty. Jana tehnikalyq bazanyng qoyylmauy kontrabandalyq tauarlardyng dәurenin asyryp keledi. Oghan mysal retinde Taraz qalasyndaghy әuejaydy ataugha bolady. SKAT kompaniyasynyng negizgi kensesi ornalasqan osy әuejaydyng tozyghy jetken, kompaniya parkindegi úshaqtardyng da ahualy osy ispettes. Biraq juyrda ministr «Áuejaylardy damytu jóninen keshendi sharalar qabyldau nәtiyjesinde 2016 jylgha qaray 18 әuejaydyng bәri IKAO kategoriyalaryna sәikes kelip, Astana men Almaty әuejaylarynyng ótkizu mýmkindigi 2 esege artady. Jyl sayynghy jolaushylar tasqynynyng ósimi keminde 10 payyzdy qúraytyn bolady», - degen edi. Byltyr qúramyna 27 elding ókilderi enetin Europalyq komissiyanyng úshu qauipsizdigi jónindegi komiyteti elimizding qoldanystaghy aviasiya jýiesin reformalaugha jәne ony halyqaralyq standarttargha sәikestendiruge baghyttalghan júmystaryn ong baghalaghan. Sóitip «Eyr Astana» әue kompaniyasyna Euroodaq Erejesining «V» qosymshasyna jana әue kemelerin engizuge rúqsat berdi. Búl últtyq kompaniyagha Europagha úshu baghyttaryn keneytip, qosymsha kemelerdi qoldanugha mýmkindik beredi. Ýkimet saghatynyng qorytyndysynda Asqar Júmaghaliyev kólik infraqúrylymyn tolyq qamtityn jana baghdarlama әzirlenip jatqanyn aitty. Ony kense qyzmetkerleri ghana emes, jergilikti әkimdikter de dayyndaugha atsalysuda. Búl baghdarlama negizinde shaghyn aviasiyany damytu kózdelip otyr. Shyghys Qazaqstan oblysyndaghy qysy qatang Ýrjar, Zaysan audandarynda shaghyn aviasiyanyng alghashqy synaq jobasy jýzege asyrylady. Respublika boyynsha jana әuejaylar salynyp, olardy ústap túrugha qarjylay subsidiyalar qarastyrylyp jatyr eken. Kólik jәne kommunikasiya ministrining aituynsha, biyl 10 reyske subsidiya beriledi. Byltyr olardyng sany bar bolghany 7 bolsa kerek. Jaqynda tiyisti bayqaular úiymdastyrylyp, subsidiyany jenip alghan әue kompaniyalary shaghyn әuejaygha qatynaudy bastaydy.
Azamattyq aviasiya salasyndaghy kelen­sizdikter rettelmese, apattyng aldyn alu mýmkin emes. Otandyq aviasiya halyqaralyq talaptar men standarttargha say júmys istep, damu jolyna týskende ghana qauipsizdik qamtamasyz etiledi. Al qauipsizdik Europa emes, ózimiz ýshin kerek.

Aqniyet OSPANBAY

"Týrkistan" gazeti