Qysqasha ómirbayany

Mohandas Karamchand GANDY (02.10.1869-30.01.1948 j.j.) - Ýndistan últ-azattyq qozghalysynyng qayratkeri.

M. Gandy Ontýstik Afrikada jýrgende beybit jolmen qarsylasudyng teoriyasy men taktikasyn belgilep, ony satiyagraha (Shyndyq ýshin taysalma) dep atady. 1899 - 1902 jәne 1906 jylghy aghylshyn-zulus soghystary kezinde M. Gandy sol jaqta túryp jatqan ýndilerden aghylshyndargha kómek kórsetetin sanitarlyq jasaqtar qúrady. Burlar men zulustardyng kýresin әdil kýres dep eseptegenimen, ol ýndilerding aghylshyndargha jәrdemi Ýndistangha ózin ózi basqaru qúqyghyn beruge septigin tiygizedi dep ýmittendi. M.Gandy osy tәsilding arqasynda óz halqyn aghylshyndyq otarshyldyq ezgiden aman saqtap qalamyn dep te oilady. Ol zamanda ýndi halqyn aman saqtap qaludyng birden bir joly osy tәsil ekeni de dausyz edi.

1915 jyly qantarda Ýndistangha qaytyp oralghannan keyin M.Gandy Ýndistan últ-azattyq Kongresi partiyasymen jaqyndasyp, 1916 jyly oghan mýshe bolyp kiredi. 1917-1918 jyldardan bastap ol últ-azattyq qozghalysynda neghúrlym kórnekti qyzmetter atqarady. Búl tústa elde aghylshyndargha qarsy búqaralyq qozghalys keninen etek alghan bolatyn. Sol jyldary M. Gandy ózi redaktory bolghan "Jas Ýndistan" gazeti men jetisine bir ret shyghatyn "Navadjivan" jurnaly arqyly óz iydeyasyn nasihattap otyrdy.

Qysqasha ómirbayany

Mohandas Karamchand GANDY (02.10.1869-30.01.1948 j.j.) - Ýndistan últ-azattyq qozghalysynyng qayratkeri.

M. Gandy Ontýstik Afrikada jýrgende beybit jolmen qarsylasudyng teoriyasy men taktikasyn belgilep, ony satiyagraha (Shyndyq ýshin taysalma) dep atady. 1899 - 1902 jәne 1906 jylghy aghylshyn-zulus soghystary kezinde M. Gandy sol jaqta túryp jatqan ýndilerden aghylshyndargha kómek kórsetetin sanitarlyq jasaqtar qúrady. Burlar men zulustardyng kýresin әdil kýres dep eseptegenimen, ol ýndilerding aghylshyndargha jәrdemi Ýndistangha ózin ózi basqaru qúqyghyn beruge septigin tiygizedi dep ýmittendi. M.Gandy osy tәsilding arqasynda óz halqyn aghylshyndyq otarshyldyq ezgiden aman saqtap qalamyn dep te oilady. Ol zamanda ýndi halqyn aman saqtap qaludyng birden bir joly osy tәsil ekeni de dausyz edi.

1915 jyly qantarda Ýndistangha qaytyp oralghannan keyin M.Gandy Ýndistan últ-azattyq Kongresi partiyasymen jaqyndasyp, 1916 jyly oghan mýshe bolyp kiredi. 1917-1918 jyldardan bastap ol últ-azattyq qozghalysynda neghúrlym kórnekti qyzmetter atqarady. Búl tústa elde aghylshyndargha qarsy búqaralyq qozghalys keninen etek alghan bolatyn. Sol jyldary M. Gandy ózi redaktory bolghan "Jas Ýndistan" gazeti men jetisine bir ret shyghatyn "Navadjivan" jurnaly arqyly óz iydeyasyn nasihattap otyrdy.

Alayda M. Gandy kýresti qaru kýshimen emes, beybit jolmen jýrgizuge tyrysty, úly maqsat jolynda qanday da bir kýsh qoldanugha jan-tәnimen qarsy boldy. Keybir solshyl toptar onyng búl kózqarasyn qoldamaghanymen, tútastay Ýndistan halqy Mahatma jaghynda edi. 1919-1948 jyldary Mahatma Gandy Ýndistan últ-azattyq Kongresi partyasynyng iydeyalyq jetekshisi jәne bedeldi sayasy basshysy, úl kósemi bola bildi.

M.Ganiydey úly túlghanyng arqasynda Últtyq halyq Kongresi partiyasy Ýndistan halqynyng zor qoldauyna ie boldy. Ýndistannyng kemenger aqyny Rabindranat Tagor qoyghan Mahatma (Úly adam) degen qúrmetti ataq - M. Ganiyding eli sýigen esimi.

Aghylshyn otarshylaryna qarsy kýreste M. Gandy talay ret aidalyp (1922-1924, 1930-1931, 1942-1944 j.j.), neshe qaytara sottalyp, abaqtylargha otyrghyzyldy. Otarshylardyng búl әreketi kýresker azamatty jasyta almady, qayta shynday týsti. Aghylshyndargha "Ýndistannan tayyp túryndar!" dep alghash úran tastaghan da M.Gandy bolatyn. Bir qyzyghy úly túlgha 1946 jylghy ýndi moryaktarynyng kóterilisin aiyptady. Sebebi, M. Ganiyding oiynsha Ýndi halqy tәuelsizdikke tek beybit jolmen ghana jete alatynynyna imanday senuinde edi jәne ózi osy joldy myqtap ústandy. Shyn mәnindegi últ kósemi dәrejesine kóterilgen ol úly múrat jolynda tittey de solqyldaqtyq tanytpady, tandap alghan jolyna adal boldy.

Aghylshyndardyng qúityrqy sayasatynyng nәtiyjesinde 1947 jyly Ýndistan -Pәkstan bolyp eki memleketke bólingen tústa da ol ýndiler men músylmandardy birlikke shaqyrdy. 1948 jyly 30 qantarda Mahatma Gandy Ýndi reyaksiyashyl úiymdarynyng mýshesi Nathuram Godze degenning qolynan saltanatty mitingi kezinde qastandyqpen óltiriledi.

Mine HH ghasyrdyng ataqty perzenti Mahatma Gandiyding ensiklopediyalyq qysqasha ghúmyrnamasy osynday.

Mahatma Gandy ústanghan baghyt jәne onyn ómirlik myzghymas kózqarasy

Ol qapiyada qas dúshpannyng qolynan kóz júmghanymen M.Gandiyding sonynda - GANDIZM atty diniy-filosofiyalyq sayasy ilim qaldy. Jәne M.Gandiyding ózi osy ilimning negizin qalady. Ol ilimning filosofiyalyq týpki negizi - Qúdaydyng yaghyny bir Jaratushynyng qaqtyghyn moyyndau, ony aqiqatpen qatar qoi. "Men ýshin Aqiqat - eng basty prinsiyp. Ol Aqiqat - Qúday" deydi M. Gandy ózining "Mening ómirim" atty kitabynda ("Jalyn" baspasy, audarghan Meyram Asylghaziyn, 1989 jyl).

M. Gandiyding oiynsha Aqiqat gnoseologiyadan góri diny adamgershilik kategoriyasyna jatady. Oghan qol jetkizu - tek adamnyng óz betimen jetilui, izdenui jәne Aqiqatty ózining kýndelikti qam-qaraketinde jýzege asyra bilui arqyly mýmkin bolmaq. Aqiqatty jaqyn bilu - Qúdaydy tanyp-bilu dey kelip, ol: "Qúdaydyng aluan týrli anyqtamasy bar, sebebi onyng kórinuining ózi aluan týrli... Men tek Aqiqat týrindegi Qúdaygha bas iyemin" deydi (búl da sol kitapta).

Gandy Aqiqatty -absolutti jәne otnosiyteldi dep ekige bóledi. Birinshisi mәngilik prinsip Qúday bolsa, ekinshisi adam sanasynda bolady. Izdenuding maqsaty - absoluttik Aqiqatty, Qúdaydyng mәnin bilu. Ol mstikalyq ishki oy arqyly ayan beredi dep biledi M. Gandiy.

M. Gandiyding etikalyq qaghidasy djaynizmnen (bizding jyl sanauymyzgha deyingi songhy myng jyldyqtyng orta sheninde Ýndistanda payda bolghan, brahmandardyng әdet-ghúrpyna qas diny ilim. Ózining jolyn qughandargha asa qatang adamgershilik-taqualyq talaptar qoyady, kez kelgen kýsh kórsetuge, onyng ishinde tiri jan ataulyny jonggha tyiym salady) alynghan: "tiri jandy zәbirleuge bolmaydy" deytin ahimsa iydeyasyna negizdelgen.

Gandy úsynghan últ bostandyghy ýshin kýresting negizgi taktikasy "Satiyagraha" - negizinen zәbirlemeu prinsiypine qúrylghan. Ahimsa men Satiyagraha ózara ýndes, sabaqtas ilim.

Ýndistannyng aghylshyn ýstemdiginen qútylatyn, azattyq alatyn birden-bir joly: "svardj (ózin-ózi basqaru) tek eshkimdi de zәbirlemeytin sharalar arqyly ghana iske asyryluy kerek" dep ýiretedi. Gandiyding ózi ony adam ómirindegi kýndelikti mәselelerdi sheshuding enbir ontayly, útymdy әdisi sanaydy.

Satiyagrahany iske asyrudyng basty sharttarynyng biri - Ýndistan qúramyndaghy barlyq halyqtardyn, barlyq dindegilerdin, kózqarastaghylardyng ózara týsinistik jәne ózara keshirimshildik birliginde dep bildi M.Gandi. Ol - Qamqorlyq teoriyasyn jaqtady. Mahatma Gandy ýndiler men músylmandardyng birligi ýshin tabandy kýres jýrgizip, últ bostandyghy kýresine ýndilermen qatar músylmandardyng da qatysuyn qamtamasyz etti. Ol "dýniyeni qozghaushy kýsh jәne ony qozghalysqa keltiretin Qúdaydyng ózi belgilegen Zan" dep bildi.

M.Gandiyding etikalyq kózqarasy: "kedeylikke, joqshylyqqa meyirimdilikpen qarau, japa shegu, taqualyq prinsipteri men qoghamdaghy damuy - adamnyng ósimpaz múqtajyn qamtamasyz etu arqyly emes, ony sanaly týrde tejeu arqyly iske asyryluy kerek" degen kózqarasty myqtap ústandy. Osy aitylghan qaghidalardyng barlyghyn ózining kýndelikti qam-qaraketinde, isinde qoldana bilgen, búl joldaghy qanday qiyndyqqa da tóze bilgen, óz tәjiriybesin izin qughandargha da keninen qoldanghan Mahatma Gandy adamgershilikting shyrqau shynyna kóterile bilgen birden bir әlemdik, gharyshtyq iri túlgha.

M.Gandiyding negizgi prinsipteri: Ahimsa, Brahmachariya, Satiyagraha degen ne?

Mahatma Gandiyding ómir joly turaly sóz etkende: Ahimsa, Brahmachariya, Satiyagraha jәne taghy basqa osylargha ýndes, sabaqtas qasiyetti ataulardy auyzgha almay jәne olardyng mәn-maghynasyna zerdeley týsinbey, úly túlgha turaly birdene dep aitudyng ózi әbestik bolar edi. Biz tilge tiyek etip otyrghan búl ýsh atau Mahatma Gandiyding onsyz da som túlghasyn biyiktete týsetin biyik túghyrlar ekeni dausyz. Alda әngimemizge arqau bolatyn oqighalar shoghyrynyng qazaq oqyrmandaryna týsinikti boluy ýshin eng aldymen osy sózderding bizding tilimizde qanday maghynalargha ie bolatyny turaly týsindirme sózdik týrinde qysqasha bolsa da týsinik bere ketkendi jón kórdik.

1. Ahimsa - "kýsh kórsetpeu, eshkimge eshqashan da jamanshylyq jasamau, bireudi jazyqsyzdan jazyqsyz azapqa týsirmeu" degen siyaqty tereng filosofiyalyq maghynagha ie sóz. Ahimsa ilimi ertedegi Ýndistanda da bolghan, sodan keyin buddizmde jәne әsirese djaynizmde damytylghan. Ýndilerding boyynda adamgershilik qasiyetterdi qalyptastyruda Ahimsanyng ýlken mәni boldy. Ahimsany bir jaghynan úly Mahatma Gandy kýndelikti ómirde adam tәrbiyesine qoldanatyn ilim retinde paydalandy. Dara túlghanyng barsha ómir joly osynau qasiyetti ataumen bite-qaynasyp ótkenining ózi sol sózimizge kuә. Búl turaly alda tolyghyraq bayandaytyndyqtan әzirge osy topshylaumen ghana tynamyz.

2. Brahmachariya - "sózbe-sóz audarmasy: Tәnirige jaqyn kelu". Búl da - ilim. Onyng jolyn qughandar adam balasyna tәn nebir tәtti, jýreging men tәnindi eliktirgish qúmarlyq sezim lәzzatynan bas tartyp, pәktik saqtap jýru. Búl batyldyq qúlqynnyng qúly bolghan kez-kelgen pendening qolynan kele bermeydi. Búny jýzege asyru ýshin Mahatma Gandiydey naghyz Qúdaydyng sýigen qúly bolu shart.

3. Satiyagraha - "Aqiqatqa arqa sýieu". Ózi qoldanghan sayasy kýres әdisin atau ýshin M.Gandiyding ózi engizgen tól termiyni. Osy qozghalysqa qatysqan adamdardy - "satiyagrahtar" deytin. Sonday-aq, osy ataudyng negizinde dýniyege kelgen "Satiyagraha ashram" da M. Gandy men onyng jolyn quushylardyng Ahmadabattyng manyndaghy Kochrab degen jerge shanyraq kótergen qauymynyng atyna ainalghan. Qauym mýshelerining ishindegilerding birshamasy kezinde Ontýstik Afrikadaghy qyzmetinde M. Gandiyding ajyramas niyettes, maqsattas jәne qanday qiyndyq bolsa da ajyramas serikterine deyin kóterile bilgen adamdar edi. Satiyagraha qozghalysynyng nәtiyjesinde ghana Ýndistan memleketi aghylshyn otarlaushylarynan eshqanday qantógissiz jolmen azat etilgeni belgili. Búl jolda osy qozghalystyng kósemi M.Gandiyding sinirgen enbegi úshan-teniz...

AHIMSA

"Adamnyng ózin-ózi tazartpayynsha jan ataulymen birigui mýmkin emes. Onsyz Ahimsa Zanyn saqtau bos arman bolyp qalady. Jany taza bolmaghan jan Qúdaydy eshqashan týsinbeydi. Sondyqtan adamnyng ózin-ózi tazartuyn barlyq qyzmet salasyndaghy tazaru dep úqqan jón. Jәne tazaru óte júghympaz bolyp keledi: búl manayyndaghylardyng da tazaruyna sózsiz aparady.

Biraq adamnyng ózin-ózi tazartu joly azapty da auyr jol. Kirshiksiz tazalyqqa jetu ýshin onyng oiynda, sózi men isinde әdildik bolyp, mahabbat pen ghadauat, jaqyndyq pen jattyq sekildi kereghar qúmarlyqtardan joghary túruy kerek. Qajymay, talmay, qaytpay ýnemi talpynyp jýrgenime qaramastan men osy bir ýsh jaqty tazalyqqa - oidaghy, sóz ben istegi tazalyqqa әli de bolsa jete almaghanymdy bilemin. Mine sondyqtanda adamdardyng maqtaghany meni quanta qoymaydy. Kerisinshe, ol kóbine aryma tiyedi. Pendeshilik qúlqyndy jenu qalyng qolmen dýniyeni jaulap aludan anaghúrlym qiyn is bolyp kórinedi maghan. Ýndistangha qaytyp oralghannan beri kónilimning qoynauynda búghyp jatqan qúmarlyqtarymdy tanyp bilgendeymin. Múny moyyndauym jenilisimdi sezdirmegenimen, ózimdi ózim qorsynuyma mәjbýr etedi. Tәjiriybelerim men izdenisterim meni shabyttandyryp, zor quanyshqa keneltedi. Biraq ózimdi ózim qorsynu jolynda әli de bolsa aldymda kóp qiyndyq túrghanyn bilemin. Adam óz erkimen jaqyndarynyng ishinde ózin eng songhy oryngha qoymayynsha oghan rayys joq. Ahimsa - izettilikting eng songhy shegi."

Búl ýzindi Mahatma Gandiyding óz qolymen jazghan "Mening ómirim"("Jalyn" baspasy, 1989 j., audarghan Meyram Asylghaziyn) atty kitabynan alynyp otyr.

Qaytadan bir zer salyp, osy sózderdi oqyp kórinizshi, qadirli oqyrman, Qúran sórelerindey úlaghatty oilar emes pe rasynda! Úly Mahatma Gandy qalamynan shyqqan osynau qarapayym da qasiyetti búl oilardan buddizm men islam dinining arasyndaghy úqsastyqtardy kórip tang qalmasqa taghy da sharang joq!

Siz ben bizge úqsaytyn Qúdaydyng bir pendesining auzynan shyqqan búl sózder jay ghana aityla salmaghan. Jetpis segiz jyldyq ghúmyrynyng ishinde Mahatma Gandiyding ózi túla boyymen sezinip, bar bolmysymen shyndap jýzege asyrghan adam balasy tang qalarlyq ghajayyp erlikting bir úshqyny ghana búl.

Jer basyp jýrgen búl pendening ekisining birining qolynan kele bermeytin úly erlikke barghan Mahatma Gandiyge tang qalmasqa sharang joq. Sózi men isining arasynda alshaqtyq bolyp kórmegen Mahatma Gandiyding ómir joly búryn-sondy adamzat balasy basynan keship kórmegen tendesi joq ýlgi-ónege!

"Aqiqat izdegen jan tozannan da tómen túrugha tiyisti. Tozandy bәri taptaydy, al Aqiqat izdegen jan tozang tútyp, shang basqanday, kómpis boluy kerek. Tek sonda ghana bolmasa, oghan deyin ol Aqiqattyng úshyghyn da kóre almaydy. Búl Vasishta men Vishmamitranyng sóilesken sózderinen aidan anyq kórinedi. Hristian men islam dinderi de múny tolyq quattaydy. Eger oqyrmangha mening sózderim asylyq aitqanday bolyp kórinse, onda eksperiymentterimnen bir qate ketkeni jәne mening kórgenim Aqiqattyng nyshany emes, saghym ghana bolghany. Mendeylerding jýzi qúrban bolsa da meyli, tek Aqiqat ýstem bola bersin. Men siyaqty adasqan pendelerding isine bagha bergende, Aqiqattan qylday da taygha bolmaydy" degen Mahatma Gandiyding әr sózinen eng aldymen qarapayymdylyq kórinip túrsa, sol qarapayymdylyq arqyly úlylyqtyng úly túlghasy men múndalap alystan kózge shalynady.

Barsha adamzat balasy es bilip, etek japqaly beri izdep kele jatqan asyl zaty - osy emespe! "Qolda barda altynnyng qadiri joq" dep qazaq maqalynda aitylghanday, sol bir barsha adamzattyng asyl perzenti Mahatma Gandiydi kózining tirisinde barsha әlem moyyndamady. Tipti ózining dindes, qandas bauyrynyng qolynan qastandyqpen óltirilgen de osy Mahatma Gandy bolghany qanday ókinishti edi desenizshi!

Mynau qamshynyng sabynday qysqa ghúmyrda tirshilikting mәni men maghynasyna shyndap kóz jibermey, az kýngi qyzyq dәurendi maldanyp jýrgen biz - pendelerding osy bir beysharalyqtarymyzdyng ózine Mahatma Gandy asqan týsinistikpen, keshirimdikpen, tózimdilikpen qarady. Úlylyqtyng ózinde de sirә shek joq-au.

Mahatma Gandiydi oqyp otyrghanda aldymen bayqalatyny - Adam balasynyng qanday dinde de, qanday elde de, qanday últta da bir-birine óte úqsas qarapayym ghana pende ekendiginde. Olardyng qayghysy men quanyshy, jenisi men jenilisi, ókinishi men jetistigi, kemshiligi men kemeldigi, jaqsylyghy men jamandyghy, adamgershiligi men jauyzdyghy, adaldyghy men aramdyghy, qulyghy men aqkónildiligi, bary men joghy - bir-birimen óte úqsas. Býgin jer betinde qansha adam bolsa, sonshalyqty týr-týs, minez-qúlyq bar. Bylay qaraghanda barlyghy da - Aqiqattyng aq jolyn izdep jýrgender siyaqty kórinedi nemese sonday bolyp kórinuge tyrysady. Al shyndap terendep ýnilseng - mәselening barlyghy onday emes. Nege?..

Adamdardyng birin-biri kóre almauy, bir-birine or qazuy, taban astynda birin-biri aldap ketuge nemese bir-birine qastyq jasaugha dayar túratyny nelikten?

Nebir altynmen aptap, kýmispen kýptep saraylar saldyrghan, әlemning týgelin bolmasa da jartysynan astamyn jaulap alghan, san million jazyqsyz jandardy qyryp joyghan әmirshiler de búl Jalghannan ótti. Solardyng birde biri kózi tirisinde jighan tau-tau altynyn, ataq-danqyn ana jaqqa ózimen birge alyp kete alghan joq. Sonda olar ne ýshin jantalasty, ne ýshin әlemdik órkeniyetti jermen jeksen etti, ne ýshin asyp-toldy?

Osy HHI ghasyrgha deyin jer betinde nebir soyqan qyrghyndar bolypty, qisapsyz adam qandary suday aghypty. Jenipti, jenilipti. Sonda osy eki jaqtyng qaysysy týptin-týbi ansaghan armanyna jetipti?

Ol qanday әmirshi bolsyn meyli, qanisherding aty - qanisher, jauyzdyng aty - jauyz. Adam qanyn suday shashqan, dalalardy shangha bóktirip, qalalardy órtep-qiratqan, Aleksandriya men Otyrar siyaqty qalalardyng kitaphanalaryn órtep kýlge ainaldyryp, tipti keybirin mýldem joyyp jibergen Sezaridan, Makedonskiyden, Shynghys hannan, Napaleonnan, Gitlerden, Stalinnen sondarynda ne qaldy?

Alghys pa, qarghys pa?

Sezaryn, Makedonskiyin, Napaleonyn... maqtanysh etken qazirgi zamanghy batystyq sentristik tarihshylardy, basqa da qanisherlerdi úly babasyna balaghan әdebiyetshilerdi ne dep týsinuge bolady?

San myndaghan jyldar boyy adamzattyng nebir kemenger aqyl-oylary izdegen - Shyndyq pen Aqiqat osy ma?

"Men", "Men" dep keude soqqan pendening ne oilaghany bar, sonda? Pendelikten asyp, qayda baramyn deydi eken? Menmendikting týbi - qúrdym nemese beysharalyq ekenin úghyp týsinuge shama-sharqy men óresi jetpegen jandy kim baghalaydy? Tarih pa, tobyr ma?..

Súraq kóp, jauap joq!

Mine biz ómir sýrgen Ómirding qatal zany osynday. Týptin-týbi adamzat balasy aqylyna kelip, barlyghy birdey bir kisining balasynday asqan tózimdilikpen, qamqorlyqpen, qayyrymdylyqpen, keshirimdilikpen tatu-tәtti ómir sýretin kýn tuar ma? Aqiqattyng aq tuy saltanat qúryp, jer betinde jelbireytin shaq tym alysta jatyr ma?..

Mahatma Gandiydi oqyp otyrghanda basyna keletin alghashqy oilar osynday... Eshkimdi eshqashanda irenjitkisi, bireuge zәbir kórsetkisi kelmegen, bar auyrtpalyqty bir ózi ghana moynymen kótergen, basqalar ýshin ne azapty da basynan keshken, sonysymen zamandastaryna ýlgi bolghan, adam balasynyng kez kelgenining qolynan kele bermeytin shydamdyq pen tózimdilikke barghan, Aqiqattyng aq jolyn tandap alghan, ómirinde bir ret te ótirik aitpaghan, jan balasyn irenjitpegen, tirshilik ataulygha ayalay qaraghan, qolynan Jaqsylyqtan basqa kelmegen, jeke basynyng baqytyn, quanyshyn, lәzzatyn tәrk etken, eshkimdi eshqanday últqa, úlysqa, memleketke, handyqqa, patshalyqqa, súltandyqqa, sektagha, dinge, sosloviyagha bólmegen, osy jolda qanday azap bolsa da qaymyqpaghan, Aqiqattyng aq joly ýshin ólimnen de qoryqpaghan jer betinde bir ghana adam bolsa, sonyng biregeyi azat Ýndistannyng úly perzenti - Mahatma Gandiy.

BRAHMAChARIYa

Mohandas Karamchand Gandy (Mahatma - tughan halqy qúdayday kórip, qúrmettep qoyghan úly esimi) - ýndi halqynyng onyng kózi tiri kezinde-aq aty anyzgha ainalghan kósemi ekendigi turasynda jogharydaghy taraularda azdy-kópti әngimelep beruge talpyndyq. Endi úly adamnyng beynesi jan-jaqtyly tolyq ashyluy ýshin onyng basynan keshken keybir oqighalardy ghana bayandap bermekpiz. Ýndistannyng úly perzentining basynan keshken barlyq oqighalardy bayandap shyghu mýmkin emes. Tek qalyng oqyrmandy eriksiz oigha qaldyratyn, Aqiqatqa jeteleytin onyng ómirining keybir tústaryn ghana tilge tiyek etpekpiz.

Jalpy Gandiyler әuleti ýndining Baniya kastasyna jatady. Olardyng songhy ýsh úrpaghy Kathiavar knyazdikterining birsypyrasynda bas ministr qyzmetterin atqarghan. Ózderi kóp aghayyndy, ósip-óngen úrpaq. Songhy aghayyndy ekeui birinen-keyin biri Porbandardyng bas ministri qyzmetin atqarady. Mohandas Gandiyding óz әkesining aty - Kaba Gandi. Ol tórt ret ýilengen. Búrynghy ýsh әieli jastay qaytys bolady. Eki әielinen eki qyz qalghan. Tórtinshi әieli - Putlibay bir qyz, ýsh úl kóteredi. Mohandas - solardyng kenjesi.

Ákesi Kaba eshqanday baylyqqa úmtylmaghan, óz әuletine berilgen, shynshyl, erjýrek jәne mәrt adam bolghan (búl eki qasiyeti Mohandasqa daryghan siyaqty. Avt. J.K.), biraq qyzba edi. Sezim lәzzatyn meyilinshe tatpayynsha jýre almaytyn. Eshqanday bilimi joq, biraq tәjiriybesi mol adam edi.

Sheshesi Putlibay - qúdaygha qúlshylyq etip almay, tamaq turaly oilamaytyn asa dindar adam bolatyn.

"Sheshem parasatty jan edi. Memleket isinen jap-jaqsy habardar bolatyn, saraydaghy әielder de onyng aqyldylyghyn qúrmetpen auyzdaryna alatyn. Bala kezdegi erkindikting arqasynda sheshemning sonynan erip, saraygha jii baratynmyn, onyng takor-sahibting jesir qalghan sheshesimen qyzu әngimelesetini osy uaqytqa deyin esimde" dep óz ómirbayanynda jazghanday tughan anasyn qatty qúrmettegeni kórinip túr.

Sonymen Porbandarda nemese Sudampuriyde 1869 jyly 2 qazanda Mohandas degen bala dýniyege keledi.

Mohandas barlyq balar siyaqty jeti jasynda mektepke barady. Onyng ózi aitqanday "bastauysh mektepte óte nashar oqidy" (sonda). Jasy on ekige qaraghanda orta mektepke auysady. Mohandastyng ózi aitqanday "múghalimderge nemese mekteptegi joldastaryma bir ret te bolsa ótirik aitqanym esimde joq. Tym iymenshek edim jәne balalardan qashqaqtap jýretinmin".

Birde halyq aghartu inspektory Djayls degen sheneunik balalardyng bilimin tekseruge kelgende Mohandas klass jetekshisi qansha kómekteskisi kelse de, alghan betinen qaytpay "qazan" degen sózdi tolyp jatqan emilelik qatemen jazyp, jazyqty bolghany bar. "Múghalim aityp jibergisi kelip, meni ayaghymen týrtti. Bilmegen sózdi qasyndaghy baladan kóshirip alsyn degendegisi."dep osy oqighany M.Gandy esteliginde auyzyna alady (sonda). Óitkeni ol ózining ústazy ýiretkendey, qansha mýmkindik tuyp túrsa da eshkimnen kóshirip alghysy kelmegen. Ol eshqashan da bireuden bilmegen sabaghyn kóshirip alu degendi mektepti bitirgenshe ýirene almay-aq ketedi.

Mohandas mektepte jýrgeninde ózi qúdayday kóretin ústazynyng boyynan kóptegen kemshilikter kórip, tang qalghany bar. "Ýlkenderding kemshiligin mýldem angharmaytynym bar edi. Keyinirekte men múghalimning basqa da kóptegen kemshilikterin bildim, biraq ýlkenderding isin synamay, aitqandaryn oryndap ýirengendikten, oghan degen qúrmetimdi joyghan joqpyn" deydi taghy da ol sol esteliginde.

Áke-sheshesi Mohandasty mektepte oqyp jýrgende on ýsh jasynda ýilendiredi. Oghan deyin ony ata-anasy ýsh ret basqa bireuding qyzdaryna atastyrghany taghy bar. Alghashqy ret atastyrghanda jasy jetide eken.

"Búl taraudy tipti jazbay-aq qoysam ba dep edim: múny әngimeleu ýshin kóptegen ashy estelikterdi janghyrtugha tura keledi. Biraq men basqasha istey almaymyn, óitkeni aqiqattan tayghym kelmeydi. On ýsh jasymda meni qalay ýilendirgenin aitudy auyr mindetim dep esepteymin Qamqorlyghymda jýrgen osy jastaghy balalargha qarap otyryp, nekeleskenimdi esime alghanda, ózimdi ózim ayaymyn әri mening kórgenderimdi búlardyng bastaryna bermegenin oilap, quanamyn" dep jazady esteliginde M. Gandy "Balalyq nekesi" turaly.

Qalyndyghyna qosylyp, úlan-asyr toy jastatqan týni jengesining aldyn-ala ýiretkenine qaramastan qoynyndaghy qalyndyghyna dúrystap erkektik mindetin kórsete almay, masqaragha úshyraghany tausylmaytyn bir әngime. Keyin nәpsiqúmarlyghy oyanghanda, naghyz toyymsyz erkekting ózi bolyp, jas kelinshegin úiqtatpaytyn jaman әdet tauyp alady.

"Ol kitapshalarda erli-zayyptylardyng mahabbaty, úqyptylyq, balalyq neke jәne basqa jaylar aitylatyn... Búl kitapshalardaghy ómir boyy kýieuding moynyna әielge degen adaldyq jýkteletini jýregime mәngi úyalady. Onyng ýstine men shyndyqty sýietinmin, sondyqtan әielge ótirik aita almaytynmyn. Jәne osynsha jas kezimde ony aldauym tipti mýmkin emes-ti. "Eger men әielime adal bolugha tiyisti bolsam, onda әielim de maghan adal boluy kerek"-dep oiladym men. Búl oy meni qyzghanshaq kýieu etip shyghardy... ýnemi andyp jýruge mәjbýr etti..." (M.Gandy "Mening ómirim", "Jalyn" baspasy, 1989 j., aud. M.Asylghaziyn) dep jaltaqtamay ashyq jazady sol bir balalyq pen jigittikting qyzyqty shaqtaryn esine alghanda.

Kelinshegi Kasturbay asqan inabatty әiel bolady. Al Mohandas bolsa mektepte sabaq oqudyng ornyna ýiinde qalghan jas kelinshegin oilap, ýige tez jetkenshe asyghatyn. "Ýlkenderden úyat bolady, sabyr saqtasanshy" degen onyng ótinishine qaramastan talay ret úyatqa qalghany taghy bar. Onyng ýstine Mohandas sonday qyzghanshaq bolady. Áyelining әr basqan izin andyp, tipti, tórkinine de jibermey, ony qyzghyshtay qoryp, әurege týsedi. Ol Kasturbaygha shyn mәninde yntygha ghashyq bolghan edi.

Mohandastyng qyzghanshaqtyghynyng arqasynda jas kelinshek Kasturbay bilim alugha mýmkindigi bolmay, sauatsyz bolyp qalady. Búghan aldymen kinәli - qyzghanshaq kýieu ekenin Mohandastyng ózi de moyyndaydy. Búlar otau kótergen Mohandastyng 13 pen 18 jasynyng arasy týgesip bitpes tәn lәzzatyna toly bolady. Ol on segiz jasynda Angliyagha oqugha ketip, janyp-kýii azdap bolsa da basylghanday edi.

(Jalghasy bar)

Abai.kz