Dýisenbi, 28 Qazan 2024
Janalyqtar 2000 4 pikir 2 Sәuir, 2023 saghat 19:51

Autism Talks Astanada taghy da ótkizildi

Dýniyejýzilik autizm mәselesi turaly aqparatty taratu kýni «Bolashaq» korporativtik qory Astana qalasynda «Autism Talks: erekshe balacy bar otbasylardyng jiger berer oqighalary» atty erekshe balaly ata-analardyng motivasiyalyq kezdesuin qatarynan ekinshi jyl ótkizdi. Is-sharagha autizm bar jәne damuynda basqa da erekshelikteri bar balalardyng 200-den astam ata-anasy qatysty.

Kezdesude autizm bar jәne damuynda basqa da erekshelikteri bar balalardyng ata-analary erekshe balalardy tәrbiyeleu tәjiriybeleri turaly әngimeledi, balalardy tәrbiyeleu boyynsha kenesteri men úsynystarymen bólisti, balalary olargha qanday tabystar men jetistikterge jetuge shabyt bergenderin aityp berdi. Is-sharagha jasóspirimderding tәjiriybeli ata-analar da, diagnozgha jaqynda ghana tap bolghan ata-analar da, sonday-aq erekshe balalarmen jәne olardyng ata-analaramen júmys isteytin mamandar da qatysty.

2 sәuir – Dýniyejýzilik autizm mәselesi turaly aqparatty taratu kýni. Búl kýn autizm bar balalardyng mәselelerine nazar audaru maqsatynda BÚÚ Bas Assambleyasynyng qararymen 2007 jylghy jeltoqsanda belgilendi. Bas Assambleyanyng qararynda autizm bar balalardyng ýlesi joghary bolghanyna alandaushylyq bildirilgen, erte diagnostikalau men tiyisti tekseruden ótuding manyzdylyghy kórsetilgen.
2008 jyldan bastap, jyl sayyn 2 sәuirde býkil әlemde әrtýrli aqparattyq nauqandar men aksiyalar ótedi: beyne portaldarda, teledidarda әleumettik jarnamalyq rolikter kórsetiledi, autizm boyynsha konferensiyalar ótkiziledi, onda autizm mәselesining jahandylyghy talqylanady. Júrtshylyqty búqaralyq aqparattandyru bastamasy barlyq dengeyde qoldaugha iye. Ár týrli memleketterding basshylary, sonyng ishinde elimizding basshysy Dýniyejýzilik kýndi qoldau ýshin әleumettik jelilerde posttar jariyalaydy. Autizm turaly aqparattandyru shenberinde «Bolashaq» Qory

2023 jylghy sәuirde birqatar is-sharalardy, onyng ishinde iknluziyany qoldau barlyq kabiynetterinde synyp saghattary men konkurstardy, «Run for Autism» qayyrymdylyq jýgiru jәne basqasyn josparlady.

QR BGhM derekteri boyynsha Qazaqstanda 9 mynnan astam autizm bar bala túrady, al beyresmy derekter boyynsha autizm bar balalardyng sany 30 mynnan asady. «Autism Speaks» halyqaralyq úiymynyng derekteri boyynsha 2020 jyly әlemdegi әrbir 54-balagha autizm diagnozy qoyylady. Autizm erte balalyq shaqta kórinedi jәne jynysqa, nәsilge nemese әleumettik-ekonomikalyq jaghdaygha baylanysty emes. Autizm ýshin salttyq minez-qúlyq, kýndelikti qarym-qatynas jasau, ózara әleumettik әrekettesu qiyngha soghuy tәn. Degenmen autizm bar balalar mektepte oidaghyday oqy alady, qoghamnyng ómirine qatysa alady. Búl mýmkin bolu ýshin balagha jastayynan bilikti mamandardyng kómegin qamtamasyz etu qajet.

Is-sharanyng birinshi bóliminde ata-analar autizm bar balalardy tәrbiyeleu tәjiriybesimen bólisti, ekinshi bólimde mamandar balagha da, ata-anagha da qoldau kórsetetin týrli әdister, qúraldar turaly aitty. Is-shara ayasynda autizm bar balalardyng ata-analary: balanyng auyr diagnozyn estigende moyymay, oqu ortalyqtaryn, әleumettik kәsiporyndar ashu, zamanauy әdis-tәsilderdi ýirenu, ata-analar qauymdastyghyn qúru jәne basqa ata-analargha kómektesu arqyly jetilgen erik-jigeri myqty jandarsóz sóiledi. Kezdesude sóz sóilegender: «Autism. Qol jetimdi orta» qayyrymdylyq qorynyng jәne «Qamqor Áke» autizm bar balalardyng әkeler qoghamdastyghynyng basshylary, Aqtóbelik erli-zayypty Ruslan men Sara Qazybaevtar, «Erekshe baqyt» qoghamdyq qorynyng teng qúryltayshysy, zang ghylymdarynyng magistri Svetlana Ordabay, balalar psihiatry Tatiyana Degtyari, minez-qúlyq taldaushysy, «Bolashaq» qorynyng supervizory Aynúr Núrova jәne basqalary. Mamandarmen bilim beri sessiyasyn Qamqorshylyq kenesining tórayymy Dinara Gaplan jýrgizdi

«Osynday formattaghy is-sharany biz alghash ret ótken jyly ótkizdik jәne ol erekshe balalardyng ata-analary arasynda ýlken qyzyghushylyq tudyrdy. Sondyqtan biz sharany dәstýrli týrde ótkizudi jón kórdik. Biz ata-analar qoldau izdep kele alatyn, autizm bar balalardy tәrbiyelep otyrghan basqa ata-analardyng әngimelerin bile alatyn kenistik qúrudyng qanshalyqty manyzdy ekenin týsindik. Sonday-aq is-sharada ata-analar autizm boyynsha ýzdik otandyq sarapshylardyng pikirin tyndap, qanday әdistemeler shynymen júmys isteytinin, al qaysysy júmys istemeytinin týsine alady. «Autism Talks»-qa qatysu erekshe balalardyng ata-analaryna kóp uaqytty, tipti aqshany ýnemdeuge kómektesedi. Tyndaushylar balanyng diagnozyn mýmkindiginshe tez qabyldaudyng qanshalyqty manyzdy ekenin, erekshe balalarmen júmys isteude qanday әdister shynymen tiyimdi ekenin, birinshi kezekte ne isteu manyzdy ekenin ýirenedi jәne eng bastysy olar búl bilimdi óz tәjiriybesi negizinde ýirengen adamdardan estiydi.

Ata-anany qoldau mәselesinde, mening oiymsha, eng manyzdysy – psihologiyalyq qoldau. Biz ýkimetke halyqtyng psihikalyq densaulyghyn qoldau baghdarlamalaryn belsendi týrde jýzege asyrudy úsynamyz», – dedi «Bolashaq» qorynyng Qamqorshylyq kenesining tórayymy Dinara Gaplan.

Kezdesu ayasynda otbasy ishindegi ózara qoldau, ata-analargha psihologiyalyq qoldau kórsetu, advokasiya jәne erekshe balalar men olardyng otbasylarynyng qúqyqtary, autizm diagnozy qoyylghan egizderdi tәrbiyeleu erekshelikteri, erekshe qajettilikteri bar balalardyng ata-analaryn damytu jәne oqytu, oqytu jәne minez-qúlyqty týzetuding tiyimdi әdistemeleri jәne basqa da taqyryptar talqylandy. Is-sharagha qatysa almaghandar ýshin әleumettik jelilerde tikeley efir úiymdastyryldy.

Is-sharanyng manyzdy taqyryptarynyng biri advokasiya boldy. «Erekshe baqyt» qoghamdyq qorynyng teng qúryltayshysy, zang ghylymdarynyng magistri Svetlana Ordabay erekshe qajettilikteri bar balalardyng ata-analary ýshin advokasiya qaghidattaryn biluding manyzdylyghyna týsinikteme berdi:

«Ókinishke oray, ata-analar óz ómirleri men balalarynyng ómirin jaqsy jaqqa ózgerte alatynyn kóbinese týsine bermeydi. Súraqtar kóteru, sheshimderdi úsynu әr ata-ananyng qolynan keledi jәne zangerlik bilim aludyng qajeti joq. Advokasiya qiyn emes ekenin týsinu manyzdy. Eng bastysy niyetiniz kýshti boluy kerek. Eger biz, erekshe balalardyng ata-analary, qoghamdaghy ózgeristerge bastamashylyq jasamasaq, memleketke óz tilegimizdi, ótinishimizdi aitpasaq, eshqanday ózgeris bolmaydy.

Advokasiyadaghy eng manyzdy nәrse – naqty neni ózgertkiniz keletini ýshin naqty maqsattar men mindetter qon. Ekinshiden, sizding mәselenizdi sheshu joldary boluy kerek jәne olardy úsynu qajet. Ýshinshiden, sizding mәselenizdi qay memlekettik organ sheshe alatynyn naqty týsinu manyzdy. Advokasiya әrtýrli dengeyde: jergilikti atqarushy organdar dengeyinde de, ýkimet pen tiyisti ministrlikter dengeyinde de jýrgizilui mýmkin».
Is-shara «AMANAT» partiyasynyng qoldauymen «Kedergisiz keleshek – Budushee bez barierov» partiyalyq jobasy ayasynda ótti. Is-sharanyng aqparattyq seriktesteri: QR Preziydentining teleradiokesheni, «Sputnik Qazaqstan» AA, «Sxodim Group» mediaholdingi, «NUR Media» holdingi, «QazContent» AQ.

«Ár bala mektepke barugha layyqty» jobasy turaly anyqtama

«Bolashaq» qorynyng «Ár bala mektepke barugha layyqty» jobasy Qazaqstannyng mektepteri men balabaqshalarynda autizm jәne damuynda basqa da erekshelikteri bar balalardy oqytudyng inkluzivti modelin әzirleuge jәne engizuge baghyttalghan.

12 jyl ishinde qor býkil Qazaqstan boyynsha 70 mamandandyrylghan onaltu mekemeleri men kabiynetterin ashty jәne jabdyqtady, onyng ishinde Qazaqstannyng 22 qalasynda 46 inkluziyany qoldau kabiyneti, onyng 2-ui elordanyng №34 jәne №89 balabaqshalarynda pilottyq rejimde iske qosyldy.

Joba erekshe bilim berudi qajet etetin 2000-nan astam balany qamtydy, onyng ishinde autizm jәne damuynda basqa da erekshelikteri bar 700-den astam bala mektep tabaldyryghyn attap, qúrdastarymen bir partagha otyrdy.
Jobanyng arqasynda Jobanyng verbaldy emes balalarynyng 90% sóileudi ýirendi, 33 erekshe bala óz betinshe oqudy bastady, damuynda erekshelikteri bar 150 bala mektepishilik, qalalyq, oblystyq jarystar men olimpiadalardyng jýldegeri atandy.

Joba qyzmetteri balalar ýshin tegin.
Shyghyndar qayyrymdylyq jarnalary, Qysqy qayyrymdylyq baldarynda jinalghan qarajat, sonday-aq jergilikti atqarushy organdardyng qarajaty esebinen jabylady.
Balalar ýilerining 2,5 mynnan astam tәrbiyelenushisi qordyng shygharmashylyq baghdarlamalaryna qatysty.



Sarapshylyq, zannamagha ózgerister engizu turaly

Qor QR Ýkimetinin, QR Parlamenti Senatynyng jәne QR BGhM janyndaghy qayyrymdylyqty damytu pen inkluziya jónindegi júmys toptarynyng belsendi qatysushysy bolyp tabylady.
«Bolashaq» qory Qazaqstan Respublikasynyng zannamalyq aktilerine inkluzivti bilim berudi damytu bóliginde 70-ten astam sapaly úsynymdar men týzetuler engizdi, onyng ishinde:
- mektepterde pedagog-assistent lauazymy payda boldy;
- pedagog-assistentke enbekaqy tóleu sharttary jaqsardy;
- erekshe bilim beru qajettilikteri bar balalardy oqytugha mektepterde jaghday jasamaghany ýshin birinshi basshynyng jauapkershiligi bekitildi;
- minez-qúlqynda búzulyshylyqtar bar balalar sany 4-ten artyq bolghanda inkluziyany qoldau kabiynetterin ashu boyynsha mektepterding mindettemesi bekitildi.

Mamandardy oqytu turaly

3000-nan astam maman autizm kezinde týzetuding ozyq әdisterine oqytyldy.
Inkluzivti bilim beru salasynda 500-den astam júmys orny qúryldy.
Býginde Qazaqstanda 15-ke juyq minez-qúlyq mamandary túrady jәne júmys isteydi, olardyng 10-y Qor mamandary. EBbQ bar balalardy minez-qúlyqtyq aralasudyng sapaly qyzmetterimen qamtamasyz etu ýshin Qazaqstangha keminde 700 minez-qúlyq mamany qajet.
2021 jyly Qor erekshe bilim beru qajettiligi bar balalardy sýiemeldeu jәne olarmen júmys isteu boyynsha pedagog-assistentterge arnalghan «Erekshe bilim beru qajettiligi bar balalardy minez-qúlyqty qoldanbaly taldau әdisterin (AVA-terapiya) qoldana otyryp, psihologiyalyq-pedagogikalyq sýiemeldeu» Qazaqstanda túnghysh biliktilikti kóteru kursyn әzirlep, iske qosty. Búl kurs QR BGhM saraptamalyq kenesining ong qorytyndysyn alghan AVA-terapiya boyynsha pedagogterding biliktiligin arttyrudyng Qazaqstandaghy túnghysh kurs boldy. Kursty oqytu onlayn formatta ótedi.
Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen barlyghy 2700 maman oqytudan ótti. Onyng 1490-y memlekettik ýlgidegi biliktilikti kóteru turaly sertifikat aldy. Aghymdaghy jyly kursta Resey, Qyrghyzstan jәne Týrkimenstan mamandary oqydy.

2022 jyly «Bolashaq» qory oflayn formatta 150 mamangha arnalghan minez-qúlyqty qoldanbaly taldau negizderi boyynsha alghashqy praktikalyq trening ótkizdi.

Qazaq tilindegi әdebiyetting jasaluy turaly

Jobadaghy balalardyng shamamen 35%-y qazaq tilinde oqidy.

Qor 2022 jyldyng aqpan aiynda «Shevron» kompaniyasynyng qoldauymen Yu.Ers pen O.Meleshkevichting (Izraili, AQSh) «Erekshe balalar. Minez-qúlyqty qoldanbaly taldaugha kirispe» atty minez-qúlyqty qoldanbaly taldau boyynsha alghashqy kitapty qazaq tiline audardy.

Kezinde búl kitap minez-qúlyqty týzetu әdisteri egjey-tegjeyli sipattalghan orys tilindegi alghashqy oqu qúraly boldy. Búl qaghidalar problemaly minez-qúlyqty týzetude jәne әleumetke jaghymdy minez-qúlyqty qalyptastyruda qoldanylady. Kitap pedagogterge, defektologtargha, logopedterge jәne damuynda erekshelikteri bar balany tәrbiyelep, oqytyp otyrghan ata-analargha paydaly bolady. Kitaptyng avtorlary Yuliya Ers jәne Oliga Meleshkevich – sertifikattalghan minez-qúlyq taldaushylary, minez-qúlyqty qoldanbaly taldau boyynsha kenesshiler, minez-qúlyqty qoldanbaly taldaudyng әdisteri men strategiyalaryn qoldanu salasyndaghy oqytushylar. Olar AQSh, Izraili, Resey, Ukraina, Gruziya, Qazaqstan jәne basqa elderdegi minez-qúlyq mamandarynyng tәjiriybesine jetekshilik etedi. Kitaptyng 3000 danasy mamandargha jәne erekshe balalardyng ata-analaryna tegin berildi.

Sonday-aq 2023 jyly biz aghylshyn tilinen qazaq tiline erekshe qajettilikteri bar balanyng daghdylaryn baghalau qúralyn jәne doktor Dj. Partingtonnyng (AQSh) «ABLLS-R» jeke baghdarlamalaryn qúrastyru jónindegi núsqaulyqty aghylshyn tilinen qazaq tiline audardyq. Núsqaulyq 2023 jyly shygharylatyn bolady.

 

Abai.kz 

4 pikir