Memleket basshysy qoyyp otyrghan basty talap – qazaq tilin damytu. Osydan eki-ýsh jyl búryn balalar men jasóspirimder arasyndaghy eng ózekti mәsele – qazaqtildi kontentting joqtyghy edi. Qazirgi tanda búl olqylyqtyng orny tolyp keledi. Ótken jyly ghana bәrimizge tanymal әlemdik «Tiji» men «Nickelodeon» telearnalary qazaq tilinde kórsetile bastady.

«Qazaqstannyng әleumettik damu instituty Nickelodeon jәne TiJi arnalaryna toqtalmas búryn 2020 jyly ata-analar arasynda arnayy saualnama jýrgizdi. Qazaqstannyng 14 oblysy men respublikalyq manyzy bar 3 qalasynan 15 jasqa deyingi balalardyng ata-analarymen saualnama jýrgizildi. Negizgi taqyryp «Qazaqstandaghy balalar teledidary» boldy. 1200 respondent qatysqan saualnama negizinde tendestirilgen nәtiyje alyndy. Yaghny qorytynshy boyynsha, balalardyng 44%-y aqparatty internetten, 44%-y – teledidardan alady, kóbinese búl animasiyalyq filimder. Mәselen, «Balapan» qazaq arnasynyng kontenti 0 men 6 jas aralyghyndaghy balalargha arnalghan. 6 jastan 12 jasqa deyingi balalar búl mazmúngha qyzyghushylyq tanytpaydy. Osyghan oray, «Balalar arasynda qanday halyqaralyq telearnalar súranysqa iye?» degen ekinshi zertteu jýrgizildi. Nәtiyjesinde Nickelodeon jәne TiJi arnalary, sonday-aq reseylik Mult arnasy aldynghy qatargha shyqty. Osy nәtiyjeler negizinde 2021 jyly Nickelodeon jәne TiJi arnalarymen kelisimshart jasaldy. Bir jyl ishinde mazmúny qazaq tiline audaryldy. Al, 2022 jyly Balalar jylynda búl arnalardy kabelidik operatorlar qazaq tilinde taratatyn boldy», – dep mәlimdegen edi institut tóraghasy Qazybek Maygeldinov.

IYә, búl telearnalardan bólek zaman aghymyna say YouTube jelisinde qazaqtildi kontentter kóbeyip, bәsekelestik arta bastady. Solardyng biri byltyr «Qoghamdyq kelisim» RMU balalardy qorghau kýnine oray «Qazaq halyq ertegileri» jәne Khancast jobalaryn úsyndy.

Birinshisine әrtýrli etnostardyng foliklory jatady: januarlar turaly ertegiler, túrmystyq jәne qazirgi zamanghy ertegiler.

Búl joba turaly «Qoghamdyq kelisim» RMU diyrektory Ghalymjan Qúsmanghaliy:

«Ótken jyly Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrligining bastamasymen «Qazaqstan halqy ertegileri» jobasy jýzege asyryldy. Onda Qazaqstanda túratyn 25 etnostyng 100-den astam ertegisi bar. Biraq taralymy nebәri tórt myng dana bolghan. Eger qalasanyz, olardy kitap dýkenderinen satyp ala alasyz, biraq biz barlyq balalardy qamtu mýmkin emes ekenin týsinemiz. Sondyqtan qazaqtildi kontentti kóbeytu ýshin olardy YouTube ýshin beyne formatta jasau iydeyasy tuyndady. Ekinshi jaghynan, balalardy jastayynan halqymyzgha jaqyn qúndylyqtarmen tanystyru. Kóp shyghyn ketken joq. Bәri janashyr jandardyng kómegi arqyly jýzege asty», - dedi.

Ghalymjan Qúsmanghaly balalargha arnalghan memlekettik tilde layyqty kontentting  joqtyghyna alandaushylyghy osy iydeyanyng tuuyna alyp kelgenin atap ótken edi:

«Meni ata-ana retinde bizde balalargha arnalghan memlekettik tildegi sapaly kontentting jetkiliksizdigi alandatady. Óz balalarym YouTube arnasynan kez kelgen nәrseni kóredi, biraq qazaqtildi kontentti emes. Óitkeni bizde balalargha arnalghan qazaq tilindegi jaqsy kontent joq», - dedi ol.

Balalargha arnalghan kontentting jetispeuinen jana jobany dýniyege әkelgen jandardyng biri – Áygerim Isataeva. Qazaq tilindegi materialdyng joqtyghy onyng jýregin auyrtyp,  mәseleni sheshuge mýmkindik berdi. Ol qazaq tilindegi balalargha arnalghan týrli materialdardy izdegenin saghynyshpen eske aldy.

«Men qazaqsha materialdardy izdey bastaghanda, mynanday naqty mәselege tap boldym. Qazaqsha kontentting  bәri saqtalghan birde-bir platforma bolghan joq. Maghan eskirgen veb-sayttardan ertegilerdi oqugha, jazylghan balalar әnderining kompakt-diskilerin izdeuge jәne salt-dәstýrler turaly auyzsha nemese tabyluy qiyn kitaptar arqyly biluge ​​tura keldi. Men nemese balalarym qazaq tilin tez әri jaqsy mengeru ýshin oghan tolyqtay enip ketetin qoljetimdi jәne jaqsy derekkózderdi taba almadym», - dedi joba avtory.

Sapaly qazaq foliklorlyq mazmúnyna qanyqqysy jәne «ekran uaqytyn» maghynaly paydalanghysy keletinder ýshin Qonzhyq qoldanbasy zamanauy qazaq jәne dәstýrli muzykanyng keng jinaghyn úsynady, qazaq foliklorynyng barlyq tuyndylaryn bir jerge jinaydy jәne qazaq tilindegi jýieli foliklorlyq múraghattyng joqtyghyn, halyqtyq foliklor mәselesin sheshuge tyrysady, - deydi qosymshanyng negizin qalaushy Áygerim Isataeva.

Qonzhyq qoldanbasy – zamanauy jәne dәstýrli qazaq әnderin, halyq ertegilerin, qazaqtyng dәstýrli muzykasyn – kýilerdi, ólenderdi jәne tipti Abay Qúnanbaevtyng «Qara sózin» - barlyghyn smartfonnan alugha bolatyn, sonymen qatar qazaq tilin jýrip ýirengisi keletin paydalanushylar ýshin kerek mәlimetterdi qosatyn platforma.

Isataeva orystildi mektepterde bilim alghan kóptegen qazaq ata-analary siyaqty qazaq tilining órkendep, óz balalarynyng  ýide erkin sóilegenin qalaydy.

«Balalar ósip, әlemdi terenirek tanyp-bilgen kezde, mening basty maqsatym – olardy halyq ertegilerin oqu, halyq әnderin aitu jәne sýiispenshilikti nasihattaytyn tiyisti dәstýrler men әdet-ghúryptardy saqtau arqyly bizding bay mәdeniyetimizben tanystyru», - dedi avtor.

Búdan ózge «Bolashaq» korporativtik qorynyng «Ózinnen basta» qazaqsha dublyaj jobasyn aitsaq bolady. Áriyne, múndaghy kontent tek balalar men jasóspirimderge emes, eresekterge de arnalghan. Desek te Disney, Pixar siyaqty alpauyt kompaniyalarmen kelisimge otyryp, 37 tuyndyny qazaqsha sóiletu –  qazaq dublyajy ýshin ýlken jetistik sanalady.

Abai.kz