Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Biylik 2820 12 pikir 13 Sәuir, 2023 saghat 10:09

Janaózen – Astana: Unitarly memleketke unitarly enbek sayasaty kerek!

Janaózen múnayshylarynyng Astanadaghy ereuili turaly búl kýnderi az jazylyp jatqan joq. Ámbege ayan bop qalghan jayttardy qaytalamay-aq qoyayyn da, osy oqighanyng sebepteri men saldary, basty sabaqtaryna ghana toqtalayyn.

Birinshiden, múnay men gaz salasyna týbegeyli reforma kerek! Halyqqa tiyesili jer qoynauyndaghy baylyqty satyp, shylqyp bayyghan at tóbelindey toptyng 30 jyl ishinde enbek resurstaryn josparlap, jergilikti júrtty tiyisti júmys ornymen qamtamasyz etu jóninde strategiyalyq baghdarlamasy bolmauy osynday masqara jaghdaylargha әkep soqtyruda! Bir kýndik paydasyn ghana oilaghan onbaghandar! Osy jyldar boyyna búl salagha jauapty bolghan barlyq shendiler men kvaziymemlekettik kompaniyalar basshylarynyng mәselesin may shammen qaraytyn kez keldi!

Ekinshiden, júmys berushi men júmyskerler arasynda bolyp túratyn enbek daularyn sheshetin órkeniyetti de tiyimdi mehanizm bizde әli de qalyptaspaghan. Zandarymyz ne shiyki, ne tek qana júmys berushining soyylyn soghady. Sol zandarymyzdyng betin manday terimen el baylyghyn eseletip jýrgen qauymgha qaray búru – býgingi parlamentting basty mindetterining biri dep sanaymyn.

Ýshinshiden, enbek adamynyng qúqyn qorghau isi biz de tek qana qaghaz jýzinde qalyp otyr. Al kez kelgen órkeniyetti elde búl mәselemen tәuelsiz kәsipodaqtar ainalysady. Bizde bolsa, olardyng ýni bayaghyda óshken. Ne olar joq, al bar bolsa, júmys berushige tәueldi. Sol sebepti júmyskerler arasynda onday әljuaz kәsipodaqtardyng bedeli joqtyng qasy. Áytpese, keshegi ereuilding bas-qasynda solar jýrip, mәseleni sonshalyqty ushyqtyrmay-aq, zang ayasynda tiyisti talaptaryn qoyyp, júmyskerler atynan kelissóz jýrgizip, ortaq mәmilege kelui tiyis edi ghoy?!

Tórtinshiden, naghyz jemqorlyq pen korrupsiyanyng qaynar kózine ainalghan tender mәselesin de qayta qaraytyn uaqyt kelgen siyaqty! Mәselen, osy jolghy narazylyqtyng sebebi – kompaniya qatysqan tender nәtiyjesi bolyp otyr eken. «Jel bolmasa, shópting basy qimyldamaydy». Sonday әdiletsizdik boldy ma, bolmady ma? Álde júmysshylar bәsekege týsken kompaniyalardyng ózara talas-tartysynyng qúrbany bolyp otyr ma? Olay bolsa, nege shúghyl týrde sol tenderdi ashyq ta jariya jaghdayda qayta ótkizip, barsha júrt, sonyng ishinde, múnayshylardyng ózderi kuә bolyp, әdiletti sheshim shygharmasqa?! Sonda narazylyqtyng týp sebebi de joyylar edi ghoy!

Besinshiden, paydaly qazbalardy óndirudi ghana emes, sonymen birge osy manyzdy saladaghy qyzmet kórsetu (serviys) isin tolayym otandyq kompaniyalardyng qolyna berip, ondaghy monopoliyany joi kerek! Osy salada shaghyn jәne orta bizneske danghyl jol ashyluy tiyis. Erkin әri әdiletti biznes ortada әreket etken otandyq biznes ózi-aq qosymsha júmys oryndaryn ashyp, júmyssyzdyqty auyzdyqtay alady.

Narazylyq tanytqan azamattardy qúqyq qorghau organdary tútqyndap, polisiya bólimderine alyp ketti. Yaghni, biylik qansha maqtaghanmen, tayauda ghana ózgergen zandar bәribir de beybit mitingige shyqqandardy búzaqy sanap, osynday qatal shara qoldana alatyn bolyp túr. Múnday qatqyl is-qimyldar sol sәtte elding ashu-yzasyn tughyzyp, «ekinshi Qantar» bastalyp ketu mýmkindigi jayynda әngimeler aityla bastady! Sol sebepti, altynshydan, mitingiler, jinalystar men sheruler ótkizu turaly zannamany uaqyt pen qogham talaptaryna say jetildirgen abzal.

Jetinshi mәsele tipti soraqy bop barady! Múnay men gaz elimizding batysynda óndiriletini belgili. Al Janaózen sekildi monoqaladaghy júmyssyzdyq jayy barshagha ayan. Yaghni, ózderi baylyqtyng ýstinde túryp jatsa da, sonyng rahatyn kóre almay otyrghan el! Áriyne, osynday jaghdayda jergilikti júrttyn: «Osy múnay men gazdy satudan týsken qarjy kimning qaltasyna týsip jatyr? Nege biz onyng qyzyghyn kórmeymiz? Nege qalamyz ben auylymyz Astana sekildi kórkeymey jatyr?» degen súraqtar qoyy  oryndy.

Biraq, múnday zandy saualdar Qazaqstan sekildi birtútas, unitarly memlekette aimaqtyq egoizm sekildi asa qauipti dertti asqyndyryp jiberui әbden mýmkin! Al ol ýshin basty jauapkershilik – biylik jaghynda: halyqqa tiyesili baylyqty óndiru men satudan týsken qarjy birjaqty emes, әdiletti bólinse, sonyng ishinde sol baylyqty óndirip jatqan aimaqtardyng da qajettilikteri men mún-múqtajy eskerilip otyrsa, múnday súraqtar qoyylmas edi!

Unitarlyq el ekenbiz,  olay bolsa unitarly elimizge unitarly enbek sayasaty kerek! Yaghni, әr aimaqtyng erekshelikterin eskerip, óndiru kýshteri men enbek resurstaryn keng baytaq elimizding aumaghynda birdey ornalastyratyn uaqyt jetti. Sonyng bir baghyty – aimaq ekonomikalaryn diyversifikasiyalap, yaghni, әrtaraptandyryp, tek qana jergilikti qazba baylyqtaryn óndirumen shetkelmey, basqa da, sol aimaqqa ynghayly salalardy damytu qajet.

Áytpese, biylikke «sonau Janaózennen Astanagha kelgen bir mekeme júmyskerlerining problemasyn sheshtik», - dep toqmeyilsu әli de bolsa, erte: elde dәl osy ispettes qanshama mekemearalyq dau-damay, sheshimin tappaghan enbek janjaldary, taza ekonomikalyq sipattaghy problema bar desenizshi! Mindet – solardyng aldyn-alu, әitpese, kesh bolady: kez kelgen әleumettik ne ekonomikalyq talap der kezinde óz sheshimin tappasa, sayasy sipatqa ie bola bastaydy.

Qazirgi tranzit zamanynyng bir ereksheligi sol: Jana Qazaqstan iydeyasyna jany qarsy klandar men toptar osynau, obektivti sipattaghy problemalar men týsinbestikterdi ózderining pasyq ta sasyq sayasy maqsattaryna paylalanyp ketui de әbden yqtimal.

Al onday aramza әreketterding arty nendey tragediyagha úlasatynyn keshegi Qandy Qantar kózimizge qan sorghalatyp kórsetken joq pa?!

Ámirjan Qosan

Abai.kz

12 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2559