Ghalym Boqash. Auyl keshi kónildi
Tabaq tartyldy. Pyshaghy bar jaqsylar sýigenin, pyshaghy joq jaysandar tiygenin jep jatyr. Qalghan júrt osy eki topqa kózi jypylyqtap, silekeyi shúbyryp qarap túr. Úrttardyng búltyndauy bәsendep, kekirik atu jiyiledi. Bir-bir jastyqty qoltyqqa basyp, shyntaqtap jantaya ketken song qastary pandana kerilip, kózderi kilegeylene kýlmendep tórdegiler esik pen jabyqtan syghalaghan júrtqa qaratyp naqyl oqy bastady.
Jaqsylar aitty: «Bizdi sýimegenning bәri - antúrghan, jaysang qulardyng qúiyrshyqtary. Myna qarashanyraqtyng jauy. Osylardy da adam dep senip otyrsyndar ma? Pyshaq bizding qolymyzda túrghasyn ghana tartynyp jep otyr. «Mә» dep ústata qoyayyqshy, sosyn kórersinder. Tabaqtaghy et bylay qalsyn, sender men bizdi turap jeuge dayar túr. Qandy kózderin shel basqan qaraqshylar ghoy - búlar. Qazir bizge dúshpandyq oilaghan bóten auyldan ózderi qúsaghan bir antúrghan shyghyp, ata dәstýrimizdi ayaqasty etip osylargha pyshaq demeyik, bir bәki әkep bersinshi - tóbelerinnen qúqay, qúlaqtarynnan qiqu ketpey qoysyn! Bilip jýrinder ol jaghyn da! Ár jilikting bir basynda eki japyraq et qaldyryp mýjitip otyrghan, qolymyzdyng mayyn etigimizding qonyshyna da jaqpay tegin jalatyp otyrghan bizdey shýlengir myrza senderge eki dýniyede endi búiyrar ma eken?! Hosh, sýiesinder me bizdi?!».
Tabaq tartyldy. Pyshaghy bar jaqsylar sýigenin, pyshaghy joq jaysandar tiygenin jep jatyr. Qalghan júrt osy eki topqa kózi jypylyqtap, silekeyi shúbyryp qarap túr. Úrttardyng búltyndauy bәsendep, kekirik atu jiyiledi. Bir-bir jastyqty qoltyqqa basyp, shyntaqtap jantaya ketken song qastary pandana kerilip, kózderi kilegeylene kýlmendep tórdegiler esik pen jabyqtan syghalaghan júrtqa qaratyp naqyl oqy bastady.
Jaqsylar aitty: «Bizdi sýimegenning bәri - antúrghan, jaysang qulardyng qúiyrshyqtary. Myna qarashanyraqtyng jauy. Osylardy da adam dep senip otyrsyndar ma? Pyshaq bizding qolymyzda túrghasyn ghana tartynyp jep otyr. «Mә» dep ústata qoyayyqshy, sosyn kórersinder. Tabaqtaghy et bylay qalsyn, sender men bizdi turap jeuge dayar túr. Qandy kózderin shel basqan qaraqshylar ghoy - búlar. Qazir bizge dúshpandyq oilaghan bóten auyldan ózderi qúsaghan bir antúrghan shyghyp, ata dәstýrimizdi ayaqasty etip osylargha pyshaq demeyik, bir bәki әkep bersinshi - tóbelerinnen qúqay, qúlaqtarynnan qiqu ketpey qoysyn! Bilip jýrinder ol jaghyn da! Ár jilikting bir basynda eki japyraq et qaldyryp mýjitip otyrghan, qolymyzdyng mayyn etigimizding qonyshyna da jaqpay tegin jalatyp otyrghan bizdey shýlengir myrza senderge eki dýniyede endi búiyrar ma eken?! Hosh, sýiesinder me bizdi?!».
Býgin de sýiek mýjuden dәmeli ash-aryq top shu ete qaldy: «Qúlay sýiemiz!». Negizi, aitqandary shyndyq edi. Nәrli as ishpey әlsiregen qanbaq qanqalar rasynda da qabyrghagha sýienip әzer túrghan.
Jaysandar sóiledi: «Ua, jәmighat, senbender! Jeksúryn jaqsylar ótirik aitady. Pyshaq tiymese de, tartynyp otyrghan jayymyz joq. Tartyp ta, qarpyp ta jep jatyrmyz. Aramyzda ayanyp qalghan jýreksiz bireu bolsa eken-au. Aytpaqshy, qalay әreket etkenimizdi manadan ózdering de múqiyat kórip otyrsyndar ghoy. Al eger bizge pyshaq tiyse, kýnine bir emes, ýsh mәrte qazan kóterter edik te, әr jilikting eki basynan da bir-bir japyraq et qaldyrar edik. Ony az desender - barmaghymyzben qosa tabaqty da jalatar edik. Bizdey jomarttyng qolyn kesuge endi eshkimning haqysy joq! Ua, halqym! Ua, júrtym! Qayratyna min! Qaharlan! Jaysandargha ghana ghashyq ekenindi myna jylpostardyng tap qazir betine basyp ait ta, pyshaqtaryn tartyp alyp ber bizge! Algha!».
Júrt ýndemey qaldy. Tek qabysqan qaryndardyng shúryly ghana sary shegirtkening ýni qúsap bir sәtke bolsyn damyldasashy. Ynghaysyzdau ýnsizdikti jaqsylar әdetinshe short ýze saldy - kópshilikke mayy sorghalaghan qoldaryn soza qoydy. Sol sәtte esiktegi jasauyldar bosaghagha yghysa qaldy. Japa-tarmaghay úmtylghan júrt jaqsynyng da, sosyn qoldaryn qalay sozghandaryn ózderi sezbey qalghan jaysannyng da on sausaghynan týk qaldyrmay adalap shyqty. Odan song qalghan-qútqan sýiek-sayaqty tolghamay jútyp jiberip, múryndarynan shygharyp mýjuge kiristi.
Apyr-topyr, yghy-jyghy, u-shu sәtti qalt jibermeytin jaqsylar ymmen ghana bata súray qoydy. Manadan ózine jeke tartylghan shaghyndau tabaqty enserip tastap, qúrt ezgen sorpany endi soraptay bergen shoshaq sәldeli jaqsy qúlyqsyzdau qolyn jaydy. Bir qyzyghy, byrtyq sausaqtaryn tarbita kóterip shanyraqqa qarap mýlgy qalghan jaqsylargha ilesip jaysandar da esh qarsylyqsyz týgel qol jaydy. «Et - etke, sorpa - betke! Et te, sorpa da - Jaratqannyng qalauy týsken jaqsy degen bekke! Kelesi et asylghansha jaqsynyng orny - tór, qarsynyng orny - kór! Áumiyn!» dedi shoshaq sәlde. «Áumiyn!» dedi jaqsy men jaysang shu etip. Tisteri kemikke ilinip ýlgirgen júrttyng keybiri әr jerden «I-i!» dep ýn shygharghan boldy.
«Jaysandar ottapty! Elding yqylasyn kórdinder me? Sýiek mýjip jatqandaryna qaramastan 98 payyzy múrnymen bolsyn «Ámiyn» dedi ghoy! Qarashanyraqta yqylym zamannan beri ornyqqan birlik pen berekeni saqtau ýshin basqa ne kerek?!» dep tebirene sóilegen jaqsylar jibek jeydelerining jenimen, shәii oramaldarynyng úshymen kózderin sýrtip jatty.
«Jaqsylar aramdyq qyldy. El-júrt bizge ghana ghashyq ekenin endi aita bergende erejeni búzyp qoldaryn sozdy. Kelesi tabaq tartylghanda qapy qalmayyq» dep kýnkildesken jaysandardyng ashuy tez tarady. Qaranghy týse sala jaqsylarmen birge alansyz aqsýiek oinaugha kiristi.
Azdan song tútas auyl qorylgha basyp, qalyng úiqygha shomdy. Tek kerege-keregening arasynan jilik suyryp ýlgergen itter ghana shaqyrlatyp tang atqansha sýiek shaynaumen boldy.
"Qazaq әdebiyeti" gazeti