عالىم بوقاش. اۋىل كەشى كوڭىلدى
تاباق تارتىلدى. پىشاعى بار جاقسىلار سۇيگەنىن، پىشاعى جوق جايساڭدار تيگەنىن جەپ جاتىر. قالعان جۇرت وسى ەكى توپقا كوزى جىپىلىقتاپ، سىلەكەيى شۇبىرىپ قاراپ تۇر. ۇرتتاردىڭ بۇلتىڭداۋى باسەڭدەپ، كەكىرىك اتۋ جيىلەدى. ءبىر-ءبىر جاستىقتى قولتىققا باسىپ، شىنتاقتاپ جانتايا كەتكەن سوڭ قاستارى پاڭدانا كەرىلىپ، كوزدەرى كىلەگەيلەنە كۇلمەڭدەپ توردەگىلەر ەسىك پەن جابىقتان سىعالاعان جۇرتقا قاراتىپ ناقىل وقي باستادى.
جاقسىلار ايتتى: «ءبىزدى سۇيمەگەننىڭ ءبارى - انتۇرعان، جايساڭ قۋلاردىڭ قۇيىرشىقتارى. مىنا قاراشاڭىراقتىڭ جاۋى. وسىلاردى دا ادام دەپ سەنىپ وتىرسىڭدار ما؟ پىشاق ءبىزدىڭ قولىمىزدا تۇرعاسىن عانا تارتىنىپ جەپ وتىر. «ءما» دەپ ۇستاتا قويايىقشى، سوسىن كورەرسىڭدەر. تاباقتاعى ەت بىلاي قالسىن، سەندەر مەن ءبىزدى تۋراپ جەۋگە دايار تۇر. قاندى كوزدەرىن شەل باسقان قاراقشىلار عوي - بۇلار. قازىر بىزگە دۇشپاندىق ويلاعان بوتەن اۋىلدان وزدەرى قۇساعان ءبىر انتۇرعان شىعىپ، اتا ءداستۇرىمىزدى اياقاستى ەتىپ وسىلارعا پىشاق دەمەيىك، ءبىر ءباكى اكەپ بەرسىنشى - توبەلەرىڭنەن قۇقاي، قۇلاقتارىڭنان قيقۋ كەتپەي قويسىن! ءبىلىپ ءجۇرىڭدەر ول جاعىن دا! ءار جىلىكتىڭ ءبىر باسىندا ەكى جاپىراق ەت قالدىرىپ ءمۇجىتىپ وتىرعان، قولىمىزدىڭ مايىن ەتىگىمىزدىڭ قونىشىنا دا جاقپاي تەگىن جالاتىپ وتىرعان بىزدەي شۇلەڭگىر مىرزا سەندەرگە ەكى ءدۇنيەدە ەندى بۇيىرار ما ەكەن؟! حوش، سۇيەسىڭدەر مە ءبىزدى؟!».
تاباق تارتىلدى. پىشاعى بار جاقسىلار سۇيگەنىن، پىشاعى جوق جايساڭدار تيگەنىن جەپ جاتىر. قالعان جۇرت وسى ەكى توپقا كوزى جىپىلىقتاپ، سىلەكەيى شۇبىرىپ قاراپ تۇر. ۇرتتاردىڭ بۇلتىڭداۋى باسەڭدەپ، كەكىرىك اتۋ جيىلەدى. ءبىر-ءبىر جاستىقتى قولتىققا باسىپ، شىنتاقتاپ جانتايا كەتكەن سوڭ قاستارى پاڭدانا كەرىلىپ، كوزدەرى كىلەگەيلەنە كۇلمەڭدەپ توردەگىلەر ەسىك پەن جابىقتان سىعالاعان جۇرتقا قاراتىپ ناقىل وقي باستادى.
جاقسىلار ايتتى: «ءبىزدى سۇيمەگەننىڭ ءبارى - انتۇرعان، جايساڭ قۋلاردىڭ قۇيىرشىقتارى. مىنا قاراشاڭىراقتىڭ جاۋى. وسىلاردى دا ادام دەپ سەنىپ وتىرسىڭدار ما؟ پىشاق ءبىزدىڭ قولىمىزدا تۇرعاسىن عانا تارتىنىپ جەپ وتىر. «ءما» دەپ ۇستاتا قويايىقشى، سوسىن كورەرسىڭدەر. تاباقتاعى ەت بىلاي قالسىن، سەندەر مەن ءبىزدى تۋراپ جەۋگە دايار تۇر. قاندى كوزدەرىن شەل باسقان قاراقشىلار عوي - بۇلار. قازىر بىزگە دۇشپاندىق ويلاعان بوتەن اۋىلدان وزدەرى قۇساعان ءبىر انتۇرعان شىعىپ، اتا ءداستۇرىمىزدى اياقاستى ەتىپ وسىلارعا پىشاق دەمەيىك، ءبىر ءباكى اكەپ بەرسىنشى - توبەلەرىڭنەن قۇقاي، قۇلاقتارىڭنان قيقۋ كەتپەي قويسىن! ءبىلىپ ءجۇرىڭدەر ول جاعىن دا! ءار جىلىكتىڭ ءبىر باسىندا ەكى جاپىراق ەت قالدىرىپ ءمۇجىتىپ وتىرعان، قولىمىزدىڭ مايىن ەتىگىمىزدىڭ قونىشىنا دا جاقپاي تەگىن جالاتىپ وتىرعان بىزدەي شۇلەڭگىر مىرزا سەندەرگە ەكى ءدۇنيەدە ەندى بۇيىرار ما ەكەن؟! حوش، سۇيەسىڭدەر مە ءبىزدى؟!».
بۇگىن دە سۇيەك مۇجۋدەن دامەلى اش-ارىق توپ شۋ ەتە قالدى: «قۇلاي سۇيەمىز!». نەگىزى، ايتقاندارى شىندىق ەدى. ءنارلى اس ىشپەي ءالسىرەگەن قاڭباق قاڭقالار راسىندا دا قابىرعاعا سۇيەنىپ ازەر تۇرعان.
جايساڭدار سويلەدى: «ۋا، جاميعات، سەنبەڭدەر! جەكسۇرىن جاقسىلار وتىرىك ايتادى. پىشاق تيمەسە دە، تارتىنىپ وتىرعان جايىمىز جوق. تارتىپ تا، قارپىپ تا جەپ جاتىرمىز. ارامىزدا ايانىپ قالعان جۇرەكسىز بىرەۋ بولسا ەكەن-اۋ. ايتپاقشى، قالاي ارەكەت ەتكەنىمىزدى مانادان وزدەرىڭ دە مۇقيات كورىپ وتىرسىڭدار عوي. ال ەگەر بىزگە پىشاق تيسە، كۇنىنە ءبىر ەمەس، ءۇش مارتە قازان كوتەرتەر ەدىك تە، ءار جىلىكتىڭ ەكى باسىنان دا ءبىر-ءبىر جاپىراق ەت قالدىرار ەدىك. ونى از دەسەڭدەر - بارماعىمىزبەن قوسا تاباقتى دا جالاتار ەدىك. بىزدەي جومارتتىڭ قولىن كەسۋگە ەندى ەشكىمنىڭ حاقىسى جوق! ۋا، حالقىم! ۋا، جۇرتىم! قايراتىڭا ءمىن! قاھارلان! جايساڭدارعا عانا عاشىق ەكەنىڭدى مىنا جىلپوستاردىڭ تاپ قازىر بەتىنە باسىپ ايت تا، پىشاقتارىن تارتىپ الىپ بەر بىزگە! العا!».
جۇرت ۇندەمەي قالدى. تەك قابىسقان قارىنداردىڭ شۇرىلى عانا سارى شەگىرتكەنىڭ ءۇنى قۇساپ ءبىر ساتكە بولسىن دامىلداساشى. ىڭعايسىزداۋ ۇنسىزدىكتى جاقسىلار ادەتىنشە شورت ۇزە سالدى - كوپشىلىككە مايى سورعالاعان قولدارىن سوزا قويدى. سول ساتتە ەسىكتەگى جاساۋىلدار بوساعاعا ىعىسا قالدى. جاپا-تارماعاي ۇمتىلعان جۇرت جاقسىنىڭ دا، سوسىن قولدارىن قالاي سوزعاندارىن وزدەرى سەزبەي قالعان جايساڭنىڭ دا ون ساۋساعىنان تۇك قالدىرماي ادالاپ شىقتى. ودان سوڭ قالعان-قۇتقان سۇيەك-ساياقتى تولعاماي جۇتىپ جىبەرىپ، مۇرىندارىنان شىعارىپ مۇجۋگە كىرىستى.
اپىر-توپىر، ىعى-جىعى، ۋ-شۋ ءساتتى قالت ءجىبەرمەيتىن جاقسىلار ىممەن عانا باتا سۇراي قويدى. مانادان وزىنە جەكە تارتىلعان شاعىنداۋ تاباقتى ەڭسەرىپ تاستاپ، قۇرت ەزگەن سورپانى ەندى سوراپتاي بەرگەن شوشاق سالدەلى جاقسى قۇلىقسىزداۋ قولىن جايدى. ءبىر قىزىعى، بىرتىق ساۋساقتارىن تاربيتا كوتەرىپ شاڭىراققا قاراپ مۇلگي قالعان جاقسىلارعا ىلەسىپ جايساڭدار دا ەش قارسىلىقسىز تۇگەل قول جايدى. «ەت - ەتكە، سورپا - بەتكە! ەت تە، سورپا دا - جاراتقاننىڭ قالاۋى تۇسكەن جاقسى دەگەن بەككە! كەلەسى ەت اسىلعانشا جاقسىنىڭ ورنى - ءتور، قارسىنىڭ ورنى - كور! ءاۋمين!» دەدى شوشاق سالدە. «ءاۋمين!» دەدى جاقسى مەن جايساڭ شۋ ەتىپ. تىستەرى كەمىككە ءىلىنىپ ۇلگىرگەن جۇرتتىڭ كەيبىرى ءار جەردەن «ءى-ءى!» دەپ ءۇن شىعارعان بولدى.
«جايساڭدار وتتاپتى! ەلدىڭ ىقىلاسىن كوردىڭدەر مە؟ سۇيەك ءمۇجىپ جاتقاندارىنا قاراماستان 98 پايىزى مۇرنىمەن بولسىن «ءامين» دەدى عوي! قاراشاڭىراقتا ىقىلىم زاماننان بەرى ورنىققان بىرلىك پەن بەرەكەنى ساقتاۋ ءۇشىن باسقا نە كەرەك؟!» دەپ تەبىرەنە سويلەگەن جاقسىلار جىبەك جەيدەلەرىنىڭ جەڭىمەن، ءشايى ورامالدارىنىڭ ۇشىمەن كوزدەرىن ءسۇرتىپ جاتتى.
«جاقسىلار ارامدىق قىلدى. ەل-جۇرت ءبىزگە عانا عاشىق ەكەنىن ەندى ايتا بەرگەندە ەرەجەنى بۇزىپ قولدارىن سوزدى. كەلەسى تاباق تارتىلعاندا قاپى قالمايىق» دەپ كۇڭكىلدەسكەن جايساڭداردىڭ اشۋى تەز تارادى. قاراڭعى تۇسە سالا جاقسىلارمەن ءبىرگە الاڭسىز اقسۇيەك ويناۋعا كىرىستى.
ازدان سوڭ تۇتاس اۋىل قورىلعا باسىپ، قالىڭ ۇيقىعا شومدى. تەك كەرەگە-كەرەگەنىڭ اراسىنان جىلىك سۋىرىپ ۇلگەرگەن يتتەر عانا شاقىرلاتىپ تاڭ اتقانشا سۇيەك شايناۋمەن بولدى.
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى
