Qazir qalam ústaghan ekining biri: "Qazaq ýshin otqa da, sugha týsip jýrmin!" dep, entigin basa almaydy. Dәlel-dәiek súrasan, kózimen jer shúqidy...

Shyndyghynda, qazirgi zamandas týbegeyli ózgerdi: bolmysymen de, minez-qúlqymen de, peyil-niyetimen de, is-әreketimen de. Ókinishtisi: jaghymsyz qadetteri kóbeyip ketti. Ádildik, adaldyq, tazalyq, aqiqat, zandylyq, imandylyq siyaqty asyl qasiyetterden arylyp-ayyrylap baramyz...

Erkin el bolghanymyzben, el ishin ýrey men qorqynysh jaylaghan. Qazir biylik tarmaqtarynyng jemqorlyqqa belshesinen batqandyghyn, kez kelgen zandy belinen basatyn jýgensizdigin bilmeytin adam joq. Týptin-týbinde osynau orasan bassyzdyq – erte me-kesh pe – әrbirimizding ýiimizding esigin qaghatyndyghyn týisine bermeymiz. Aurudyng aldyn almasa asqynady. Tәrtipsizdik pen tasyrlyqqa qarsy tas atu kerek, keskilesken kýres jýrgizu kerek.

Jerimizdi saqtau, tilimizdi aqtau, tabighy baylyqtarymyzdy qorghau, últtyq mýddelerimizdi qoldau jayyndaghy jiyndarymyzgha 1,5-2 mln halqy bar ýlken Almatyda nebәri eki-ýsh myng adam shyghady. Óitkeni, halyq qalyng úiqyda. Kópshilik keshegi kenestik masyl minezden de, qúldyq týsinikten de әzir arylmaghan. "Ádildik pen adaldyqty bireu alystan әkelip, bizge myqtap ornatyp beredi", dep oilaydy...

Qazir qalam ústaghan ekining biri: "Qazaq ýshin otqa da, sugha týsip jýrmin!" dep, entigin basa almaydy. Dәlel-dәiek súrasan, kózimen jer shúqidy...

Shyndyghynda, qazirgi zamandas týbegeyli ózgerdi: bolmysymen de, minez-qúlqymen de, peyil-niyetimen de, is-әreketimen de. Ókinishtisi: jaghymsyz qadetteri kóbeyip ketti. Ádildik, adaldyq, tazalyq, aqiqat, zandylyq, imandylyq siyaqty asyl qasiyetterden arylyp-ayyrylap baramyz...

Erkin el bolghanymyzben, el ishin ýrey men qorqynysh jaylaghan. Qazir biylik tarmaqtarynyng jemqorlyqqa belshesinen batqandyghyn, kez kelgen zandy belinen basatyn jýgensizdigin bilmeytin adam joq. Týptin-týbinde osynau orasan bassyzdyq – erte me-kesh pe – әrbirimizding ýiimizding esigin qaghatyndyghyn týisine bermeymiz. Aurudyng aldyn almasa asqynady. Tәrtipsizdik pen tasyrlyqqa qarsy tas atu kerek, keskilesken kýres jýrgizu kerek.

Jerimizdi saqtau, tilimizdi aqtau, tabighy baylyqtarymyzdy qorghau, últtyq mýddelerimizdi qoldau jayyndaghy jiyndarymyzgha 1,5-2 mln halqy bar ýlken Almatyda nebәri eki-ýsh myng adam shyghady. Óitkeni, halyq qalyng úiqyda. Kópshilik keshegi kenestik masyl minezden de, qúldyq týsinikten de әzir arylmaghan. "Ádildik pen adaldyqty bireu alystan әkelip, bizge myqtap ornatyp beredi", dep oilaydy...

Býgingi qazaq qoghamy qaysarlyq pen janashyrlyqqa zәru. Basyn kóterip, keudesin bastyrmaytyn; zәbir kórgen zarly jamaghat mandayyn tireytin túlghalar tym az. Tipti, sausaqpen sanarlyq, joqtyng qasy...

"...Qazaqy ortada tәrbiyelengen adammyn, biraq, elde bar problema bizding otbasymyzda da joq dep aita almaymyn!" – degen tanymal sayasatker Jarmahan Aytbayúly TÚYaQBAYdyng sózin oqyp, oqys oigha qaldym.

Ádette, biyliktegi adamdy atasy bólek, anasy jattay kóruge daghdylanghan týisigimiz – biyliktegi jyly oryn, qolayly qyzmetin óz erkimen tastap, qarapayym halyq jaghyna shyqqan býginde 65 jastaghy 50 jyldyq enbek joly bar adamgha da, әste, asa jyghylyp sene qoymaymyz-au?!.

Senim men nanym júrday zamanda ómir sýrip jatyrmyz. Áytpese, otbasyndaghy on balanyng eng ýlkeni bolghandyqtan, búghanasy bekimey jatyp, beynetti enbekke aralasyp, kombayn jýrgizushisining kómekshisi, 8-synyptan bastap kombaynshy bolyp ter tókken, demalys sayyn ýy baqshasynda ósirgen jemis-jiydek, kókónisti Tashkent bazaryna púldap, әke-sheshesine qant-shәiin aiyrugha qolghabys etken, ómir jolyn auyldyng qarapayym júmysshysynan bastaghan adamgha da senimsizdik kórsetemiz. Sonda júmysshygha senbegen elding bolashaghy qalay bolmaq?!.

...Qazaqtyng qadym tarihynda "Saylau әdiletsiz ótti!" dep, kenet, biyik lauazymdy qyzmeti men júmaqtay júmsaq dәrejesin tastap shyqqan jalghyz adam – Jarmahan Túyaqbay. Árbir ózekti pendening shamasy jetip, jigeri shydaytyn sharua emes. Jýregi men ary taza adamnyng qylyq-qasiyeti!..

Pende jeke basynyng baqytyn, baylyq-qazynasyn ne ýshin, qanday biyik maqsattar ýshin qúrban qylady? Jaratqan iyemiz adamgha jalghyz mәrte ghúmyr beredi. Yaghni, qayta-qayta qatelesip, kemshilikterindi dýrkin-dýrkin týzetuge mýmkinshiligi bolmaydy, adamnyng ómiri tym qysqa, kýrmeuge kelmeydi...

Endeshe, keng maghynada, ómirlik dengeyde, jeke basynnyng taghdyr-talayynda bir-aq ret qatelesuge bolady. Basqa mýmkindik joq. Osynau jalghyz mýmkindikti qoldan berip, jaqsy túrmystan, abyroy-qúrmetten – tarshylyq túrmysqa, bitpes kýreske bel sheship, belsene kirisu – onay ma?..

Biylikting óz erkimen ketu – asa qiyn. Alda-jalda kete qalsan, onyng jýzdegen sebep-saldarlary boluy mýmkin. Biraq, meninshe, bastysy ekeu:
1. Yryqsyz quylu, 2. Syiysa almau, yaghni, senimdi joghaltu.
Men Jarmahan Aytbayúly TÚYaQBAYdyng songhy sebeppen ketkenine sendim... Sengen sebebim: "Men arymnyng "aytqanyn" istedim, úyatymdy attap kete almadym. Erteng bireuler meni de: "Álgilermen birge otyryp, bilgenin birge istedi ghoy" dep kinәlip-kýstanalamasyn, dedim. Balalarym men nemerelerim mening aty-jónimmen jazylugha arlanbasyn dedim" – dep jazdy Jaqang (Jarmahan TÚYaQBAY).

Jaqannan keshegi "syrlas-múndas dostary" da bir-aq kýnde týgel teris ainaldy. Kýni keshe jatsang – jastyq, otyrsang – oryndyq bolugha әzir "lәppay, taqsyrlar" tegis ghayyp boldy. Memlekettegi №3 adam әp sәtte shynyraugha qúlady. "Tandau mezgili" jetkendigin mәlim etken Jaqannan: "Men neni joghaltyp, neni tabatynymdy jaqsy bilemin. Jogharghy biylikti ayausyz synaudyng men ýshin qanday da bolmashy lauazymnyng esigin tars japqandyghyn tereng týsinemin" – degen sózderding qanshalyqty qiynshylyqpen shyqqandyghyn әrkim-aq ýnsiz úghyndy.

"Oppozisiyagha kelgenimde, jas baladay sengish edim" degen tәuelsiz Qazaqstannyng alghashqy Bas prokurory, Memlekettik tergeu komiytetining tóraghasy, parlament deputaty, elimizding biylik dengeyindegi ýshinshi adam – parlament Mәjilisining tóraghasy Jarmahan Túyaqbaydyng ózin-ózi salmaqty ústap, saliqaly sóz saptap, qarapayym bolmys, júpyny kiyingenine alghashynda men de ilana qoymadym.

Áytkenmen, әidik sheshimimen eldi dýr silkindirgen sayasatker birqalypty minez-qúlqynnan tanbay: "Mәsele tek qana biylikpen teketirestikte, tek qana, bir-birimizdi jamandauda emes. Ol sayasy órkeniyettiliktin, sayasy mәdeniyettilikting kórinisi emes. Biylikte jaqsy adamdar da, nashar adamdar da bar. Bәrin "jaman adam" dep aita almaymyz. Biz eger de ózimizdi jogharghy dengeyli, órkeniyetti, algha qoyghan maqsatyna jetuge úmtylghan sayasy kýsh dep esepteytin bolsaq, onda biz biylikti tek qana synap qoymay, ol jiberip jatqan qatelikterdin, әdiletsizdikterding joyylu joldary qanday, býgingi kýni eldegi problemalardyng sheshilu joldary nede, dep sol tyghyryqtan shyghu kórsetu jolyn úsynamyz." – degen ótkir de ashy mәlimdemesinen keyin, qazaq qoghamyndaghy qarsylyq qadetin auyzdyqtaytyn ghana emes, aqylgha keltirip, artynan erte alatyn kýsh dýniyege keldi, dep týsindim. Búl – kýsh-quaty kemel, mýmkindigi mol, ishki jan-dýniyesi tegeurindi túlghanyng uәji edi.

Biylikting "Otan" partiyasynyng keshegi basshylarynyng biregeyi – "sosial-demokrat" jeydesin kiydi. Jeydesi qonymdy eken, biraq, el biyligining shyn bet-perdesin kórip, shynayy bolmysynan shoshyndy.

Qazaq oppozisiyasynyng ashanasyndaghy berekesizdikti kórip, kóniline týidi. Qym-qighash qarsylyqtar men qatelikterge sýrindi. Qazaq oppozisiyasynyng qos býiregi qysymda eken: aldymen, ózara auyzbirligi joq, sosyn, biylikting qoqan-loqqysy kýshti kórindi. Á degende mýiizderi qaraghayday qos sayasatker qúrban boldy. Birneshe belsendiler men jigerli jornalshylar da ajal tyrnaghyna ilindi.

Qinalghangha qol úshyn beretin, ushyqqan ahualgha әser etetin kýsh-quat qazaq oppozisiyasynda bolmay shyqty. Jýrek auyrdy, jan kýizeldi, qoldan keler dәrmen joq... Búl – qazaq oppozisiyasy bastamalarynyng әlsizdigi emes, oppozisiya birligining әljuazdyghy bolatyn.

"Men bilemin!" deytin órkókirektik әrkimde-aq bar, biraq, ortaq maqsat, negizgi mýddege jetu jolynda tek qúr aiqay, bos qoqan-loqqymen jalyndatyp-jalaulata bermey, arakidik qarsylastarmen әngimelesip-kelisim jasaugha da tura keledi. Qazaqtyng oppozisiyalyq partiyasynyng basshysy bolu – jenil jol emes. Búl – birinshi kezekte jalpy qazaq oppozisiyasynyng basyn qosyp, biriktiruge tyrysu. Ázirge búl bederli beles Jaqana da aldyrmay, alystan "qol búlghap" túr...
Degenmen, Mәjilisting keshegi manghaz tóraghasy, qatang talapty prokuror, qatal tәrtipti tergeu komiytetining basshysynyng – az ghana uaqytta sózi júmsaq, óni jyly, syndy kóteretin, mindi jeteleytin jaghymdy sayasatkerge ainalghanyna dosy da, dúshpany da an-tang qaldy.

Jalpaq júrt ta, resmy biylik te "Oppozisiya" degen sózdi – "qarsylyq" dep týsinedi. Týbirimen qate. Anyq adasu. Shyndap kelgende, oppozisiya – qoghamnyng qozghaushy kýshi. Biylikting balamasy nemese qarsylasy emes, biylikting seriktesi jәne kenesshisi.
20 jyldan asqan erkin tarihymyzda osynau shyndyqty túnghiyq týsinip, boyamasyz úghynsaq – әleumettik әleuetimiz anaghúrlym quatty bolar edi. Sayasy túghyrymyz myqty, әl-auqatymyz artyq túrar edi...

Aqyldy oppozisiyanyng túghyrnamasy – tabighy jolmen damu men mәmile әdisimen algha jylju. "Elding balamaly damu jolyn úsynghan adam – elding dúshpany emes. Men býgin "bireudi jauapqa tartayyq" deuden aulaqpyn. Eldegi jaghdaydy jaqsartu ýshin qatelik jasaghandardyng barlyghyna syrttay keshirim jasayyq. Eger Elbasy sayasy reformany ózi jýrgizse, eldi basqarudy jalghastyra bersin" – deytin Jaqang aitqan tura sóz, ashyq әngime elding bәrine birdey jagha ma ? Joq!

Qazaq oppozisiyasynyng taktikalyq tәsilderi men strategiyalyq saliqalylyghynda belgisiz bir kemshin-min, týsiniksiz týitkil bar ekendigi ras. Óitkeni, jaqtastary az, janashyrlary kem. Qazaqtan tym qashyq, adamnan tym alys...
Mysaly, qazaghy qalyng Ontýstikting qaynaghan ystyghynda tuyp-ósken qazaqy azamat Jaqannyng Jalpyúlttyq sosial-demokratiyalyq partiyasynyng (JSDP) ózegi – qazaqylyghy basym Almaty, Qyzylorda, Jambyl, Ontýstik Qazaqstan, Atyrau jәne Manghystau oblystary bolsa da, jalpy sany 140 myng adamnyng ainalasynan alystay almay túr.

Bir zamanda biylik partiyasynyng tizginin ústaghan tәjiriybeli de tisqaqqan túlgha: "Qazaq últyn qorlaytyn sóz aitqany ýshin kim bolsa da qylmysty jauapqa tartyluy tiyis. "Tiyisti qúqyq qorghau organdary ne baghyp otyr?" degen súraq tuyndaydy" – deytin uyty ashy, quaty joyqyn mәlimdemeler jasaghanda, qazaqtan basqa últtyng týp-túqiyany tyjyrynyp, toqtap qalady.

Jana demokrat jan-jýregi syzdap: "Árbir sanaly adamnyng últtyq mәselege beytarap qaramauy kerek. Qazaqstanda 4 millionnan astam adam kedeyshilik qamytyn kiyip jýr. Onyng basym kópshiligi kim? Qazaq!
Keybir auyldyq jerlerde kedeyshilik dengeyi túrghyndardyng 80 payyzynan astamyn qamtydy. Qúrt auruymen auyratyndardyng sany songhy bes jylda 81,5 payyzgha ósti. Jýkti әielderding 55 payyzy sapaly tamaqtanbaudyng kesirinen anemiyagha shaldyqty. Múnyng bәri qazaqtar!" – degende, qabyrghaly qazaghy kenirenip ketti...

Ókinishke qaray, «Ádiletti Qazaqstan ýshin!» qozghalysynyng jetekshisi, oppozisiyalyq toptan preziydent saylauyna ortaq ýmitker Jarmahan TÚYaQBAYdyn: «N.Nazarbaevtyng eldi basqaryp otyrghanyna 15 jyl boldy. Biraq, 15 jyl el basqaru kerek degen qay jerde jazylghan?» – degen batyl sózine basyn iyzep, aiyzy qanghan qazaghy, jeme-jemge kelgende, biylikke basshúlghyghyshtyq syrqatynan ajyray alar emes.

"Halyq baylyghynyng talan-tarajgha salynghanyn, tabighy shiykizattardyng barlyghyn sheteldik kompaniyalardyng iyelenip otyrghanyn, múnaydan týsken qarajattyng offshorlar arqyly sheneunikterding qaltasyna jútylyp jatqanyn, zeynetkerler men júmysshylardyng enbekaqysy óskenimen, tauar baghasynyng birneshe esege kóterilip, ekonomikanyng infliyasiyagha úshyraghanyn, Konstitusiyada "Preziydentting jaqyn tuystary memlekettik joghary lauazymdy qyzmette isteuine bolmaydy" dep jazylsa da, Elbasynyng kýieu balalarynyng Qazaqstan ekonomikasynyng basym bóligin "ashsa – alaqanynda, júmsa – júmyryghynda" ústap-basqaryp otyrghandyghyn, Preziydentting qyzdarynyng eldegi búqaralyq aqparat qúraldary men zergerlik, qúrylys salalaryn biylep-tóstep kele jatqandyghyn" shimirikpey tura әri dәleldi sóz etken elimizdegi №1 erkin oily adam – Jarmahan TÚYaQBAYdyng da artyna sham alyp týsken ashyq dúshpandary men qasynda jýrip, "qabyrgha" kemirgen jasyryn jaulary az emes...

...Serkesi saliqaly qazaqtyng sosial-demokrattary biylikpen mәmilelesuge, kelisuge әrdayym әzir. "Mening eshkimge óshtigim de, ókpem de joq, – deydi bir kezdegi qazaqtyng Bas tergeushisi Jaqan. – Tek qana eldegi sayasy sheshimderdi qabyldau әdisterimen kelise almaymyn. IYә, bizding oppozisiyanyng ózine de qayta janghyru, modernizasiya, taktikalyq tәsilder men startegiyalyq maqsattardy ózgertu, tipti, kezkelgen jaghdaygha beyimdele alu (kreatiyv) qajettigin týsinemin. Biylik pen oppozisiyanyng bir-birine keskilese qarsy túruy – eshqanday jaqsylyqqa da, jeniske de jetkizbeydi. Tayau Shyghys ta, "Arab kóktemi" de sózimizge dәlel..."

Rasynda, jaqtastary Reseymen odaqtastyqqa qashanda múqiyat boludy ýnemi eskertuden jalyqpaghan Jaqannyng Keden Odaghy turaly mәselening terenine boylap: "Otandyq ónimderimiz bәsekelese ala ma?" – degen dәiekti dәleli este qalypty. Ókinishtisi sol: Jaqannyng jaqtastarynyng Keden Odaghy mýshelerining ekonomikalyq sәikessizdik jayyndaghy kýdigi ras bolyp shyqty. Kelesi tartys Euraziyalyq odaqtyng tәuelsizdigimizge tóndiretin qaupi tónireginde órbimek...

Zanger adam qashanda qúqyq qaghidalarynan qalys ketpey, qay mәselege de zandylyq túrghysynan bagha beredi. Al, әdildik kókpargha týsken qoghamda aqiqatqa qol jetkizu mýmkin be? Mәselen, sottyng tóraghasy zannyng baptaryn basshylyqqa almay, qarjylyq toptardyng aidaghanyna kónip, aidauyna jýrse – múnday mәngýrt elding bolashaghy bar ma?!. Eldegi zang shygharudyng altyn túghyry – Parlamentting qos palatasynyng qúqyqtaryna túsau týsse, ne bolghany?..

"Jaghdaydy jaqsartatyn jalghyz ghana jol bar, ol – Ata Zanymyzgha ózgertuler engizu, – deydi keshegi Mәjilis spiykeri. – Ol ýshin Parlamentting qos palatasy men Preziydentting kelisimi qajet. Býgingi kýni múnyng ózi mýldem mýmkin emes nәrse."
Isting iyinin, kýrmeuding týiinin biletin adamnyng kónilsizdey sózi – eriksiz senimindi setinetip, ýmitindi kemitedi...

Býgingi sheneunik bedelden júrday. Qyzmetine baqylau joq. Qyzmet babyn paydalanbaytyn, para almaytyn, sybaylas jemqorlyqqa kónbeytin sheneunikti kórmeden de tappaysyn. Memlekettik qyzmet jýiesi: para almay – bayymaytyn, lauazym bolmay – syilanbaytyn, sybaylastyq jasamay – senbeytin, jemqorlyq etpey – óspeytin tәsilmen týzilgen.

Qazir biyliktegi sybaylas jemqorlyqpen – biylikting ózin kýrestirip qoyghan. Óz-ózimen kýresken paluandy kórdiniz be?!. Ýgit-nasihat, jalynyp-jalbarynu, úyaltyp-qyzartu, qorqytyp-ýrkitu әdisteri de bar. Biylik "ong qolymen" alyp, "sol qolymen" salyp jatyr.

Sybaylas jemqorlyq – biylikting ózine qauip tóndire bastady. Ne istemek kerek? Tez arada, shúghyl qimyldap, qúqyqtyq reformalar jasau kerek!..

Taghy da sayasy reformasyz – qúqyqtyq reformalar jasaudyng mýmkin emestigi aldymyzdy kes-kesteydi. Tәuelsizdik jyldarynda elimizding sot salasynda da, basqa qúqyq salalarynda da reformalar jasaugha talpynystar boldy. Áytkenmen, syrqat adamdy emdeu ýshin, aldymen, jalpy sauyqtyratyn dәrumender salyp, organizmdi tútas tazartyp alu qajet. Sol sekildi qanday da bir reforma – sayasy reformasyz nәtiyje bermeydi, syrqat adam kýsh-quatyn jinamay, auruyn jene almaydy...
Aytalyq, "Prokuraturanyng tikeley mindetterin aiqyn anyqtap alu kerek, – deydi búrnaghy Bas prokuror. – Prokuratura – Ata Zanymyzgha ghana baghynyp, qoldanystaghy zandardy basshylyqqa alatyn tәuelsiz, әdil, alalap-búrmalamaytyn jogharghy qadaghalaushy oryn ba, әlde, qylmyskerlikpen kýresetin, belgili qylmystyq isterdi tergeumen ainalysatyn qylmystyq qualaushylyq organy ma? Qazirgi prokuratura degenimiz – jogharghy qadaghalaushylyqty da, qylmystyq qualaushylyqty da tiyisti dәrejesinde atqarugha qauqary jetpeytin qúrama ghana. Bas prokuraturanyng shtat sany songhy jyldary 2-3 ese ósti. Osy ong nәtiyjesin berdi me?.."

Búrynghy Bas prokuror Jaqang qúqyq jýiesining sýiegin shaghyp, mayyn jegen maytalman maman. Sondyqtan: "Biylik tarmaqtarynyng jauapkershilikterin anyqtap bólip alyp, halyqtyng qatang baqylauyn ornatatyn naqty tetikter tauyp, jýzege asyrmasaq, bir ornymyzda ýielep túra beremiz!" – deydi tәrtipti sóilep, tiyanaqty oy qorytatyn keshegi Áskery prokuror.

Bizding jeke taghdyrymyzdyng da, tipti, balalarymyz ben nemerelerimizding kýlli taghdyrynyng da – qoldanystaghy zandardyng talap-quatymen emes, bireulerding kónil-kýilerine, tuystyq-juystyghyna, dostyq-qastyghyna, telefon әngimelerine baylanysty sheshiletin jaghdaydy qalay ghana jiberip aldyq, qalaysha bayqamay qaldyq, degen ashu-yza, uayym-qayghy ishtey ezip-janshidy, әrbirimizdi...

...Bir zamanda, bәlkim, Jaqandardyng qataryna basqa adamdar, jana tolqyn keler. Mýmkin múny "ýshinshi kýsh" dep ataymyz ba, "Qúryltay" deymiz be, әiteuir, ary tazalau, niyeti adaldau, bala-shaghasynyng ertenine basy auyryp, baltyry syzdaytyn adamdar bas biriktirip, mindetti týrde Qazaq Elin janartyp-jandandyrugha úmtylys jasar...

Bәlkim, búl topqa sayasy kózqarastary әraluan adamdar shoghyrlanuy da kәdik. Basty mәsele – betimen ketken biylikting keudesin basyp, tәubesine týsiru; jayylyp jatqan jaghdaydyng etek-jenin jinap, qalypqa keltiruge kýsh salu.
Arman-múny osyghan sayghan qazaqtyng bas oppozisioneri bylay deydi: "Egemendikting 20 jylynda halyq biylikke de, basqagha da senuden qaldy. Sondyqtan biz jana tújyrymdamamyzda: "Halyqqa da, biylikke de eng asyl qasiyet – adamgershilik qúndylyqtaryn qaytaru kerek" dep jazdyq..."

Janaózen qasiretining týiini de qarapayym adamgershilik qúndylyqtardyng tabangha taptaluynda jatyr. Júmysshylar men qojayyndarynyng arasynda kelispeushilik oryn aldy. Júmysshynyng talabyna qúlaq aspay, kekireygen qojayyn qoldan qarsylyq tughyzdy. Kelispeushilikting tamyryn tauyp, daudyng kýrmeuin sheshu arqyly deldal bolugha tiyis biylik birden qojayyndardy qoldap shygha keldi. Aqyry, jaghday ushyghyp, baqylau shenberinen shyghyp ketti.
Elimizdegi jappay júmyssyzdyq – kedeyshilikke alyp keldi, kedeyshilik – kiykiljinge sýiredi. Biylik әr qadamyn "jeti ólshep, bir kesip", aibaylap basuy kerek.

...Qazir Jarmahan TÚYaQBAYdyng biylikten óz yrqymen bas tartqanyna 9 jyl toldy. Osy jyldarda birde-bir adam ashyghyn aityp, әdildik quyp, óz erkimen biylikten bas tartqan joq! Sirә, jana qazaq tarihynda múnday jýrek jútqan batyl qadam men bet qaratpas batyrlyq qasiyetting jalqy iyesi – últymyzdyng úlaghatty úly, qazaqtyng qaharman perzenti Jarmahan TÚYaQBAY jalghyz bolyp qalatyn siyaqty!

Dese de, biylikting úshar basynda ishi qazanday qaynap, tilin tistegen taza jigitter de az emes. Osydan 10-15 jyl búryn biylikting belgili bir tarmaqtary men kezenderinde shyndyqtyng úshyn shygharyp, az da bolsa, adal sóz aitugha mýmkindik bar edi, bolmashy oy erkindigi bar edi – qazir oghan qara qúlyp salyndy. Bәrin belgisiz ýrey biylegen, qorqynysh qysqan. Biylikke de, oppozisiyagha da kónili qalghan júrt joldan adasyp, qaysybir lankesterding qúryghyna týsip jatyr...

Biylik jauapkershilik sezinip, qogham baqylau qoymasa, kónilsiz kýninning kólenkesi ketpeydi. Sheneunik ózinen-ózi aqylgha kelip, aryna jýginbeydi. Memlekettik qyzmette kadr tandap-irikteuden bastap, әrbir taghayyndaudyng bәri halyqtyng alaqanyndaghyday aiqyn da ashyq boluy kerek. Sonda ghana bilimdi ozyp, bilikti ósedi.

Dese de, búlay bolaryna: qazaq topyraghynda adaldyq jenip, әdildikting ornaryna senuding ózi qiyamet. Al, elimizding Bas demokraty: "Bizding elimizde bәri de boluy mýmkin!" – dep, ýmit shyraghyn ýrleydi... Bizding tilegimiz de Jaqannyng niyetimen sabaqtas: "Bizding elimizde tek qana jaqsylyqtar bolsyn!".
"Tandau mezgilinin" maytalman-marqasqasymen basqasha boluy mýmkin be?!.

Qajymúqan GhABDOLLA,
"Qazaq Eli" halyqtyq qozghalysynyng tóraghasy
Abai.kz