Býgin elordada Astana Halyqaralyq forumynyng plenarlyq otyrysy ótip jatyr. Sharagha Qatar Ámiri, Qyrghyzstan Preziydenti, Bosniya jәne Gersegovina Prezidiumynyng Tóraghasy, Ózbekstan Premier-ministri, sonday-aq ýkimetterdin, diplomatiya, biznes, ghylymy toptardyng ókilderi jinaldy.

Qasym-Jomart Toqaev Astana halyqaralyq forumynyng plenarlyq sessiyasynda aitqan sózin shaqyrtudy qabyl alghany ýshin jogharyda atalghan túlghalargha rizashylyghyn jetkizumen bastady. Memleket Basshysynyng jiynda aitqan sózderining ýzindisin nazarlarynyzgha úsynamyz.

«Juyrdaghy COVID-19-dan bastap qaruly qaqtyghystargha deyingi «jana daghdarystar» bizding nәzik halyqaralyq ekojýiege qauip tóndiredi. Biraq búl túraqsyzdyqtyng sebebi terende jatyr. Sonymen qatar biz 30 jyldan keyin búrynghy «bloktargha» bólinushilik oi-sanasyna qayta oralu jaghdayyna kuә bolyp otyrmyz.

Jikke bólinushilik kýshi tek geosayasy mәselemen shektelip qalmaydy, onyng ekonomikalyq astary da bar. Ekonomikalyq sayasat qaru retinde ashyq qoldanyluda. Búl qarama-qayshylyqtar sanksiyalar men sauda soghystaryn, maqsatty boryshkerlik sayasatty, qarjylandyru kózderinen shekteudi nemese joidy, sonday-aq investisiyany baqylaudy qamtidy.

Erkin sauda, jahandyq investisiya, innovasiya jәne adal bәsekelestik sekildi faktorlardyng jiyntyghy songhy onjyldyqtarda negizi qalanghan әlemdik beybitshilik pen damudyng irgetasyn birtindep qirata bastady», – dedi Toqaev.

Sonymen qatar, Preziydent jasandy intelekten bastap biotehnologiyagha deyingi tehnologiyalardyng jer-jahangha әser etetin aitty.
«Olar shekteuli últtyq shenberde ghana engizilip jatyr. Osy faktorlardyng barlyghy jahandyq әlemdik tәrtipti ýlken shiyeleniske iytermeleydi. Búl ózara senimsizdikti arttyryp, belgili halyqaralyq forumdardyn, qoldanystaghy jýienin, qauipsizdik rejiymining jәne yadrolyq qarudy taratpau salasyndaghy mehanizmderding qyzmetine keri әser etedi» – dedi Ol.

Qasym-Jomart Kemelúly Qazaqstannyng shetelden keng kólemde investisiya tartudy jalghastyratynyn jәne elimizde biznes jýrgizu ýshin barynsha jaghday jasaytynyn atap ótti. Sonday-aq sheteldik seriktesterde de osynday jauapkershilik sezimi bolady dep ýmittenetinin jetkizdi.

Memleket basshysynyng aituynsha, byltyr Qazaqstan eksporty 40 payyzgha artqan eken. Avtomobili qúrastyru, farmasevtika, metall óndeu jәne mashina jasau siyaqty birqatar salada da algha jylju bayqalady.

Preziydent Qazaqstannyng Ortalyq Aziya elderimen qarym-qatynasy turaly da sóz qozghady.
«Biz Aughanstandaghy gumanitarlyq daghdarysty enseruge belsene atsalysamyz. BÚÚ ayasynda aughan halqyna jan-jaqty kómek kórsetuding qajettiligin atap ótkim keledi. Búl orayda Ortalyq Aziya jәne Aughanstan ýshin Almatyda BÚÚ Túraqty damu maqsattarynyng aimaqtyq ortalyghyn qúru manyzdy.

Qazaqstan jahandyq jәne aimaqtyq seriktesterimen dostyq qarym-qatynasty nyghaytu ýshin bar kýsh-jigerin júmsaydy. Biz qazirgi jaghdayda Ortalyq Aziyadaghy bauyrlas eldermen aimaqtyq әriptestik ornatugha basa nazar audaramyz», – dedi Ol.

Memleket basshysy forumgha qatysushy qonaqtargha Qazaqstannyng býgingi jay-kýii, ertengi maqsaty turaly da aitty.
«Qysqa uaqyt ishinde biz sayasy instituttardy reformalap, Preziydentting ókilettigin shektedik. Konstitusiyagha ózgerister engizip, sayasy jәne ekonomikalyq jýieni qayta janghyrttyq. Sybaylas jemqorlyqpen kýresip jatyrmyz. Sondyqtan qazirgi Qazaqstannyng osydan eki jyl búrynghy Qazaqstanmen salystyrghanda edәuir aiyrmashylyghy bar.

Qoldanystaghy jýieni ózgertudi kózdeytin bizding jolymyz әli bitken joq. Biz sayasy reformalar men adamy kapitalgha investisiya qúi ortaq tabystyng «qaqpanynan» qútqaryp, ekonomikamyzdy meylinshe túraqty etetinin jaqsy týsinemiz. Aytuly ózgeristerden ótkenimizben, әli de kóp nәrse isteuimiz kerek. Alayda biz ózimiz tandaghan joldy abyroymen jýrip ótu ýshin barlyq syn-qaterge dayyn bolu kerektigin de bilemiz. Ári biz búghan dayynbyz», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Sonymen qatar Preziydent klimattyng ózgerui jer-jahangha tóngen syn-qaterlerding ishindegi eng qiyny ekenin jәne Ortalyq Aziya osynau qaterlerge qarsy túru ýshin alghy shepte bolatynyn aitty. Su resurstarynyng jetispeushiligi de әlemdi alandaty. Búl turaly ol: «Ghalamdyq aua temperaturasynyng 2050 jylgha qaray 1,5℃-qa kóteriluin sәtti shekteu mýmkin bolghannyng ózinde, Ortalyq Aziya elderi kýn rayynyng 2-den 2,5 ℃-qa deyin kóterilgenin bayqaydy. Búl biz ómir sýretin ortanyng traformasiyasyna, naqtyraq aitqanda shólge ainaluyna, odan keyin tirshilikting joyyluyna alyp keledi. Sondyqtan barlyq syn-qaterge dayyn boluymyz kerek.

Su resurstarynyng jetispeushiligi shyn mәninde alandatady. Ortalyq Aziyadaghy quanshylyq pen su tasqynynan keletin shyghyn jalpy ishki ónimning 1,3 payyzy dengeyinde dep baghalanady. Auyl sharuashylyghy daqyldarynyng ónimdiligi 30 payyzgha deyin kemip, 2050 jylgha deyin 5 milliongha juyq ishki klimattyq migranttyng payda boluyna әkep soqtyrady.

Bizdegi múzdyqtardyng kólemi qazir 30 payyzgha qysqardy. Aymaqtaghy eki ýlken ózen Syrdariya men Ámudariyadaghy su dengeyi 2050 jylgha qaray 15 payyzgha týsedi. Biz aimaqtaghy ekologiyalyq apattyng aldyn alu ýshin Halyqaralyq Araldy qorghau qoryn qoldaugha kóbirek qarjy bóluge shaqyramyz», – dedi.

Qasym-Jomart Kemelúly dәl osy sebepti aimaqtaghy klimat jәne ózge de mәselelerdi talqylau ýshin men Almatyda Ortalyq Aziya elderining jobalyq kensesin qúrudy jәne BÚÚ sekildi halyqaralyq úiymdardy tarta otyryp, 2026 jyly Qazaqstanda Aymaqtyq klimattyq sammit ótkizudi úsyndy.

Abai.kz