Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Ádebiyet 2840 5 pikir 16 Mausym, 2023 saghat 12:18

Shәkәrimning kóregendigi men taqualyghy

Áuliyelerding ózderine sәikes erekshe qasiyetteri  bolady. Qarapayym adamnyng boyynda joq kóptegen sonday erekshelikterining biri - kóregendik. Olar ótkendi kórip, bolashaqty alystan boljay alady. Onyng sebebi de bar. Ruhany túrghydan keletin bolsaq, býkil әlem negizi ruhany bolmysta jatyr, yaghny býkil әlem Alla taghalanyng Shapaghat Núrynan jaratylghan.

Jýrek kózi ashylyp, joghary jetilgen adamdar ómirding ruhany negizine ýnilip, tirshilikting barlyq syr men symbatyn jaqsy týsine alady. Sondyqtan, olar ýshin búl әlemde qúpiya joq. Áuliyeler qogham ómirinin, tabighattyng ghana emes, adam taghdyrynyng da qyry men syryn jaqsy biledi.

Kóregendigi. Shәkәrim atamyz әulie bolghan adam. Sondyqtan osynday kóp qasiyetterining biri onyng kóregendigine kózimizdi jetkizu ýshin «Qúmarlyq degen bir it bar» atty ólene ýnilip kórelik. Búl óleninde ol adam ómirining zardabynyyng syryn ashyp,  qúmarlyqqa qanday baylanysy bar ekenin kórsetedi.

Qúmarlyq degen bir it bar,
Janyna jau shyn it bar.
Aldy-artyna qaratpas,
Rahymy joq tym it bar, –

dep qúmarlyqtyng jangha qanday ziyandy ekenin eskerte kelip, әri qaray búl qúmarlyqtyng qaydan shyghatynyn jazady. Onyng shyghu sebebi – sauyqqa, anshylyqqa, doyby jәne qarta oiyndaryna, sәnqoylyqqa asa boy beru ekenin týsindiredi. Ayta ketetin nәrse, anshylyqty keybir adamdar maqtanysh etse, al Shәkәrim búny ózine kemshilik kórip, keyinnen anshylyqty ómir boyy tastay almaghanyn ókinishpen aitqan eken. Búl óleninde Shәkәrim ózining qúmarlyghyn qanaghattandyru ýshin fәny әlemdegi barlyq jan iyeleri tәrizdi jasaghan qylyqtaryna ókingendey bylay deydi:

Arpalystym, alystym,
Jaghalastym, jarystym.
Dәl ózindey bolghan son,
Ozamyn dep qarystym.

Ári qaray jetistikke jetken sayyn elding maqtaghanynan bu alyp saghym qualay bergenin jazady. Ózining osy beyshara jaghdayyn «Áli kelem dalaqtap, Qyzyl tilim salaqtap» dep jaqsy kóre bilip, syngha alyp, endi kәri qoydyng jasynday ómiri qalghanda bylay dep ókinishin bildiredi:

Zaman ótti, jas ótti,
Qayrat, óner bos ketti.
Abúiyr joq, sana joq,
Óz basyna ne jetti?

Osylay, qúmarlyqtyng sonynda ózining kóp ómirin bos ótkizdim dep ókinedi. Ádette, Shәkәrim ózinin  ghibratty ólenderinde ómirding shyrghalandaryn kórsete kele, әri qaray odan shyghu jolyn da ózi berip otyrady. Búl óleninde qúmarlyqtan shyghu jolyn bylay dep kórsetedi:

Estigendi úgha ber,
Ydysyng bolsa – tygha ber.
Paydasyz bolsa qúmaryn
Silkinip tastap shygha ber.

Búl joldardan qúmarlyqtan shyghu joly – eng әueli estigendi úghyp, ol bilimdi boygha tereng sinirip, paydasyz qúmardy silkinip tastap shyghu ekenin úghamyz. Búl óleng adamdy algha sýireytin jan qúmary emes, kerisinshe, keri tartatyn tәn qúmary turaly bolyp otyrghany, әriyne, týsinikti bolsa kerek.

Qyryq jyldan ótip jasym,
Aqylym boldy syrlasym,
Otyz jyldyq zamandasym,
Imanym – basshy joldasym...

...Jarymnyng núryna janyp,
Tәnim kómir bola qalyp,
Jýregimdi jaryp alyp,
Aghyzdy aramyn, nasyn...

...Kóbi men istegen isim,
Búryn kórgen búl bir týsim,
Tazarghan song sonan ishim,
Dedim men: «Astapyralda!»

«Qyryq jyldan ótip jasym»

Shәkәrim ózining basqa da shygharmalarynda kóptegen ómir shyrghalandarynyng syryn ashyp, osylay odan shyghu joldaryn kórsetip otyrady.

Kenes dәuiri ornaghannan keyin elding jaghdayyn ózgertuge bolmaytynyn kórip, endi búl fәny әlemnen qol ýzip, tau ishine ketip jalghyzdyqqa berilgen. Ol Kenes ýkimeti úsynghan, ózine ynghayly Almatygha ghylymy qyzmetke shaqyrudan da bas tartyp, alghan ruhany baghytyn ústandy. Búl oghan jetiluding shynyna jetuge, yaghny әuliyelik dengeyge kóteriluge mýmkindik berdi.

Taqualyghy. Ruhany jetilgen adamnyng qasiyetterining biri – taqualyq. Taqualyqtyng maqsaty – nәpsini jenu. Nәpsi Alla taghalanyng bir quatynan payda bolatyn adam qasiyetterining biri bolghandyqtan, ony jenu óte qiyn. Sondyqtan búl qasiyetke ruhany bilimmen bolmys syrlaryn tolyq ashyp, ruh pen tәnnin, olardyng ózara baylanysyn, Alla taghala men jannyng qarym-qatynasyn týisingen, sonymen birge, alghan bilimin tәjiriybe arqyly boygha sinirgen adam ghana jete alady. Nәpsini ruhany bolmys arqyly, yaghny jýrek kózin ashu arqyly ghana jenuge bolady. Jetilu barysynda ruh tazaryp, ózinen tómengi quatty, nәpsini jenuge mýmkindik alady.  Osylay taza jolgha týsken adam búl fәny ómir qyzyghynan alystap, taqualyqqa bas úrady. Ol fәny әlemning yqpalynan bosanady.

Shәkәrim ózining osynday halin bylay dep bildiredi:

Men – bir tilsiz kólikpin,
Basyma soqpa, dauyng joq.
Tepkileme, ólikpin,
Shaytannan basqa jauym joq.

Qyzyghyp sender úmtylar,
Qasyma ergen qauym joq.
Jazamdy keship, mútyndar,
Jazadan, sirә, sauyng joq.

(«Men – bir tilsiz kólikpin»)

Shәkәrimning barlyq jan dýniyesi Alla taghalagha shoghyrlanyp, ol fәny ómirlik ortamen qarym-qatynasyn shektep, jalghyzdyqqa úrynghan. Jan qúmary biylegen múnday adam ózining tәn qúmary biylegen barlyq dos-jarandarynan, tughan-tuystarynan shetteledi. Ol endi kýndelikti ómirding bylghanyshyna alys bolugha úmtylady. Kýndelikti ómirdegiler ony úmyta bastaydy.

Áulie adam ýshin búl dýniyening qúny tómen. Ol búl dýniyede tek qana ózining Jary (Alla taghala) ýshin ghana jýr. Ol ýshin búl ómirde rahat joq, tek tezirek óz Jaryna jetudi armandaydy. Shәkәrimning múnday armany onyng «Jetim bala iyesiz» atty óleninen jaqsy bilinedi.

Oyla, men bir azatpyn,
Bar beynetten qútylghan,
Tipti, qyzyq mazaqpyn,
Jetpis oinap útylghan.

Saqtamaymyn jangha kek,
Ne dese de syrtymnan.
Mindegen auzyng mynau dep,
Qan aghyzsa úrtymnan.

Dúspanym joq, dosym joq,
Qayghydan da shoshu joq,
Rahat izdep tosu joq,
Bir jyndymyn qútyrghan.

Jaraly janym shyqsyn dep,
Qara jer meni jútsyn dep,
Ólgen song elim mútsyn dep,
Atymdy qoydym «Mútylghan».

(«Jetim bala iyesiz»)

Osy óleninen Shәkәrimning qanday biyik ruhany dengeyge kóterilgenin kóremiz. Ol búl fәny әlemning yqpalynan tolyq shyqqan, sondyqtan endi oghan eshnәrse, eshkim de әser ete almaydy.

Shәkәrim ózin «Mútylghan» dep atap, endi jalghyzdyqta, biraq Alla taghalamen biriguge úmtylghanyn bildiredi. Osylay Shәkәrim ózining búl fәny әlemning yqpalynan tolyq shyqqanyn kórsetedi. Islamda Allanyng núryna shomylyp, baqy әlemge tolyq berilgen búnday әulie adamdardy «Mәdjnýn» dep ataytyny belgili. Olardy ruhany bolmys tolyq basqaratyn bolghandyqtan, búl fәny әlemning zandylyqtaryna kónil bólmeydi. Al qarapayym halyq arasynda olardyng әreketin týsinbegendikten, esi dúrys emes, ne bolmasa, psihikalyq aurugha shaldyqqan adamdy da «mәjýn» dep atau osydan bolsa kerek.

Dosym Omarov,

Shәkәrimtanushy ghalym, filosof

Abai.kz

5 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2390