Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Birtuar 2788 5 pikir 22 Mausym, 2023 saghat 10:47

Jer qúpiyasyn ashqan alghashqy qazaq әieli kim?

Jamal Músaghaliqyzy Qanlybaeva – 1923 jyldyng 25 mausymynda Semey qalasynda dýniyege kelgen. 1940 jyly mektepti bitirip, 1946 jyly Almatyda Qazaq tau-ken metallurgiya institutyn ayaqtap, 1946-1953 jyldary Qazaq KSR ghylym akademiyasy tau-ken institutynyng marksheyder jәne geodeziya bólimine júmysqa jiberildi. Osy kezden bastap qazaq marksheyder әielining alghashqy enbek jәne ghylymy qyzmeti bastalady.

QR OMA 2064 qor. 1 tiz., 498 is., 28 p. j/b

J.M. Qanlybaevanyng ghylymy enbekteri radioaktivti izotoptardy qoldana otyryp, massivting qalyndyghyndaghy tau jynystarynyng qozghalysyn zertteuge arnalghan. Zertteu nәtiyjeleri boyynsha 1952 jyly «Qaraghandy basseyninde jer asty tau - ken júmystarynyng әserinen jer betindegi oryn auystyrudy esepteu» taqyrybynda kandidattyq dissertasiyasyn sәtti qorghady. Kópjyldyq zertteulerding nәtiyjelerin qorytyndylay kele, 1965 jyly J.M. Qanlybaeva «Massivtegi tau jynystarynyng qozghalysy prosesining zandylyqtary men әdisteri jәne jerasty qazbalarynyng keybir mәseleleri (Qaraghandy basseyni negizinde)» taqyrybynda doktorlyq dissertasiyasyn qorghap, tehnikalyq ghylymdar doktory ghylymy dәrejesin alghan alghashqy qazaq әieli boldy.

1954 jyly Qazaq KSR Ghylym Akademiyasynyng tau-ken institutynyng marksheyderlik bólimin basqardy.

Jamal bastaghan bir top ghalymdar jer asty kenderining zandylyqtaryn ashyp, ony halyq iygiligine asyru ýshin qajyrlylyqpen júmys istedi. Qanlybaeva ken jynystarynyng qozghalysyn radioaktivtik izotoptar arqyly zertteudi túnghysh ret úsynyp, ony praktikalyq jaghdayda jemisti qoldana bildi, onyng tau jynystary mehanikasy salasyndaghy zertteuleri KSRO Ghylym akademiyasy men Qazaq KSR Ghylym akademiyasynyng joghary baghasyna ie boldy. Laboratoriya júmysyn jaqsy jolgha qoyyp, ghylymiy-zertteulerge qajetti aspaptar jasap, olardy iske qosty. Ózi dýrkin-dýrkin shahtagha týsti. Jerding neler ghajayyp syrlaryn ashyp, orasan kóp, qyzyqty materialdar jinap, múnyng negizinde ghylymy tәjiriybe jasady, ony praktika jýzinde synap, bayqay kelip, radioaktivti izotoptyng «Marksheyderlik baqylau әdisi» deytin jana әdis úsyndy. Búl ghylymy janalyq elimizde keninen qoldanyluda.

1968 jyly professor ataghy bekitilip, 1970 jyly Qazaq KSR Ghylym akademiyasynyng korrespondent - mýshesi bolyp saylandy.

Halyqaralyq ghylymy baylanys arqyly AQSh, Polisha ghalymdarynyng shaqyruymen Qanlybaeva olardyng arasyna baryp 1964 jyly jerasty kenderin zertteu mәseleleri jóninde dýnie jýzi ghalymdarynyng ókilderi aldynda Krakovta, Niu-Yorkte bolghan halyqaralyq kongresinde bayandamalar jasaghan.

1966-1967 jyldary GDR-da kenshiler men metallurgterding VIII jәne XIX Halyqaralyq konferensiyalaryna qatysty. XVIII konferensiyada Qanlybaeva ýzdik bayandamasy ýshin Freyberg qalasynyng «Qúrmetti kenshisi» ataghy berildi.

1967 jyly QazKSR Jogharghy Kenesining jetinshi shaqyrylymyna deputat bolyp saylandy,

1969 jyly shahtalardaghy kómir qabattaryn iygeru kezinde qol jetkizilgen tehnikalyq progresti zertteu maqsatynda is-saparmen Angliyagha jiberildi.

1968 jylydan V. I. Lenin atyndaghy Qazaq poliytehnikalyq institutynyng Ghylymy kenesining mýshesi, sonday-aq, 1971 jyldan Qazaq KSR Ghylym Akademiyasynyng tau-ken institutynyng kandidattyq dissertasiyalardy qorghau jónindegi Ghylymy kenesining tóraghasy, sonymen qatar tau-ken institutynyng ghalam jәne jer turaly ghylymdar bólimi burosynyng mýshesi, J.M. Qanlybaeva ýlken qoghamdyq júmystar jýrgizdi. Qazaqstan KP OK úsynysy boyynsha 1968 jyly Komiytet Tóralqasynyng mýshesi әielder kenesshisi bolyp bekitildi.

Kenestik ghylymdy damytudaghy jetistikteri men halyq sharuashylyghyna ghylymy jetistikterin engizgeni ýshin 1967 jyly J.M.  Qanlybaeva ″Qúrmet Belgisi″ ordenimen marapattaldy.

1974 jyly 02 aqpanda qaytys boldy.

QR OMA 2064 qor. 1 tiz., 498 is., 18 p. j/b

Biyl Qanlybaeva Jamal apamyzdyng tughanyna 100 jyl! Onyng ómir jolynan qajymay enbek etetin, janalyqqa batyl úmtylatyn, qol jetken tabyspen toqyrap qalmaytyn, enbekqor injener, isker ghalym, qaysar әiel ekeni ónege bolyp qazaq qyzdaryna ýlgi bolyp qalary anyq!.

Daut K.

QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi

Arhiv isteri jәne qújattamany basqaru komiytetining arhiviysi

Abai.kz

5 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2388