Qazirgi qazaq qoghamyndaghy júrt nazaryn ózine audaryp otyrghan ózekti taqyryptargha otbasylyq-túrmystyq zorlyq-zombylyq, diny ekstremizm men lankestik, sybaylas jemqorlyq pen esirtki biznesi, brokonierslik, alkotәueldilik, shylymqorlyq, t..s.s. jatady. 

Osy baghytta Elordamyzda kóptegen tyndymdy ister jýzege asyp jatyr. Bizge Batys demokratiyasy osylargha qarsy kýres ashsandar bizding qatarymyzgha qosylasyndar dep emeksitedi, biraq Astanadaghy BAQ osy baghytta últtyq qúndylyqtarymyzdy býgingi kýnning ózekti mәselelerimen astastyrghan qúndy dýniyelerdi alash oqyrmandaryna úsynyp ýlgerdi. Biz tek óz tarapymyzdan tek solardy oy sýzgisinen ótkizip oqyrman nazaryna jogharyda sóz etilgen problemalar boyynsha tizbektep berip qana otyrmyzý

Býgingi kóterilip otyrghan taqyryptyng ózektiligin bәriniz bilesizder. Býginde barsha әlem elderinde beleng alghan túrmystyq zanbúzushylyq bizding elimizde de ózekti mәselelerding biri bolyp tabylady. Otbasyndaghy janjaldyng kesirinen bolatyn qylmystardyng jiyilep ketuine qogham alandauly. Zertteuler boyynsha onyng basty sebepterining birine – maskýnemdik, júmyssyzdyq, soghan baylanysty túrmys jaghdayynyng auyrlyghy siyaqty әleumettik jaghdaylar jatady. Túrmysta japa shegetinder negizinen әiel adamdar. Al, bizding memleketimiz ýshin әiel-anany qorghau erekshe mәsele. Ókinishke qaray, qazirgi uaqytta qoghamnyng qaryshtap damuyna qaramastan, әielderge qatysty otbasylyq zorlyq-zombylyq әreketter tyiylar emes. Oghan ózimiz kýnde kuә bolyp otyrmyz. Negizinen, qay halyq ta otbasyndaghy zorlyq-zombylyq turaly aitudy jón sanamaghan. Ári «Bas jarylsa – bórik ishinde, qol synsa – jeng ishinde» degen jazylmaghan «zandarymen» bekitip qoyghan. «Erli-zayyptynyng arasyna esi ketken týsedi» dep ýy ishindegi dau-janjalgha aralasudyng orynsyz ekendigin bildiredi. Zorlyqqa tózimsizdik otbasynda, balanyng kishkentay kezinen bastap tәrbiyelenui kerek. «Anasyn kórip, qyzyn al» deymiz. Ómir boyy tayaqtan kóz ashpay, ýreymen kýn keshse de, «balalarym әkesiz óspesin» degen jalghan namysty ústanghan ananyng qyzy zorlyqqa qarsy túra ala ma? Ákesi sheshesin úryp-soghatynyn kórip ósken úl ózi ýilengende kýieu boludyng jóni osy dep, júdyryghyn ala jýgiruge beyim bolatyny da ras. Osyndayda, shydamnyng da shegi bar jәne onyng saldary da qorqynyshty ekenin aita ketuimiz kerek.

Sybaylas jemqorlyqtyng erekshe belgisi - ol qylmys subektilerining óz qyzmet babyn, qúqyqtyq mәrtebesin jәne qyzmet mýddesine qayshy әri qúqyq pen ar-ojdannyng qalyptasqan normalaryna qayshy ornalasqan lauazymnyng bedelin paydalanu jolymen istelinedi. Osy әreketter mýliktik ne ózge payda tabugha jәne qanday da bir mýddeler men qajettilikterdi qanaghattandyrugha tikeley baghyttalghan. Mysaly, sayasy sybaylastyqty sayasatkerlerdin, sayasy ýmitkerlerding nemese olarmen baylanysty adamdardyng saylaudy dayyndau jәne ótkizu, belgili bir memlekettik lauazymgha taghayyndau nemese bekitu kezindegi is-әreketteri retinde anyqtaugha bolady. Memlekettik biylik jәne basqaru organdarynda jemqorlyq qylmystardyng tikeley nysany memlekettik qyzmetting bedelin qamtamasyz etetin qoghamdyq qatynastar bolyp tabylady.

2022 jyly qúqyq qorghau jәne arnayy organdar 3 myngha juyq esirtki qylmysyn anyqtaghan bolatyn. Onyng 60 payyzy esirtkini satugha qatysty tirkeldi. Tórt úiymdasqan qylmystyq top ústaldy, jetpis shaqty jasyryn esirtki zerthanasy joyyldy. Tәrkilgengen esirtkining kólemi 16 tonna bolsa, onyng ishinde 5,7 tonnasy marihuana, 918 kg gashiysh, 102 kg geroin jәne 582 kelisi sintetika.

Esirtkige qarsy kýres qarqyndy jýrgizilip jatyr. Tek biylghy jyldyng qantar-aqpan ailarynda 518 esirtki qylmysy anyqtalsa, onyng 338-i ótkizu faktisi, 59-y kontrabandagha qatysty tirkelgen. Sonday-aq esirtki tasymalymen ainalysatyn bir úiymdasqan qylmystyq top ústaldy, 11 jasyryn esirtki zerthanasy joyyldy. Osy aralyqta 986 keli esirtki tәrkilendi. Onyng 317 kelisi marihuana, 126 kelisi gashiysh, 81 kelisi apiyn, 417 kelisi geroin jәne 142 kelisi sintetikalyq esirtki bolatyn.

Brakonierlik qylmys memlekettik tabighy resurstardy saqtau jәne túraqtylyghyn qamqorlyq mindetti. Adamzattyng qayghyly tәjiriybesi retinde, bәri ózara baylanysty bolyp, sonday-aq jalpy sózsiz ózgerister biosenozyn audanynyng bir týrin jong. Shyn mәninde, qazirgi zamanghy brakonier - tek óz dereu payda kóredi jәne oghan iygiligi ýshin adam bolashaqqa joq, meyirimdilik joq ortany joygha dayyn.

Keybir adamdarda alkogolige tәueldilik sonshalyqty kýshti jәne kýshti, sondyqtan qarapayym ómir barlyq maghynany joghaltady. Alkogoli ishushiler ýshin manyzdy nәrse - búl alkogoliding kelesi dozasyn izdeu. Nelikten әzirge damyghan medisina jaghdayynda mәseleni birden sheshe alatyn әmbebap jәne quatty medisina qúrylmady? Shynynda da, alkogolizm siyaqty patologiyamen adamzat myndaghan jyldar búryn kezdesti.

Dәrigerler alkogolige tәueldilikti auyr jәne kýrdeli aurumen baylanystyrady. Búl auru úzaq jәne jeke emdeudi qajet etedi. Biraq maskýnemdi maskadan bas tartugha shaqyra otyryp, óz maskasymen qauipsiz qalpyna keltiruge jol berilmeydi. Adamnyng shyghuy óte qiyn bolatyn qatal shenber bar. Alkogolizmdi óz betinizshe qalay jenuge bolady, tiyimdi joldary bar ma?degen saualdar qazaq qoghamyn tolghandyruda.

Biz qazirgi qazaq qoghamyndaghy dertterdi tek sanamalap qana óttik.

Adam — qoghamdaghy eng basty qúndylyq. Adam, adamnyng jan dýniyesi — məngilik taqyryp. Adamnyng tabighaty óte kýrdeli, ol ghasyrlar boyy tirshilik dýniyening san qily ózgeristerin boyyna jinaqtaghan.

Búl turaly úly oishyl Abay adamdy aqyl, parasat iyesi retinde joghary   qoyady. Biz sonyng keybir tústaryn osy maqalamyzgha ózek ettik. Qazirgi qazaq qoghamyndaghy júrt nazaryn ózine audaryn otyrghan ózekti taqyryptargha otbasylyq-túrmystyq zorlyq-zombylyq, diny ekstremizm men lankestik, sybaylas jemqorlyq pen esirtki biznesi, brokonierslik, alkotәueldilik, shylymqorlyq, t..s.s. problemalar Astanalyq BAQ-ta keninen sóz etilip, oqyrmandar arasynda zor bedelge ie boldy.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz