قازىرگى قازاق قوعامىنداعى جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىرعان وزەكتى تاقىرىپتارعا وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ءدىني ەكسترەميزم مەن لاڭكەستىك، سىبايلاس جەمقورلىق پەن ەسىرتكى بيزنەسى، بروكونەرسلىك، الكوتاۋەلدىلىك، شىلىمقورلىق، ت..س.س. جاتادى. 

وسى باعىتتا ەلوردامىزدا كوپتەگەن تىندىمدى ىستەر جۇزەگە اسىپ جاتىر. بىزگە باتىس دەموكراتياسى وسىلارعا قارسى كۇرەس اشساڭدار ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا قوسىلاسىڭدار دەپ ەمەكسىتەدى، بىراق استاناداعى باق وسى باعىتتا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىمەن استاستىرعان قۇندى دۇنيەلەردى الاش وقىرماندارىنا ۇسىنىپ ۇلگەردى. ءبىز تەك ءوز تاراپىمىزدان تەك سولاردى وي سۇزگىسىنەن وتكىزىپ وقىرمان نازارىنا جوعارىدا ءسوز ەتىلگەن پروبلەمالار بويىنشا تىزبەكتەپ بەرىپ قانا ءوتىرمىزۇ

بۇگىنگى كوتەرىلىپ وتىرعان تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگىن ءبارىڭىز بىلەسىزدەر. بۇگىندە بارشا الەم ەلدەرىندە بەلەڭ العان تۇرمىستىق زاڭبۇزۋشىلىق ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وتباسىنداعى جانجالدىڭ كەسىرىنەن بولاتىن قىلمىستاردىڭ جيىلەپ كەتۋىنە قوعام الاڭداۋلى. زەرتتەۋلەر بويىنشا ونىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ بىرىنە – ماسكۇنەمدىك، جۇمىسسىزدىق، سوعان بايلانىستى تۇرمىس جاعدايىنىڭ اۋىرلىعى سياقتى الەۋمەتتىك جاعدايلار جاتادى. تۇرمىستا جاپا شەگەتىندەر نەگىزىنەن ايەل ادامدار. ال، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن ايەل-انانى قورعاۋ ەرەكشە ماسەلە. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى ۋاقىتتا قوعامنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا قاراماستان، ايەلدەرگە قاتىستى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەر تىيىلار ەمەس. وعان ءوزىمىز كۇندە كۋا بولىپ وتىرمىز. نەگىزىنەن، قاي حالىق تا وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق تۋرالى ايتۋدى ءجون ساناماعان. ءارى «باس جارىلسا – بورىك ىشىندە، قول سىنسا – جەڭ ىشىندە» دەگەن جازىلماعان «زاڭدارىمەن» بەكىتىپ قويعان. «ەرلى-زايىپتىنىڭ اراسىنا ەسى كەتكەن تۇسەدى» دەپ ءۇي ىشىندەگى داۋ-جانجالعا ارالاسۋدىڭ ورىنسىز ەكەندىگىن بىلدىرەدى. زورلىققا توزىمسىزدىك وتباسىندا، بالانىڭ كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ تاربيەلەنۋى كەرەك. «اناسىن كورىپ، قىزىن ال» دەيمىز. ءومىر بويى تاياقتان كوز اشپاي، ۇرەيمەن كۇن كەشسە دە، «بالالارىم اكەسىز وسپەسىن» دەگەن جالعان نامىستى ۇستانعان انانىڭ قىزى زورلىققا قارسى تۇرا الا ما؟ اكەسى شەشەسىن ۇرىپ-سوعاتىنىن كورىپ وسكەن ۇل ءوزى ۇيلەنگەندە كۇيەۋ بولۋدىڭ ءجونى وسى دەپ، جۇدىرىعىن الا جۇگىرۋگە بەيىم بولاتىنى دا راس. وسىندايدا، شىدامنىڭ دا شەگى بار جانە ونىڭ سالدارى دا قورقىنىشتى ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ەرەكشە بەلگىسى - ول قىلمىس سۋبەكتىلەرىنىڭ ءوز قىزمەت بابىن، قۇقىقتىق مارتەبەسىن جانە قىزمەت مۇددەسىنە قايشى ءارى قۇقىق پەن ار-وجداننىڭ قالىپتاسقان نورمالارىنا قايشى ورنالاسقان لاۋازىمنىڭ بەدەلىن پايدالانۋ جولىمەن ىستەلىنەدى. وسى ارەكەتتەر مۇلىكتىك نە وزگە پايدا تابۋعا جانە قانداي دا ءبىر مۇددەلەر مەن قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرۋعا تىكەلەي باعىتتالعان. مىسالى، ساياسي سىبايلاستىقتى ساياساتكەرلەردىڭ، ساياسي ۇمىتكەرلەردىڭ نەمەسە ولارمەن بايلانىستى ادامداردىڭ سايلاۋدى دايىنداۋ جانە وتكىزۋ، بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك لاۋازىمعا تاعايىنداۋ نەمەسە بەكىتۋ كەزىندەگى ءىس-ارەكەتتەرى رەتىندە انىقتاۋعا بولادى. مەملەكەتتىك بيلىك جانە باسقارۋ ورگاندارىندا جەمقورلىق قىلمىستاردىڭ تىكەلەي نىسانى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ بەدەلىن قامتاماسىز ەتەتىن قوعامدىق قاتىناستار بولىپ تابىلادى.

2022 جىلى قۇقىق قورعاۋ جانە ارنايى ورگاندار 3 مىڭعا جۋىق ەسىرتكى قىلمىسىن انىقتاعان بولاتىن. ونىڭ 60 پايىزى ەسىرتكىنى ساتۋعا قاتىستى تىركەلدى. ءتورت ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ ۇستالدى، جەتپىس شاقتى جاسىرىن ەسىرتكى زەرتحاناسى جويىلدى. تاركىلگەنگەن ەسىرتكىنىڭ كولەمى 16 توننا بولسا، ونىڭ ىشىندە 5,7 تونناسى ماريحۋانا، 918 كگ گاشيش، 102 كگ گەروين جانە 582 كەلىسى سينتەتيكا.

ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتىر. تەك بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار-اقپان ايلارىندا 518 ەسىرتكى قىلمىسى انىقتالسا، ونىڭ 338-ءى وتكىزۋ فاكتىسى، 59-ى كونترابانداعا قاتىستى تىركەلگەن. سونداي-اق ەسىرتكى تاسىمالىمەن اينالىساتىن ءبىر ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ ۇستالدى، 11 جاسىرىن ەسىرتكى زەرتحاناسى جويىلدى. وسى ارالىقتا 986 كەلى ەسىرتكى تاركىلەندى. ونىڭ 317 كەلىسى ماريحۋانا، 126 كەلىسى گاشيش، 81 كەلىسى اپيىن، 417 كەلىسى گەروين جانە 142 كەلىسى سينتەتيكالىق ەسىرتكى بولاتىن.

براكونەرلىك قىلمىس مەملەكەتتىك تابيعي رەسۋرستاردى ساقتاۋ جانە تۇراقتىلىعىن قامقورلىق مىندەتتى. ادامزاتتىڭ قايعىلى تاجىريبەسى رەتىندە، ءبارى ءوزارا بايلانىستى بولىپ، سونداي-اق جالپى ءسوزسىز وزگەرىستەر بيوتسەنوزىن اۋدانىنىڭ ءبىر ءتۇرىن جويۋ. شىن مانىندە، قازىرگى زامانعى براكونەر - تەك ءوز دەرەۋ پايدا كورەدى جانە وعان يگىلىگى ءۇشىن ادام بولاشاققا جوق، مەيىرىمدىلىك جوق ورتانى جويۋعا دايىن.

كەيبىر ادامداردا الكوگولگە تاۋەلدىلىك سونشالىقتى كۇشتى جانە كۇشتى، سوندىقتان قاراپايىم ءومىر بارلىق ماعىنانى جوعالتادى. الكوگول ىشۋشىلەر ءۇشىن ماڭىزدى نارسە - بۇل الكوگولدىڭ كەلەسى دوزاسىن ىزدەۋ. نەلىكتەن ازىرگە دامىعان مەديتسينا جاعدايىندا ماسەلەنى بىردەن شەشە الاتىن امبەباپ جانە قۋاتتى مەديتسينا قۇرىلمادى؟ شىنىندا دا، الكوگوليزم سياقتى پاتولوگيامەن ادامزات مىڭداعان جىلدار بۇرىن كەزدەستى.

دارىگەرلەر الكوگولگە تاۋەلدىلىكتى اۋىر جانە كۇردەلى اۋرۋمەن بايلانىستىرادى. بۇل اۋرۋ ۇزاق جانە جەكە ەمدەۋدى قاجەت ەتەدى. بىراق ماسكۇنەمدى ماسكادان باس تارتۋعا شاقىرا وتىرىپ، ءوز ماسكاسىمەن قاۋىپسىز قالپىنا كەلتىرۋگە جول بەرىلمەيدى. ادامنىڭ شىعۋى وتە قيىن بولاتىن قاتال شەڭبەر بار. الكوگوليزمدى ءوز بەتىڭىزشە قالاي جەڭۋگە بولادى، ءتيىمدى جولدارى بار ما؟دەگەن ساۋالدار قازاق قوعامىن تولعاندىرۋدا.

ءبىز قازىرگى قازاق قوعامىنداعى دەرتتەردى تەك سانامالاپ قانا وتتىك.

ادام — قوعامداعى ەڭ باستى قۇندىلىق. ادام، ادامنىڭ جان دۇنيەسى — مəڭگىلىك تاقىرىپ. ادامنىڭ تابيعاتى وتە كۇردەلى، ول عاسىرلار بويى تىرشىلىك دۇنيەنىڭ سان قيلى وزگەرىستەرىن بويىنا جيناقتاعان.

بۇل تۋرالى ۇلى ويشىل اباي ادامدى اقىل، پاراسات يەسى رەتىندە جوعارى   قويادى. ءبىز سونىڭ كەيبىر تۇستارىن وسى ماقالامىزعا وزەك ەتتىك. قازىرگى قازاق قوعامىنداعى جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارىن وتىرعان وزەكتى تاقىرىپتارعا وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ءدىني ەكسترەميزم مەن لاڭكەستىك، سىبايلاس جەمقورلىق پەن ەسىرتكى بيزنەسى، بروكونەرسلىك، الكوتاۋەلدىلىك، شىلىمقورلىق، ت..س.س. پروبلەمالار استانالىق باق-تا كەڭىنەن ءسوز ەتىلىپ، وقىرماندار اراسىندا زور بەدەلگە يە بولدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz