Aqtóbe múnay kompaniyasyna qarasty «Úly qabyrgha» («Úly qorghan» degen sózdi qighynyz kelmeydi!) seriktestiginde bastalghan enbek dauy әli sheshilgen joq. Búl eki arada Qashaghan múnayshylary arasyndaghy narazylyq búrq ete qaldy. Qashaghandaghy enbek dauyna qatysty resmy jauaptar men jergilikti júmysshylar aitatyn aqparattar da bir-birine qarama-qayshy. Qazir múnayly aimaq qana emes, býkil Qazaqstan júrtshylyghy osy eki jaghdaygha alandauly. Sebebi Janaózendi qandy qaqtyghysqa әkelgen keybir týiindi mәseleler býgin taghy da dәlme-dәl qaytalanyp otyr. Aqtóbe múnay kompaniyasynyng júmysshylaryna arasha bolyp jýrgen qayratker qúqyqqorghaushy Alpamys Bektúrghanov jaghdaydyng ushyghyp ketui mýmkin dep dabyl qaghuda. Qoghamdyq qúqyq qorghaushynyng Aqordagha júmysshylar atynan jetkizgen shaghymy da әzirge jauapsyz qalghan.

«Dat, taqsyr!» aidaryna súhbat bergen Alpamys  Bektúrghanov múnayshylardyng ghana emes, ózge de júrttyng ózek órter oilaryn ortagha salghan edi.

– Alpamys myrza, «Úly qabyrghadaghy» ereuilshiler kótergen mәselening sony ne bolyp jatyr? Songhy habar qanday?

Aqtóbe múnay kompaniyasyna qarasty «Úly qabyrgha» («Úly qorghan» degen sózdi qighynyz kelmeydi!) seriktestiginde bastalghan enbek dauy әli sheshilgen joq. Búl eki arada Qashaghan múnayshylary arasyndaghy narazylyq búrq ete qaldy. Qashaghandaghy enbek dauyna qatysty resmy jauaptar men jergilikti júmysshylar aitatyn aqparattar da bir-birine qarama-qayshy. Qazir múnayly aimaq qana emes, býkil Qazaqstan júrtshylyghy osy eki jaghdaygha alandauly. Sebebi Janaózendi qandy qaqtyghysqa әkelgen keybir týiindi mәseleler býgin taghy da dәlme-dәl qaytalanyp otyr. Aqtóbe múnay kompaniyasynyng júmysshylaryna arasha bolyp jýrgen qayratker qúqyqqorghaushy Alpamys Bektúrghanov jaghdaydyng ushyghyp ketui mýmkin dep dabyl qaghuda. Qoghamdyq qúqyq qorghaushynyng Aqordagha júmysshylar atynan jetkizgen shaghymy da әzirge jauapsyz qalghan.

«Dat, taqsyr!» aidaryna súhbat bergen Alpamys  Bektúrghanov múnayshylardyng ghana emes, ózge de júrttyng ózek órter oilaryn ortagha salghan edi.

– Alpamys myrza, «Úly qabyrghadaghy» ereuilshiler kótergen mәselening sony ne bolyp jatyr? Songhy habar qanday?

– Gazet oqyrmandary dúrys týsinu ýshin eskerteyin: múnda eshqanday ereuil bolghan joq. Tek tәuelsiz kәsipodaq qúru ýshin әreket etip jýrgen qogham belsendisi, tәjiriybeli búrghyshy, júmysshylargha qatysty oryn alghan әdiletsizdikti ashyq, ótkir aityp jýrgen Marat Qaramanovqa jazyqsyz jala jabylyp, ony qamaugha alghan kezde, jýzdegen júmysshynyng ereuilge shyghamyz dep mәlimdegeni ras. Júmysshylardyng búlaysha shamyrqanuynan seskengen kompaniya basshylary, jergilikti atqarushy biylik Qaramanovty tergeu aldy qamaudan ýy qamaghyna shygharghan bolatyn. Endi sot bolady dep kýtilude. Qazir tergeu isin biylik әdeyi sozyp otyr. Sebebi júmysshylar jýrip jatqan tergeu isining qoldan jasalyp otyrghanyn, Marat Qaramanovty «sottau» da oidan shygharylghan nәrse ekenin biledi. Júmysshylar býgin basshylargha emes, Qaramanovqa senedi. Marattyng ózi amalsyzdan әli kýnge deyin ýy qamaghynda, júmyssyz otyr...

Men – Marat Qaramanovtyng qorghaushysymyn. Al Marat Qaramanov arqyly múnayshylardyng da mýddesin qorghaugha tura kep túr. Ázirge: «Bәrin zandy týrde, beybit týrde sheshuge bolady» dep, júmysshylardy aqylgha shaqyryp, basyp otyrghan da – men. Múny múnayshylardyng ózderi de aitady.

– Al siz nemese basqa bireu basu aitpaghanda, jaghdaydyng ushyghyp ketui mýmkin be?

– Ábden mýmkin! Bizge Janaózennen keyin adam qanynyng tógilgeni kerek emes: ortaq dialog, ózara kelisim qajet. Qazirding ózinde men júmysshylarmen әr jarty saghatta, bolmasa әr saghat sayyn habarlasyp otyrmyn. Songhy kezde «Úly qabyrgha» seriktestigi ornalasqan Múghaljar audanynyng әkimdigi: «Bәri jaqsy bolady, Bektúrghanov siyaqty adamnyng bizge keregi joq. Oghan qarsy qylmystyq is qozghalyp jatyr» dep, júmys jýrgizip jatqan kórinedi. Al qytaylyq basshy Hu Er Tay bolsa, óz seriktesterimen újymdy aralap: «Bizde barlyq jaghday jaqsy» dep, qol qoyyndar» dep, júmysshylardy ýgittepti. Biraq qol qoyyp jatqan eshkim joq. Qytaylyqtardy aitpaghanda, jergilikti basshy ataulynyng nege halyqqa qarsy jәne men turaly nege múnday teris pighylda ekenin óz basym týsinbeymin. Men qanday da bir qylmystyq is istep, zang búzghan emespin. Al halqynnyng jaghdayy mynanday bolyp túra berse, erteng ereuilding kókesi bolaryn olar bilmey me? Álde halyqty әskerding kýshimen basyp-janshyp otyrmaq pa? Elding bas kóterer azamattary, kәsipodaq, tipti bir auyz sózimen handy da, qarany da toqtata alatyn, tipti toqtatugha tiyis aqsaqal, qarasaqaldarymyz qayda? Dәl osy sәt – qara qyldy qaq jaratyn sәt qoy!

Olay bolmaghan kýnde júmysshylardyng arasynda qobalju kóp... Taghy da qaytalap aitayyn, bizge ekinshi Janaózenning keregi joq.

– Alpamys myrza, Qashaghandaghy ereuil qanday sharttarmen ayaqtaldy? Múnayshylar júmys berushining úsynysymen tolyq kelisip pe?

– Qashaghandaghy jaghday maghan qazir tolyq týsinikti emes. Men ony bar bolghany internet arqyly ghana baqylap otyrmyn. Ereuildeuding shyn astary әli ashylghan joq. Sondyqtan «mynau bylay edi» dep eshnәrse aita almaymyn.

– Osynday ereuilderding songhy kezderi kóbeyip ketuine qanday sebepter bar dep oilaysyz?

– Búl óte oryndy súraq. Ereuilderding boluy da oryndy nәrse. Ereuil – qoldan jasalatyn nәrse. Júmysshylardyng býgingidey jaghdayy – biyligi men qolynda mýmkindigi bar adamdardyng әreketinen tuyndauda.

Biz býgin múnday әdiletsizdikti ashyp aitpasaq, ertengi úrpaqqa ne qaldyramyz? Jappay qorqyp-ýrku, әlimjettilik pen qorlyq-zorlyqtyng neshe týrin qaldyramyz ba? Qazirgi kezde qay jerde bolsyn әleumettik jaghday ushyghyp túr. Oghan eldegi jappay qymbatshylyqty qosynyz.

Eldegi ereuildi jaghday neden tuyndap otyr? Birinshiden, әsirese sheteldik júmys berushiler júmysshylardy ashyqtan-ashyq qanap otyr! Mәselen, «Úly qabyrghanyn» júmysshylary osy uaqytqa deyin bәrine shydap, ýndemey kelgen. Ushyqqan barlyq mәseleni seriktestik jәne kompaniya basshysynyng aldyna san-mәrte qoyyp, әdildik kýtken. Shyn mәninde sheshuge bolatyn mәselening shiyelenisuine bir sebep – osy. Al mәsele sheshilmegen son, múnan әri júmysshylardyng shydamy da tausylghan. Sebebi kýn sayynghy qymbatshylyq olardy әbden qajytqan. Bir jaghynan jarytymsyz jalaqy, ekinshi jaghynan qymbatshylyq – júmysshylar eki birdey qyspaqtyng arasynda qalyp otyr. Ár júmysshy bir-bir otbasynyng asyraushy, onyng bala-shaghasy bar ekenin júmys berushiler de, sheteldik, jergilikti basshy atauly da úmytqan siyaqty. Bala-shaghanyng kýndelikti isher asy, kiyer kiyimi bar. Balanyng kiyimi eresekterdikinen de qymbat!

Qazirgi naryq zamanynda bala jan-jaqty damyp, tәrbie alu ýshin qajet dýniyening bәri satuly. Al «Úly qabyrghanyn» júmysshylary balalaryn balabaqshagha da apara almay otyr! Óitkeni balabaqshagha tóleytin qarjylary joq! Sondyqtan jartymsyz jalaqy men kýn sayynghy qymbatshylyqtyng qyspaghyna úshyraghan júmysshylardyng dәl qazirgi jaghdayda qany kóterilmese, kónili kóterilmeydi!

Naryq degen adamnyng enbegin qanau degen emes qoy! Qanday qogham bolsa da, adamnyng aq, adal enbegi dúrys baghalanuy tiyis emes pe?!

Eger basshy júmysshylaryna adamshylyqpen qarasa, zandy búzbay júmsay bilse, olargha jaghday jasasa, adamdardyng ózi-aq basshyny alaqangha salyp qúrmetteydi! Múnday mysaldy kýni keshe Almatygha kelip, baspasóz mәslihatyn ótkizgen kәsipker Barlyq Mendighaziyevke qatysty aitugha bolady. Men qazir onyng qoghamdyq qorghaushysymyn. Qazir ol basqaratyn kompaniyanyng eki jýzden asa qyzmetkeri óz basshylaryn qorghaugha әzir. Eger oblys әkimdigi tarapynan oghan jasalyp otyrghan qysym toqtatylmasa, qyzmetkerler narazylyq sheruine shyghugha әzir!

Sondyqtan mening pikirim: «Úly qabyrghadaghy» dәl qazirgi jaghdaydy basshy atauly qoldan jasap otyr. Týbinde búl sheshiluge jatatyn jәne sheshiluge tiyis mәsele dep oilaymyn.

– Búl ereuilderge júmys beruisher tarapynan jasalghan qysastyq qana sebep boluda ma, joq әlde olardy jónge salatyn qazaqstandyq zang әlsiz be?

– Mening pikirimshe, Qazaqstanda jergilikti mamandargha, júmysshylargha sheteldikterding qoqan-loqqy tanytuyna ózimiz mýmkindik jasap otyrmyz. Tipti, zang bar bolghan kýnde – ol oryndalmaydy. Sheteldikter Qazaqstan jerinde jýrip, Qazaqstannyng zandaryn belden basady.

Nege? Sebebi, jogharyda aitqanymyzday, búghan ózimiz jaghday tughyzudamyz...

– Aynalyp kelgende, sheteldik kompaiyanyng jәne olardyng merdigerlerining qazaq ken oryndaryn iygeruine Qazaqstan biyligi rúqsat berip otyr. Búl orayda ekijaqty jasalghan kelisimsharttar bar. Siz qalay oilaysyz, osy kelisimsharttarda Qazaqstan jaghy sheteldikterge shekten tys ókilettikter berip qoyghan pa?

– O basta memleketter arasynda qanday kelisim-sharttargha qol qoyylghanyn men әli zerttep ýlgergen joqpyn. Ol kelisim-sharttardyng kópshiligi qúpiya qújat sanalady.

Biraq men ýshin týsiniksiz bir jaghday bar: býgingi kýni basshy atauly óz halqyna qarsy kimning sózin sóilep, kimning soyylyn soghyp otyr? Jәne ne ýshin soghyp otyr? Qaytalap aitayyn, men múny týsinip otyrghan joqpyn. Nege basshy atauly júmysshylardyng aryz-shaghymyna qúlaq asyp, mәn bermey otyr? Nege bizding biylik oilanghysy kelmeydi? Men qazir júmysshylar atynan qoghamdyq qúqyq qorghaushy retinde «Núr Otan» partiyasynyng (Erlan Qariyn, Qayrat Amandyqov) aldynan óttim. Júmysshylardyng aryzyn resmy týrde tirkep, tabys ettim. Biraq әli kýnge jauap joq.

Al endi osynday kezde júmysshylardyng aryzyna júmys isteytin jergilikti kәsipodaq nege ýnsiz?

Qazirgi mening oiym: júmys berushi men júmysshylar arasynda jasalghan kelisim-sharttar búl jergilikti halyqtyng әleumettik jaghdayyn kóteru ýshin, sóitip memleketting irgetasyn bekitu ýshin jasalghan kelisimshart emes. Búl әldekimderding jeke basynyng qamy ýshin jasalghan biznes-jospar der edim...

– Mәselen, qazaqstandyq jemqor biylik sheteldiktermen kelisim-shartqa qol qoyghanda, mýddeli lauazym iyeleri óz ýlesterin offshorlyq esepshottar arqyly alady. Al jemqor lauazym iyesi para súrap otyrghan son, sheteldikter de kelisim-shartty óz paydasyna qaray sheshuge tyrysady. Aynalyp kelgende, múnan qazaq halqy zardap shegip otyrghan joq pa?

– Kim, qanday offshordan esepshot ashyp, aqsha alyp otyrghanyn men aita almaymyn. Áyteuir, alatyn «paylary» bargha úqsaydy. Býginde para almaytyn, para súramaytyn lauazymdy túlghalar joq kórinedi ghoy... Aynalyp kelgende, paraqorlyq pen әdiletsizdikting bar qiyndyghyn tek qana halyq kórip otyr. Qazaqta «Eki týie sýikense, ortasynda shybyn óledi» degen sóz bar. Halyqtyng jaghdayy qazir shybynnan da jaman, qansha yzyndasa da, onyng dybysyn eshkim estip jatqan joq!

– Siz ótken aptada eldegi oppozisiya ókilderi men qoghamdyq belsendi túlghalar, qoghamdyq úiymdardyng ókilderi bas qosqan jiynda nege renish tanytqanynyzdy biluge bola ma?

– IYә, men ol jiyngha ýlken ýmitpen barghan bolatynmyn. Naqty is aitylar degen oida boldym. Biraq jiyn bastalghannan bayqaghanym, olardyng aitatyny bayaghy bir sóz... Qazir naqty is kerek. Bizge grantqa júmys isteytin úiymdar nemese «Halyqtyq maydan» da kerek emes. Bizge «Azamattyq aliyans» qúru kerek. Biraq búl kommersiyalyq ta, ýkimettik te bolmauy kerek. Mәselen, qazir bireuler әielderding zeynetkerlik jasynyng úzartyluyna narazylyq tanytyp jatsa, ekinshi bireuler tarifting kóteriluine riza emes. Múnday qoghamdyq úiymdar kóbeye berui kerek. Bir sózben aitqanda, halyq úiqydan oyanyp, jaghdayyn jaqsartudy biylikten ózi talap etui kerek.

– Ángimenizge rahmet!

Gýlmira TOYBOLDINA,

«D»

Týpnúsqadaghy taqyryp: HALYQTYNG JAGhDAYY

eki týiening ortasynda qalghan

ShYBYNNAN DA JAMAN

Derekkózi: «Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 27 (203) ot 18 iilya 2013 g.