Senbi, 23 Qarasha 2024
Biylik 2574 12 pikir 10 Qazan, 2023 saghat 15:33

Memleket sayasaty: Árbir azamatqa qamqorlyq...

Kollaj әleumettik jeliden alyndy

Áleumettik toptardy qoldaugha baghyttalghan memlekettik sharalardyng jýzege asuynyng kórinisi...

Qazaqstan halqynyng sany 19 millionnan asty, qúramy boyynsha kópúltty, kópkonfessiyaly, әrtýrli әleumettik toptar men taptardan qúralghan. Memlekettegi әleumettik toptardyng әrtýrli boluy da memleketting damu sayasatynyng kóp qyrly jәne vektorly boluyna iytermeleydi. Degenimen, osynday memlekettik sayasattyng basty maqsattarynyng biri ol elimizde halyqtyng túraqty jәne qauipsiz ómir sýruine, olardyng qúndylyqtary men qajettilikterin qamtamasyz etu kezinde әleumettik tensizdik pen әdiletsizdik belgilerin jongha, beybitshilik pen túraqtylyqty saqtaugha baghyttalghan.

Otyz jyldan astam tәuelsiz memleket retindegi uaqytynda bizding elimizde әrtýrli әleumettik toptaghy adamdardyng jaqsy ómir sýrulerine jaghday jasalghan. Memleket ózining azamattaryna keshendi qoldau jasau arqyly, memleketting damuyna baghyttalghan. Búl maqalada, jalpy Qazaqstandaghy memlekettik baghdarlamalardyng әleumettik toptaghy adamdardyng jaghdayyn jaqsartudaghy tiyimdi tústar aitylatyn bolady, búl memleketting qazirgi kezdegi halqynyng jaghdayyna sholu jasaudy talap etip otyr.

1. Halyqtyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayyn jaqsartugha baghyttalghan sharalar

Últtyq statistika burosynyng 2023 jyldyng nauryz aiynda jýrgizgen «Halyqtyng ómir sýru sapasy» saualnamasynyng nәtiyjeleri boyynsha respondentterding 41,8%-y óz ómirlerine qanaghattanatyndyqtaryn aitty, olardyng ýlesi auyldyq jerlerde joghary ekendigin atap ótken jón – 46,5%, al qalada 39,6%-dy kórsetken. Al eger osy kórsetkishterdi qazaqstandyqtardyng jynysyna say bólip qarasaq óz ómirine qanaghattanatyn erlerding ýlesi – 45,4%, al әielder 39,5%. Búl degenimiz, elimizde óz ómirine qanaghattanatyn erlerding әielderge qaraghanda kóbirek. 2022 jylghy úqsas saualnamamen salystyrghanda respondentterding ómirge qanaghattanu dengeyi 0,5 payyzdyq tarmaqqa ósti (2022 jyly – 41,3%). Qazaqstandyqtardyng óz ómirlerimen qanaghattanu dengeyi 2023 jyly 2021 jylghy dengeyden 19,5 payyzdyq tarmaqqa tómen ekenin atap ótemiz (2021 j. – 61,3%).

Qazaqstan aghymdaghy jyldyng 1 qyrkýieginen bastap memleketting ekonomikalyq baghdarda damuynyng maqsattary qarastyrylghan bolatyn, búl elbasynyng halqyna joldauynda aityldy. Ózining tәuelsiz memleket retindegi tarihynda elimizding halqynyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayynyng edәuir jaqsardy dep oilaymyn, sonday-aq memleketimizde barlyq salada ekonomikalyq damudyng jaqsarghandyghyn, al búnyng halyqqa tiygizgen paydasynyng zor dep oilaymyn. Degenimen, Qazaqstandyqtardyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayyn jaqsartu ýshin memleket tarapynan kóptegen sharalar jasaluda.

Jogharydaghy zertteuding nәtiyjesine qarap taghyda halyqtyng materialdyq jaghdayyna baylanysty sәtterdi de aityp ótu manyzdy bolyp otyr. Onyng nәtiyjesi boyynsha zertteuge qatysqandardyng 72,2% ózderining materialdyq jaghdayyn orta dengeyde ekendigin, al 0,3% respondentter jaghdaylarynyng nashar ekendigin, 1% respondent ózderin tolyghymen qamtamasyz etilgender tarapyna jatqyzghan. Tútastay alghanda, búl kórsetkishting dinamikasynda qamtamasyz etiluding basqa dengeyleri esebinen tómen jәne joghary dengeyler esebinen qamtamasyz etuding ortasha dengeyining ýlesining artqanyn bayqay alamyz.

Qazirgi kezde qazaqstandyq ýy sharuashylyqtarynyng tabysynyng tómen jәne ortashadan tómen dengeyining negizgi sebepteri tómen jalaqydan (92,7%) jәne tómen zeynetaqydan (1,4%) bolyp tabylady. Júmys jaghdayyna qaray júmys isteytin halyqtyng 94,4%-y jalaqynyng tómendigi basty sebep dep atasa, júmyssyzdar arasynda 78,5%-y aqy tólenetin júmystyng joqtyghy basty sebep dep ataghan bolatyn.

2023 jyldyng birinshi toqsanynda eseptelgen halyqtyng ortasha jan basyna shaqqandaghy atauly aqshalay tabysy 168 097 tengeni qúrady, búl 2022 jyldyng birinshi toqsanymen salystyrghanda 18,1%-gha joghary, kórsetilgen kezendegi naqty aqshalay kiris 1,6%-gha azaydy.

2023 jyldyng 28 nauryzynan bastap «2029 jylgha deyin halyqtyng tabysyn ósiru baghdarlamasy» qabyldanghan bolatyn, ol boyynsha «Búl baghdarlama qazaqstandyq azamatqa, onyng әl-auqaty men ómir sýru sapasyn jaqsartugha baghyttalghan. Basty maqsat – azamattardyn, sonyng ishinde auyl túrghyndarynyng tabys dengeyin arttyru. Baghdarlama budjet pen kәsiporyndar esebinen jalaqyny tikeley arttyrugha ghana emes, adamy kapitaldy damytugha, kәsiby daghdylardy arttyrugha, enbek ónimdiligin arttyrugha, sonday-aq memlekettik qoldau sharalaryn alatyn orta jәne iri kәsiporyndardyng birlesken jauapkershiligin qamtamasyz etuge, jalaqyny arttyru jәne halyqty júmyspen qamtudy qamtamasyz etu baghyttalghan», - delingen baghdarlamada.

Qazaqstanda memlekettik baghdarlamalar men Preziydentting joldauynda da, bayandamalarynda da halyqtyng ómir sýru sapasyn jaqsartu men tabysyn arttyrugha sharashalar qabyldau qarastyrylghan. Atalghan jaghdaydy jaqsartu boyynsha da kóptegen mýmkindikter de jasalghan, degenimen barlyq bizding ózimizding qolymyzda ekendigin úmytpauymyz kerek. Yaghni, әrbir qazaqstandyq ózining әleumettik-materialdyq jaghdayyn jaqsartu kezinde ózining aqylyna, adal enbegi men týzu niyetine jýginip jaqsy ómir sýruge әreket etui kerek degen oidamyn.

2. Qazaqstanda mýgedek jandardyng qúqyghyn qamtamasyz etu jәne ómir sýru sapasyn jaqsartu sharalarynyng jýzege asuy

Qazaqstanda 19 millionnan astam halyq bar, al onda 700 mynnan astam halyqtyng mýgedektigi bar. Biz ortaq, barlyghyna ortaq mýmkindikter men qajettilikterdi qanaghattandyrudy jýzege asyratyn memleketting azamattarymyz. Degenimen, keybir mәselelerge kelgen kezde mýgedektigi bar adamdardyng jaghdayyn jasau, olardyng qajettilikterin qamtamasyz etu men jaqsy ómir sýrulerin qamtamasyz etu kerek sәtterimiz bar. Sonday-aq, mýmkin búl әreketterdi atqaru men júmystardy oryndau ýshin de uaqyt kerektigi anyq, degenimen qoghamdy әrdayym jaqsartu men ómir sýru sapasyn arttyrugha sharalardy ýzbey jasau kerek.

Ajar Giniyattyng sózi boyynsha: «Mýgedektik halyq densaulyghynyng manyzdy kórsetkishterining biri bolyp tabylady jәne әleumettik jәne emdeu-aldyn alu sharalarynyng sapasy men tiyimdiligining kórsetkishi bola alady. Mýgedektik problemalary medisinalyq, әleumettik jәne kәsiptik salalargha әser etetin vedomstvoaralyq sipatqa iye. Sozylmaly aurulardyng auyrtpalyghy men halyqtyng qartangyna baylanysty mýgedekter sany ósude» degen bolatyn.

2022 jyldyng 1 qantaryndaghy derekter boyynsha elimizde 700 myng mýgedekti bar adam, sonyng ishinde 18 jasqa deyingilerding sany 98,3 myng ekendigi belgili boldy. Barlyq sebepter ishinde 18% mýgedektik jaghdayy ol psihologiyalyq auytqulardan oryn alghan, al 15%-y qan ainalymynyng búzyluy saldarynan oryn alsa, 12% jaraqattar sebebinen oryn alghan.

Memleket tarapynan osy mәselening ózektiligi men taralymynyng auqymyn kórip otyrmyz, soll boyynsha memleket tarapynan kóptegen sharalar jasaluda. Búl turaly B.Núrymbetov «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» qaghidattaryna sәikes mýgedek jandar men qoghamnyng pikirlerin eskere otyryp, biz biyl mýgedektik merzimsiz belgilenetin qaytymsyz anatomiyalyq kemistikterding tizbesin keneyttik» degen bolatyn.

Onaltu boljamy qolaysyz adamdar ýshin mýgedektik merzimi 5 jylgha deyin úzartyldy, bala 5 jylgha nemese 16 jasqa tolghangha deyin mýgedek dep tanylatyn kórsetilimder jýiesi keneytilgen bolatyn.

2022 jyldan bastap elimizde alghash ret elektr jetegi bar otandyq kreslo-arbalardy óndiru boyynsha jobada iske qosylghan bolatyn. Memlekettik tapsyrys boyynsha «Tanys» AQ alghashqy otandyq elektr jetegi bar 1381 kreslo-arba shyghardy, al olardyng 817-si ónirlerde qoldanugha berilgen bolatyn.

Mýgedek adamdardy ekonomikalyq tәuelsizdigin qamtamasyz etu boyynsha da memleket tarapynan kóptegen júmystar atqarylyp keledi. 2021 jylghy mәlemetter boyynsha elimizde 26,9 myng mýgedek júmyspen qamtylghan. Osy kezge deyingi memleketting ishinde atalghan әleumettik topty júmysqa ornalasuyn qamtamasyz etken «Enbek» memlekettik baghdarlamasynyng tiyimdiligin de atap ótu kerek. Ol boyynsha enbekke jaramdy mýgedektigi bar adamdar júmysqa ornalasyp, biliktiligi joqtar iykemderine qaray kurstardy oqu arqyly biliktilikterin arttyryp júmyspen qamtylghan bolatyn.

Atalghan memlekettik sharalardyng ishinde memlekettik emes úiymdardyng jәne azamattyq belsendilerding de mýgedektigi bar adamdardyng jaghdayyn jaqsartu men qajettilikterin qanaghattandyrugha qatysty enbekterin de atap ótkim keledi. Sonday úiymdardyng biri ol «Shyraq» assosiasiyasynyng Almaty qalasynda jasap jatqan jobalarynyng tiyimdiligin, yaghny olardyng mýgedektigi bar adamdardyng júmysqa ornalasuyna, ortalyqqa keletin jastardyng kәsiby bilim aluy men әleumettenuine, sol mekeme kelushilerining jaghdayyn jasap jatqandyghyn atap ótkim keledi. Memleket tarapynan osynday úiymdar sany kóp boluy kerek jәne әrbir shalghay aimaqtarda osynday sapagha júmys isteytin mekemelerding sany artyp, sol jerde bilikti jәne óz isine adal adamdar enbekteri arqyly mýgedektigi bar adamdardyng jarqyn ómir sýrulerine kómektesui kerek degen oidamyn.

Sholu maqalasyn qorytyndylay kele, Qazaqstannyng әleumettik qúrylymy әrtýrli ekendigin qayta aitqym keledi. Bizding elimiz qysqa ghana uaqytta kóptegen jetistikterge jetken, óz ishinde túraqtylyq pen beybitshilikti, tatulyqty ústay alghan memleketterding biri. Elimizding jarqyn bolashaghy әli alda degen ýmittemin, sonday-aq osy ýmitpen qatar bizding halqymyzdyng qosyla istegen әreketinen jarqyn bolashaqtyng qúrylatyndyghyn qayta aitqym keledi. Al osy jolda barlyq adam birlik pen tatulyqpen, әdiletti jәne adal sanamen әreket etui kerek.

Memleket әleumettik toptardy qoldau baghytynda qanday sharalar atqardy? Mening oiymsha qolynan kelgen, mýmkindigi men resurstaryna say barlyq әreketterdi istey aldy, degenimen jetildirui kerek tústary da bar. Onyng birinshisi, memlekette halyqtyng qauipsizdigin saqtauy kerek. Qazaqstanda ómir sýru, júmys isteu, qoghamdyq oryndar, tamaq, sharuashylyq jәne barlyq basqa salalarda qauipsiz boluy tiyis. Osy maqsatty oryndau kezinde memlekette qúqyq qorghau jýiesin, adam qúqyghyn saqtau mәselelerin qayta qarastyru manyzdy bolyp túr. Sonday-aq búl qauipsizdikte әielder men balalardyn, egde jastaghy adamdardyn, mýgedektigi bar qazaqstandyqtardyng qauipsizdigine qatysty da mәselelerdi qayta qarastyru manyzdy. Sebebi, atalghan toptaghy adamdar memlekette әleumettik әljuaz toptardy qúraushylardyng biri bolyp tabylady.

Aynúr Baqytjanova

Abai.kz

12 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1470
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3245
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5407