Aghartushy Y.Altynsarinnyng qazaq balasynyng qúlaghyna «Kel, balalar, oqylyq» degen tanymal ataumen saqtalyp jetken ataqty ólenining alghashqy joldary turaly andamay sóilegen azamat, mәjilis deputaty Rinat Zayytovtyng nazaryna, kóp sóilep, jaq taltyrmay, eki kórnekilik skan-kóshirme úsynamyz.

Birinshisi – Y.Altynsarinnyng 1876 jyldyng 3 jeltoqsanynda Torghay qalasynan N. Iliminskiyge joldaghan hatynan ýzindi. Múnda ol mektep baghdarlamasynda paydalanyp jýrgen tatar tilindegi kitaptardan oqu ýrdisin ajyratu maqsatynda qazaq tilinde oqugha jattyghu (dlya pervonachalinogo obucheniya) kitap dayyndaugha kiriskenin habarlay kele, ony óleng jolymen bastap otyrghanyn jazady (1 suret).

Búl hat N.Iliminskiyding 1891 jyly Qazan qalasynda shyqqan «Y.Altynsarin turaly estelikter» dep atalatyn kitabynda jariyalanghan. Ókinishke qaray, N.Iliminskiyding atalghan kitaby týpnúsqada әli tolyq jariyalanghan joq. Sondyqtan Y.Altynsarinnyng ómiri men shygharmashylyghyna qatysty keybir jansaq pikirler, jel sózder әli oryn alyp keledi jәne ol týrli núsqada týrlene týsude. Bizder kitapty qazirgi әlipby ýlgisindegi terilim týrinde de jәne skan núsqasynda da baspagha úsynghan edik, onymyz baspalar tarapynan qoldau tappady.

1876 jyly jazylghan ólen, ýsh jyldan son, yaghny 1879 jyly Orynborda jariyalanghan «Qyrghyz (qazaq) hrestomatiyasynyn» alghashqy betine «Sóz basy» retinde oryn tabady (2 suret). Hrestomatiya (qazaqy úghymmen aitqanda, mәtinder jinaghy) Orynbor oqu okrugining basshysy P.A.Lavrovskiyding 1879 jyldyng 11 qyrkýieginde bergen rúqsatymen baspagha úsynylady. Týzetushi (korrektor) – avtordyng ózi.

Alyp-qashpa sózderge «alyp úsha» bermes ýshin kózqaraqty azamattardy Y.Altynsarinnyng ghúmyrnamasy men shygharmashylyghy turaly arhiv múraghattary men aghartushynyng kózin kórgen N.Iliminskiyding tarihy enbegining týpnúsqasyna, sonday-aq tósek tartyp nauqastanyp qalghan ústazyn kýtip-baghyp, óz qolymen songhy sapargha shygharyp salghan shәkirt-múghalim Á.Balghymbaev syndy kisilerding estelikterine sýienip (búl da әli múraghat sóresinde tolyq jariyalanbay jatyr) jazghan bizding «Abay jәne Ybyray» atty ghylymiy-tanymdyq zertteu kitabymyzben tanysugha kenes beremiz (3 suret).

Kitap 2022 jyly L. N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti janyndaghy «Abay akademiyasy» ghylymiy-zertteu institutynyng qoldauymen baspadan az tirajben jariyalandy. Últtyq kitaphanalarda saqtauly dep oilaymyz.

Almasbek Ábsadyq

Abai.kz