Búrynghyday emes, tәuelsiz Qazaqstanda osydan 106 jyl búryn dýniyeni dýr silkindirgen Qazan tónkerisi kópshilikting jadynda kómeski tartyp bara jatqanday. Biraq, adamzat dәuirindegi úly oqighany tarih betinen mýldem óshirip tastau mýmkin emes.

Mektep qabyrghasynan beri oqulyqtan iydeologiyalyq elekten ótken derekterdi ghana sanamyzgha sinirip ósken bizding úrpaq últ kóshbasshylaryn, Alash kósemderin bilmey ósti.

Qazan tónkerisinen keyin bastalghan әdeby shygharmalargha, kórkemóner tuyndylaryna «týzetuler» engizu Kenes Odaghy qúlaghangha deyin jalghasty.

Orystyng daryndy suretshisi Vladimir Serovtyng tuyndylary da osynday baqylaudyng qúrbany boldy. Ol Leninning ekinshi sezde Kenes ýkimetin jariyalauyn beyneleytin ózining әigili suretin eki ret salugha mәjbýr boldy. 1947 jyly salynghan alghashqy tuyndydan Leniinning artynda túrghan Stalin men Dzerjinskiydi kóremiz. Hrushev biylikke kelgennen keyin 1962 jyly qayta salynghan surette Stalin men Dzerjinskiyding orynynda myltyq asynghan qyzyl әsker men matros túr.

Golidshteynning 1920 jyldyng mausymynda Leninning minberden polyaktarmen soghysqa attanatyn qyzyl әskerler aldynda sóilep túrghanyn beyneleytin fotosurette minberding tómengi baspaldaghynda túrghan Troskiy men Kamenev partiyalyq tazartudan keyingi fotosuretterden óshirildi. Múnday mysaldardy kóptep keltiruge bolady.

IYdeologiyalyq senzura túrghysynan Qazaq jazushylary men suretshileri tuyndylarynyng Qazan tónkerisine deyingi jәne odan keyingi kezenderdegi taghdyry turaly derekterdi de múqiyat zertteu qajet. Bizge jetkeni múraghattarda saqtalghan suretter men derekter. Al olardyng bizge jetpegeni nemese әli de qúpiya saqtalyp otyrghany, totalitarlyq jýiening qysymymen ózgeriske úshyraghandary qanshama? Al elimizding shynayy tarihy búrmalausyz, ózgertusiz, anyq ta qanyq boyaumen surettelui kerek.

Marat Ermúqanov

Abai.kz