HH ghasyrdyng bas kezinde Alash ziyalylary otarlyq ezgide azap shegip jatqan qazaq halqynyng ayanyshty halin kórip, ony qútqaryp aludyng jolyn izdep sharq úrdy. Halyqty otarlyq búghaudan qútqaru ýshin azattyq, bostandyq úranyn tu qylyp tigip, býkil halyqty osy jolda birlesip kýresuge shaqyrady. Tәuelsizdikti armandaghan Alash ziyalylary 1917 jyly jeltoqsanda, Orynbor qalasynda Alash avtonomiyasyn jariyalady. Onyng tóraghasy bolyp Álihan Bókeyhanov saylandy. Búl Alashorda ókimetining negizgi maqsaty - tәuelsizdikke qol jetkizip, halyqtyng túrmys-halin jaqsartu edi.

Qazaqtyng mýddesin qorghaytyn Alashorda ókimeti qúrylghanyn estip bilgen qazaqtyng sanaly azamattarynyng da, halyqtyng da quanyshtarynda shek bolmady. «Otarlyq búghaudan qútyldyq qoy» - dep bórikterin aspangha atty. Biraq búl quanysh bayandy emes edi. Otarlyq sayasattan qol ýzbegen Uaqytsha ókimet te, Kolchak ókimeti de Alash avtonomiyasyn qoldamady. Kenes ókimeti Alash avtonomiyasyn qoldau týgil, Alash kósemderin qughyn-sýrginge úshyratyp, aqyry olardy «Halyq jaulary» degen jeleumen 1937-1938 jyldary jappay qyryp tastady. Búlarmen birge Alash sayasatyn qoldamaghan, Kenes ýkimetine birlese qyzmet atqaryp jýrgen qazaq ziyalylaryn da qúrtyp jiberedi. Sóitip, Kenes ókimeti  kózge týsken adamdardy ayausyz jazalap, halyqty qorqytyp, zәresin alyp búqtyryp tastasa da әdiletsiz qoghamgha ishtey qarsylyq esh uaqytta toqyrap qalghan emes.

HH ghasyrdyng bas kezinde Alash ziyalylary otarlyq ezgide azap shegip jatqan qazaq halqynyng ayanyshty halin kórip, ony qútqaryp aludyng jolyn izdep sharq úrdy. Halyqty otarlyq búghaudan qútqaru ýshin azattyq, bostandyq úranyn tu qylyp tigip, býkil halyqty osy jolda birlesip kýresuge shaqyrady. Tәuelsizdikti armandaghan Alash ziyalylary 1917 jyly jeltoqsanda, Orynbor qalasynda Alash avtonomiyasyn jariyalady. Onyng tóraghasy bolyp Álihan Bókeyhanov saylandy. Búl Alashorda ókimetining negizgi maqsaty - tәuelsizdikke qol jetkizip, halyqtyng túrmys-halin jaqsartu edi.

Qazaqtyng mýddesin qorghaytyn Alashorda ókimeti qúrylghanyn estip bilgen qazaqtyng sanaly azamattarynyng da, halyqtyng da quanyshtarynda shek bolmady. «Otarlyq búghaudan qútyldyq qoy» - dep bórikterin aspangha atty. Biraq búl quanysh bayandy emes edi. Otarlyq sayasattan qol ýzbegen Uaqytsha ókimet te, Kolchak ókimeti de Alash avtonomiyasyn qoldamady. Kenes ókimeti Alash avtonomiyasyn qoldau týgil, Alash kósemderin qughyn-sýrginge úshyratyp, aqyry olardy «Halyq jaulary» degen jeleumen 1937-1938 jyldary jappay qyryp tastady. Búlarmen birge Alash sayasatyn qoldamaghan, Kenes ýkimetine birlese qyzmet atqaryp jýrgen qazaq ziyalylaryn da qúrtyp jiberedi. Sóitip, Kenes ókimeti  kózge týsken adamdardy ayausyz jazalap, halyqty qorqytyp, zәresin alyp búqtyryp tastasa da әdiletsiz qoghamgha ishtey qarsylyq esh uaqytta toqyrap qalghan emes.

Kenestik totalitarlyq jýiening jendetteri asqan qatygezdikpen qatal tәrtip ornatyp otyrsa da, azattyqty ansaghan keybir sanaly jastar óz qatarlarynyng últtyq sanasyn oyatugha úmtylyp keldi. Mektep oqushylarynan bastap, joghary oqu oryndaryndaghy zaman aghymyn anghara bastaghan keybir sanaly studentter qazaq halqyna jasalyp otyrghan zorlyq pen qiyanattardy kózderimen kórip, әdiletsiz qoghamgha ózderining narazylyqtaryn әr jerde bildirip otyrdy. Olar óship bara jatqan óz halqynyn  tilinde, dinine, salt-sanasyna jany ashyp, keleshekte qazaq halqy ózining últtyq qalpyn saqtay almay joghalyp ketedi-au dep qayghyryp, azattyq alsa eken-au dep armandady. Endi tughan halqynyng azattyq aluyn armandap, óz bastaryna tónip túrghan qaterden de seskenbegen abzal azamattar turaly sóz qozghayyq.

1940-1941 oqu jylynda Qaraghandy oblysy, Núra audanyndaghy Kazgorodok (qazirgi Kertindi)  auylyndaghy orta mektepti bitirgen bir top oqushylar Qaraghandydaghy eki jyldyq oqytushylar institutyna kelip, oqugha týstik. Bәrimiz de bir bólmede jatamyz. Auyldaghy mektepte radio joq edi. Múnda kýndiz-týni radio sayrap túr. Radiodan әr týrli habar estip, qazaqtyng tamasha әn-kýilerin tyndap, ruhany azyqqa keneldik te qaldyq. Ózimiz búryn kórmegen gazet, jurnaldardy da tauyp alyp, qyzygha oqimyz. Kitap oqyghyng kelse, qalalyq kitaphanagha barasyn.

Institutta bizderge qazaq әdebiyetinen Aytbay Nareshov leksiya oqityn. Ol leksiya oqyghanda bәrimiz de úiyp tyndap, eltip qalghanday bolatynbyz. Óitkeni qaghazgha da, kitapqa da qaramay týsindirip otyrghan aqyndardyn  ólenderin mәnerlep jatqa aitatyn. Instituttaghy «Jas qalam» dep atalatyn ýiirmege ózi basshylyq etti. Onda oqyp taldaytyn kitaptardy da ózi әkelip otyratyn. Onyng әdeby ýiirmeni basqaryp jýrgizip otyrudaghy tikeley kómekshisi Býrkit Ysqaqov  boldy.

Bir kýni Aytbay Nәreshev auyryp qalyp, institutqa kelmegen son, Býrkit ekeuimiz ýiine bardyq. Tósek tartyp jatyr eken. Amandyq-saulyq súrasqannan keyin inisi Ramazangha kitap sórelerinen bir-eki kitap alghyzyp berdi. Onyng jeke kitaphanasyndaghy kitaptardyng kóptiginen búryn múndaydy kórmegen Býrkit ekeuimizding esimiz shyqty. Biz kózben sýzip, tandana qarap jatyrmyz. Ashyq túrghan kitap sórelerining qasynda qúlyptauly bir shkaf túr eken. Onda da kitap tolyp túr. Ony ashyp qaraugha bizge úlyqsat bermedi. Biz ne bolsa da sony ashyp kóruge qúmarta týstik. Keyinnen aghasynyng ýide joqtyghyn paydalanyp, inisi Ramazangha jalynyp shkafty ashtyryp kórsek, ishi tolghan «halyq jaulary» Sәkennin, Beyimbettin, Iliyastyng t.b kitaptary. Shkaftyng eng tómengi týp jaghynda bizdi erekshe qyzyqtyratyn arapsha әriptermen jazylghan Ahmet Baytúrsynovtyng «Masa», «Qyryq mysal» kitaptary, Mirjaqyp Dulatovtyng «Oyan, qazaq!» siyaqty kitaptary saqtauly eken.

Býrkit ekeuimizdi erekshe qyzyqtyrghan taghy bir kitap Sәbit Múqanovtyng «HH ghasyrdaghy qazaq әdebiyeti» (1-bólim, últshyldyq - bayshyldyq dәuir. Qazaqstan baspasy. 1932 jyl. Qyzylorda. Latyn әripterimen jazylghan) degen kitaby boldy. Býrkit ekeuimiz búl kitaptardy birtindep qana bildirtpey alyp, eshkimge kórsetpey onasha oqyp shyqtyq. Ózimizge únaghan ólenderdi dәpterge jazyp alyp, jattap otyrdyq.

Bizding jatatyn jerimiz instituttyng eng tómengi qabatynda. Jogharghy qabatyndaghy bólmeler oqu kabiynetteri. Olar leksiya bitkennen keyin qúlyptalmay ashyq túrady. Býrkit ekeumiz basqa studentter úiyqtaghannan keyin sol bólmelerde onasha oqyp jýrdik.

Alash aqyndary men olardyng kósemderi jayynda týsinik alyp, olardyng ne ýshin kýreskenin bilgenimiz - bizderding últtyq namysymyzdy oyatyp, erekshe ruhtandyryp jiberdi. Aldaghy uaqytta sol Alash azamattarynyng jolyn quyp, tughan elimizding azattyghy, bostandyghy ýshin kýresuge bel budyq.

Elim-au bir sen ýshin mindik atqa,

Qoldan jem qylmaymyz dep seni jatqa.

Qolgha alyp Alash tuyn úrandadyq,

Qaramay shapqan qylysh, atqan oqqa.

Osy siyaqty tughan eli ýshin jan ayamay enbek ete bilgen Alash aqyndary M. Dulatovtyn, A. Baytúrsynovtyng t.b ólenderin oqyp, ómirlerinen týsinik alghannan keyin qazaq halqynyng naghyz janashyrlary Alash azamattary ekenin bildik.

Azattyqty ansap jýrgen Alash azamattarynyng bәri de tughan elin otarlyq búghaudan qútqaryp, bostandyq, azattyq әperu ýshin tónip túrghan qauip-qaterden de qaymyqpay, shybyn jandaryn da pida etuge dayyn túrghan.

Búghan Maghjannyng myna óleni tolyq dәlel bola alady:

Jele ber janym qara kók,

Jelkilde jelmen aidarym.

Qolymda nayza kók bolat,

Erligime aighaghym.

Últ degende kópirship,

Jaraysyng qanym qaynadyn!

Últymnan men sadagha

Bekindim, beldi bayladym.

Bilgenin endi istesin,

Ólimmenen oinadym!

Búdan asqan tughan halqy ýshin jasaytyn erlik bolar ma!

Osy saryndas jazylghan ólender bizderge jiger berip, ruhymyzdy kótere týsetin edi.

Nemese Aymauytovtyn:

Arghy atam - er týrik,

Biz qazaq - elimiz,

Samal tau shalqar kól,

Saryarqa jerimiz.

Búghaudan bosanghan,

Biz - doly arystan,

Doldansa bolmaytyn

Jana dәu-perimiz.

Er týrik ejelden,

Oq tesken etimiz.

Qaymyghyp esh jaudan

Qaytpaghan betimiz.

Jausyn oq, aqsyn qan,

Shyqsyn jan, qorqu joq.

Alashtyng jolynda

Jan qimaq  - niyetimiz.

Osy siyaqty Alash aqyndarynyng ólenderi bizding jastyq jigerimizdi jelpindirip, Alash arystary oryndaymyz dep úmtylghan azattyq, bostandyq iydeyasyn biz de әri qaray jalghastyryp, tәuelsizdik ýshin kýressek-au dep armandadyq.

Elimizdi kommunistik partiya emes, Alash partiyasy biylese, qazaq halqy eshqanday kýizeliske, qyrghyngha úshyramaghan bolar edi. Qazaqtar 1931-1933 jyldary ashtyqtan jappay qyrylyp jatqanda Kompartiya eshqanday kónil audarmay: «Bizding elde bәri de bar, bәri de tamasha» - dep, lepirip jýre berdi. Qazaqtar birjolata qúryp ketse de qinalyp, qayghyratyn týri bolmady.

Býrkit ekeuimiz ózimizding senimdi degen dostarymyzgha jattap alghan Alash aqyndarynyng ólenderin auyzsha aityp jýrdik. Bayqasaq, estip, tyndaghandardyng bәri de sýisinip óte únatatyn boldy. Ekeuimizdi de búl jaghday óte jigerlendire týsti. Endi Alash partiyasy siyaqty halyqty sýietin, tek halyq ýshin qyzmet qylatyn jana partiya qúrsaq dep oilay bastadyq. Onday partiyany qalay dep atauymyz kerek degen oy kóp tolghandyrdy. Áueli «Jas alash» dep atamaq boldyq. Múny qoyyp «Jas qazaq» demek te boldyq. Aqyry «Elin sýigen erler partiyasy», qysqarta aitqanda «ESEP» dep atadyq. Búl 1941 jyldyng aqpan aiynyng ayaq kezi edi.

Endi múny pikirles dostarymyzgha jariya etpekpiz. Ózimiz jatqan jataqhananyng bir bólmesine tegis jinaldyq. Bәrimiz otyrmyz. Býrkit týregep túr. Onyng kýlimdegen týrinen barlyghy da bir jana habar kýtkendey typ-tynysh bola qaldy.

Ol 1928 jyly Kenes ýkimetining qazaq baylaryn zar jylatyp mal-mýlkin tartyp alghanyn, búl tәrkileuding nәtiyjesinde baylardy ghana emes, olardyng júmysyn istep, bala-shaghalaryn asyrap jýrgen kedey-jalshylardy da auyr jaghdayda úshyratqanyn aityp berdi.

1929-1930 jyldary «kolhozdastyramyz» - dep barlyq qazaqtyng kýneltip otyrghan malyn týk qaldyrmay tartyp alyp, býkil halyqty ashtyq alapatyna, jappay qyrghyngha úshyratqanyn, tipti qazaqty birjolata qúrta jazdaghanyn tәptishtep týsindirdi. Múnan keyin esengirep qalghan elding esin jighyzbay, «halyq jaularyn әshkereleu» degen súmdyq nauqan bastap, el basqaryp jýrgen halyqtyng ziyaly qauymyn da, sauatsyz qarapayym adamdardy da jazyqsyzdan-jazyqsyz qughyn-sýrginge úshyratqanyn aitty. Qatynasqandardyng bәri de úiyp tyndap otyr. Sózding sonynda: «Halyqtyng basyna týsken osynday auyrtpalyqtargha, jan tózbes qayghy-qasiretke kim kinәli dep oilaysyndar?» - dep súraq qoydy. Eshkim ýndey qoymady. «Endeshe» - dep әri qaray jalghastyrdy ózining aitar pikirin: «Búghan býkil eldi biylep-tóstep túrghan Kompartiya jәne onyng kósemderi aiypty. Eger olar halyqtyng qamyn oilap, qyzmet atqarsa, halyqty qayghy-qasiret, kýizeliske úshyratpaghan bolar edi. Sondyqtan býkil halyqqa, әsirese qazaq halqyna elin sýiip qyzmet etetin ghana partiya kerek. Sonday jana partiyany ózimiz qúryp aluymyz kerek» - dedi. Býrkitting búl pikiri otyrghandardy tegis qyzyqtyra, yntyqtyra týsti. Olardyng únatyp otyrghanyn bilgennen keyin shabyttana týsip: «Joldastar, - dedi ol, bizding qúrayyq  dep otyrghan jana partiyamyz «Elin sýigen erler partiyasy» dep atalady. Ony qysqasha aitqanda «ESEP» deymiz, osy otyrghan bәrimiz býginnen bastap osy «ESEP» partiyasynyng mýshesimiz dep eseptey berinder» - dep tújyrymdady ózining pikirin. Tyndap otyrghandar tipti riza bolyp, qol shapalaqtap jiberdi.

Sóitip, ózimiz jana bir sayasy partiya qúryp aldyq dep quanystyq. Aldaghy uaqytta onyng baghdarlamasyn da, jarghysyn da jazyp, shygharyp qabyldaymyz dep kelistik. Olardy tezdetip jazu Býrkit ekeuimizge tapsyryldy. Osy kýnnen bastap studentter, qyzmettegi jastar tipti jogharghy synyptardaghy oqushylar arasynda ýgit jýrgizip, pikirlesimizding sanyn ósire beruge talpyndyq. «ESEP» partiyasynyng qazirgi mýsheleri dep myna tómendegilerdi eseptedik: Býrkit Ysqaqov (kósemi), Mahmet Temirov (orynbasary), Elesh Bimaghanbetov, Dәken Shalabekov, Amanjol Dýisenbaev, Áshim Sýleymenov, Janaydar Áubәkirov. Búlar - institutta oqyp jýrgen studentter. Búlardan basqa auylda túratyn pikirles dostarymyz da partiya mýsheleri dep esepteldi. Olar: Raqysh Búirabekov, Kәmәly Rahmetov, Qajyken Tintaev, Aqqoshqar Múqanov, Balapan Sәkibaev, Orynbay Sauqanov, Saydaly Kenjebaev (keyinnen Maquov), Dәuletbek Ákimbekov, Qyzdarbek Ákimbekovter edi. Qúpiya týrde bolsa da bizding pikirlesterimiz, tilektesterimiz birtindep óse berdi.

Býrkit ekeuimiz birge oqyp jýrgen studentterge ghana emes, sol kezdegi býkil Qaraghandy qalasyndaghy Jambyl atyndaghy jalghyz qazaq mektebine baryp, ózimiz jatqa biletin Alash aqyndarynyng ólenderin aityp, oqushylardyng últtyq namysyn oyatu ýshin әngimelesip qaytamyz. Búl mektep eski qalada. Jana qaladan jayau kelip, jayau qaytamyz. Sóitip, pikirlester shoghyry mektep oqushylary arasynan da shygha bastady. Instituttaghy studenttermen әngimelesip, olardyng pikirlerin, minez-qúlyqtaryn bilip alghannan keyin ghana óz jaghymyzgha tartugha tyrysatynbyz. Bizdermen pikirles bolghandar tarih fakulitetining studentteri: Núrkenov Ahmetjan, Seyitov Qaylesh, Amanbaev Múqash, Áubәkirov Hayritdender edi. Institutta Býrkitpen jaqyn jýrgenderding biri Jappar Ómirbekov. Bizder keyinirek әdebiyet ýiirmesinde Alash aqyndarynyng shygharmalaryn oqyp, talqylaytyn boldyq. Múnday janalyq ýiirme mýshelerine de qatty únaytyn edi. Talqylaudy Ahannyng (Ahmet Baytúrsynúlynyn) «Masa», «Qyryq mysal» kitaptarynan bastadyq.

Qazaghym-elim,

Qayqayyp belin,

Synugha túr tayanyp.

Talauda malyn,

Qamauda janyn,

Ash kózindi oyanyp.

Qanghan joq pa әli úiqyn,

Úiyqtaytyn bar ne siqyn?!

degen ólenin birden únatyp, bәri de jattap aldy. Qayran, danyshpan-ay, halqynyng basyna qaraly kýnder tuyp, aqyry ashtyq alapatyna, qughyn-sýrginge úshyratyp qayqayyp beli synyp, qúryp ketuge de ainalatynyn qalay boljap aitqan dep tang qalatyn edik. Jaqannyng (Mirjaqyp Dulatovtyn):

Kózindi ash, oyan qazaq, kóter basty,

Ótkizbey qaranghyda beker jasty.

Jer ketti, din nasharlap, hal haram bop,

Qazaghym endi jatu jaramas-ty.

degen ólenin oqyghanda aqyn bizderdi, qazaq jastaryn әdiletsiz qoghammen kýresuge shaqyryp túrghanday sezinetinbiz.

Maghjannyng «Bayan batyr» poemasymen basqa shygharmalaryn oqyghannan keyin búryn qate týsinip jýrgen kóp dýniyeni qayta týsindirip, kózimizdi ashyp jibergendey boldy. Abylaydy da, Kenesaryny da qanisher, meyirimsiz, jauyz handar dep suretteytin.

Al Maghjannyn:

Qiyn kýn tughan alash balasyna,

Shúbyryp japanyng sary dalasynda.

Kez bolghan jaudan ýrkip, «Aqtabangha»

Dúshpannyng qalghanday bop tabasyna.

Arqagha ayaq salyp, týsken baryp,

Eki ottyng - orys, qytay arasyna.

Kýnderde sonau - qara, tapsyrghan el,

Taghdyryn Abylayday danasyna.

Sol kýnde el qorghaghan Abylaydyn

Qylsang da az qansha tәuep molasyna.

degeni bizderdi Abylaydyng aruaghyna bas iydirip, kónilimizge oghan degen sýiispenshilik tudyrghan edi. Shyndyghynda, aqyn jazyp otyrghanday bytyrap ketken qazaqtyng basyn qosyp, el taghdyryn qolyna alyp, jaujýrek batyrlardy, bedeldi biylerdi manyna jinap, «kóp jaudyng birin shauyp, birin arbap», danalyqpen el basqara bilgen kóregen han ekenin bildik.

Arqada Burabaygha jer jetpeydi,

Basqa jer oidy onday terbetpeydi.

Arqada Burabaygha jer jetpese,

Alashta Kenehangha er jetpeydi.

Maghjannyng osy siyaqty ólenderi bizderding Kenesary turaly qalyptasyp qalghan búrynghy teris týsinikterimizdi birjolata ózgertip jiberdi. Ony ózining qara basy ýshin handyq dәuiri ansap jýrgen qatygez, meyrimsiz qaraqshy siyaqty surettep kelse, endi onyng barlyq is-әreketi otarlyq búghauda tuyp-ósken shúrayly jerlerinen, mal-mýlkinen airylyp, qan qaqsap qalghan qazaq halqyn otarlyq búghaudan qútqaryp, óz aldyna derbes tәuelsiz memleket qúru ýshin kýresip, janyn pida qylghanyn týsindik.

Maghjannyng myna óleng joldary:

Kene men Abylaydyng jolyn qumay,

Japanda jayyludyng mәni qalay?!

dep bizderdi - jastardy azattyq ýshin kýreske shaqyryp túrghanday әser etetin edi. Shirkin, halqymyzdyn   azattyghy ýshin kýresetin qolayly bir kýn tua qalsa, bizder jan ayamay aiqasar edik-au dep armandadyq.

Alash arystarynyng negizgi kózdegen maqsatyn bilgennen keyin bizderding olargha degen sýiispenshiligimiz óse týsip, Kenes ókimetine degen óshpendiligimiz órshy týsti.

Býrkitting pikirin tolyq qoldap, dos bolghandardyng ishinde erekshe aitatyndary Onaybek Qúdyshov pen Orynbay Aytmaghanbetovter edi. Sóitip bizding tilektesterimizding sany birtindep óse berdi. Osylay shabyttana qatarymyzdy ósirip jýrgen kezimizde 1941 jyl 22 mausym kýni Germaniyamen súrapyl soghys bastalyp ketti.

Tanertengi tamaqty ishkennen keyin Býrkit ekeuimiz onasha bólinip kettik. Jana ghana bastalyp ketken soghys turaly pikirlesip jýrmiz.

- Búl soghysta qay jaqtyng jengeni bizder ýshin paydaly dep esepteysin? - dep súrady menen.

- Mening pikirimshe, Kenes odaghynyng jenilgeni dúrys qoy dep oilaymyn - dedim.

- Áriyne, solay. Solay bolugha tiyis dep, óz pikirin әri qaray jalghastyrdy. Qazaq halqy ghasyrlar boyy patsha ókimetining otary bolyp, zar jylap keldi. Sóitip jýrgende Aqpan, Qazan tónkeristeri bolyp, patsha ókimeti qúlap, ómirden týnilip jýrgen halyqtargha jylt etken ýmit sәulesi kóringendey boldy. Biraq, búl ýmit te aqtalmady. Qazaq halqy sorlaghannyng ýstine sorlay berdi. Endi mine, bizding halyqty qúrtatyn qyrghyn taghy bastaldy. Qazirde qazaqtardyng erkekter sany әielderden әldeqayda kóp. Sebebi, 1931-1933 jyldardaghy ashtyqta ýy ishindegi balalardyng bәrine birdey tamaq tauyp bere almaghan ata-analar artymyzda otymyzdy óshirmey aman qalsyn dep bir er balany aman qaluyn tilegen. Endi mine, sol jastardyng bәri de qyrghyngha baryp, qyrshynynan qiylmaq. Halyqty qyrghynnan aman saqtap qalu ýshin ne isteu kerek? Qalay oilaysyn? - dep maghan súraq qoydy. Men oilanyp qaldym. Mening jauabymdy kýtpey-aq ózi әri qaray óz oiyn jalghastyra berdi.

- Endeshe, - dedi ol mýmkindigi bolsa, soghysqa barmau kerek. Biz kimdi qorghap, kim ýshin, ne ýshin soghysamyz? Bizde jandy salyp qorghaytynday tәuelsiz bolyp otyrghan óz memleketimiz bar ma? Áriyne, joq. Kenes odaghy dep otyrghanymyz eriksiz qamalghan halyqtardyng abaqtysy. Sol abaqty kýiregende ghana ishindegi qamalghandar erkindikke shyghady. Kenes ókimeti qazaqtardy ylghy qyrghynnan qyrghyngha úshyratyp keledi.

Olay bolsa, ózimizdi qúrtyp kele jatqan, tipti birjolata joq qylatyn oiy bar qoghamdy, memleketti ne ýshin qorghaymyz? Bizge onyng aman qaluy emes, kýirep jenilui kerek, otarlyq búghauda otyrghan halyqtar sonda ghana bostandyq alady degen pikirge toqtaldyq.

Býrkit ekeuimiz azattyqty ansap, Kenes ókimetining kýireuin tilep, tipti ózimizde soghan ýles qosamyz ba dep oilaghan edik. Búl oiymyz jay qiyal, arman ghana eken. Dýley kýsh óz degenine kóndirmey qoymady. 1942 jyly, qarasha aiynda Býrkit soghys maydanyna attandy. Men keyinirek enbek maydanynda boldym. «ESEP»-ting basqa mýsheleri de әskerge alynyp, maydangha jóneltildi. Biraq úiymnyng alghashqy mýsheleri tarap ketkenmen «ESEP» iydeyasyn nasihattau soghystyng qyzu jýrip jatqan kezinde de әri qaray jalghasa bergen.

1944 jyly Qaraghandyda bir top jastardy Kenes ókimetine qarsy jýrgizip jýrgen sayasy nasihattary ýshin qamaugha alghan. Olargha «ESEP» degen Kenes qoghamyna qarsy últshyl úiym qúrdy degen aiyp taghylghan. Búlar: Zeynolla Ábdildiyn, Beysembay Jaqsylyqov, Asyghat Rýstemov jәne Jappar Ómirbekovter bolatyn. Olardy qatty qysymgha alyp: «Qoghamgha qarsy múnday jat pikirdi senderge kim ýiretti?» degende, bәri birdey Býrkit ekeuimizding attarymyzdy ataghan. Olardyng múnysy japqan jala emes, shyndyqty jasyrmay aitqany edi.

Asyghat Rýstemov pen Zeynolla Ábdildin jastau bolghan song ózderine kerekti derekterdi alyp, birsypyra qinap, qoldarynan qolhat alyp, bosatyp jibergen. Jappar Ómirbekovty bir jyl boyy týrmede qinaghan. Beysembay Jaqsylyqovty on jylgha sottap jibergen. «ESEP»-ting iydeyasyn jalghastyrushylar múnymen toqtap, toqyrap qalmaghan. Azattyq iydeyasyn ýgitteudi sanaly studentter әri qaray jalghastyra bergen.

1960 jyldan bastap Ortalyq Qazaqstandaghy jogharghy oqu oryndarynda «Jas qazaq» nemese «ESEP» atty jasyryn úiym qúrylghan. Búlar Kenes Ókimetining jýrgizip otyrghan sayasaty qazaq últynyng tilin de, mәdeniyetin de qúrtyp jiberu ekenin týsindirgen. Últtyq isker kadrlargha ýnemi qysym kórsetip, olargha jauapty jogharghy dәrejedegi qyzmet atqarugha mýmkindik bermey, onday qyzmetkerge ýnemi orys kommunisterin ghana taghayyndap otyrghanyn, qazaq mektepteri jabylyp, barlyq mektepterde oqu orys tilinde jýrgizilip otyrghanyn aitqan ýndeu paraqtaryn taratyp otyrghan. Qazaq jastarynyng últtyq namysyn oyatu maqsatynda ýndeu paraqtary (qaghazdary) basqa qalalardaghy jogharghy oqu oryndaryna da jiberilgen. Búlar qanday býrkenshik at qoldansa da, qolgha týsip, jazalanghan. Olar Zeynolla IYgilikov pen Kәmel Jýnisovter edi.  Búlardy qolgha týskennen keyin qysymgha alyp, qylmystaryn moyyndap, 4 jylgha sottap, RSFSR-ding Oral tauyndaghy sayasy tútqyndar lagerine jibergen. Búlardan keyin «ESEP» partiyasyna tilektes bolyp, Kenes ókimetine qarsy ýgit jýrgizgender dep Kәrim Saughabaev, Maqsym Omarbekovterdi  jazalaghan.

Sóitip, 1941-1942 jyldary azattyqty ansap, «ESEP» dep at qoyyp, Býrkit ekeumizding jastardyng últtyq sanasyn oyatamyz dep jýrgizgen  ýgit-nasihatymyz óz nәtiyjesin kórsetip, bizderden keyin de ózining qoldaushylaryn tauyp, әri qaray jalghasa bergen.

Azattyqty ansau iydeyasy qay jerde, qay júmysta jýrsek te keudemizden shyqqan emes. Qauipsizdik komiyteti jendetterining qarmaghyna iligip, sayasy qylmysker esebinde sottalyp ketkenshe birge jýrgen senimdi degen joldas-joralarymyzdy ishke tartyp, әngime aitudan ómir boyy jalyqqan emespiz.

Býrkit «Leninshil jas» gazetinde jauapty hatshy bolyp isteydi. Men shettilder institutynda studentpin. Shetten kelgen studentter jataqhanada jatamyz. Senbi, jeksenbi kýnderi әdebiyetke qúmar birneshe studentter bir jerge jinalyp alyp, qazaq tilindegi  kitaptardy oqyp talqylaymyz. Jaqan Syzdyqovtyng «Áli qarttyng әngimesi» men Núrqan Ahmetbekovtyng «Kýlәndam» poemalaryn oqyp, talqylaghanda Kenes ókimetining qazaq halqyna jasaghan qiyanatyn, zorlyq-zombylyghyn alghash ret estip otyrghan studentter ózderi osyghan deyin mekteptegi tәrbiyening nәtiyjesinde únatyp kelgen qoghamgha kýdikpen qaray bastady. Alash aqyndary: Ahannyng (Ahmet Baytúrsynovtyn), Mirjaqyp Dulatovtyn, Maghjan Júmabaevtyn, Jýsipbek Aymauytovtyng ólen-jyrlarymen tanysqanda, qazaqtardyng qamyn oilaghan qayratkerler tek osylar ekenin týsine bastady. Búl ýiirme 1941-1942 jyldary Qaraghandyda qúrylghan «ESEP» úiymynyng tikeley jalghasy edi. Ýiirmede «halyq jaulary» dep atalyp ketken Sәkennin, Beyimbettin, Iliyastardyng da shygharmalaryn oqyp jýrdik. Múnda Jeken Qaliyev, Mústahym Azanbaev, Adyrbek Amanqúlov siyaqty talapty studentter belsene qatysyp otyrdy.  Sóitip, Alash aqyndarynyn  azattyq ansaghan iydeyasy kónil qoyyp oqyghan tyndaghan jastardy ózine tartyp, baurap alatyn edi.

1950 jyldyng jeltoqsan aiynda «Pravda» gazetinde Shoyynbaev, Aydarova, Yakuninderding «Qazaqstan tarihy mәselelerin markstik-lenindik túrghydan bayadayyq» degen maqalasy jariyalandy. Múnda olar Ermúhan Bekmahanovtyng «HIH - ghasyrdyng 20-40 jyldaryndaghy Qazaqstan» degen kitabyn qatty synaghan. Onda Kenesary qozghalysy feodaldyq-monarhiyalyq últshyldyqtyng kórinisi boldy, onyng eshqanday búqaralyq sipaty bolghan joq dep tújyrymdady. Kitaptyng avtoryn baryp túrghan últshyl, eskishil, handyq dәuirdi kóksegen jat pikirli adam dep sipattady. Búl maqala Býrkit ekeuimizdi de qatty tolghandyryp, tipti ashu-yzamen bulyqtyrdy. Maqalany oqyp shyghyp: «Iya, - dedi Býrkit renishti týrmen, ózi óskisi kelse, ósip bara jatqandy etekten tartatyn qazaqtyng kýnshildigining kórinisi ghoy búl. Bekmahanov tenizde jýzetin alyp keme bolsa, analar (Shoyynbaevtardy menzep otyr M.T) jay ghana qaltyldaghan qayyq emes pe? Endeshe aldynda túrghan enseli kemedey kemengerdi qúlatsa, qaltyldaghan qayyqqa da jol ashylmay ma?! Patsha otarshyldaryna taysalmay qarsy shyqqan Kenesaryday tughan eli men jerin jan-tәnimen sýigen erlerdi jamandau tarihty búrmalaghan azghyndyqtyng naghyz ózi ghoy» - dep, ózimen birge qyzmet istep jýrgenderge óz pikirin ashyq aityp jýrdi.

Býrkit ekeumiz Shoyynbaevtardyng maqalasyna qarsy Kenesaryny qazaqtyng qamyn oilap, halyqty otarlyq búghaudan qútqarugha úmtylghan halyq qaharmany dep dәleldep «Pravdanyn» ózine jiberu ýshin jәne Almatydaghy bedeldi gazetterde jariyalau ýshin maqala dayyndadyq. Ol kezde Býrkit «Leninshil jas» gazetinde jauapty hatshy bolyp isteytin. Kandidattyq dissertasiya qorghaugha dayyndalyp jýrgen kezi. Búl maqalany jariyalau ýshin Býrkit bedeldi tarihshylardy tartpaq boldy. Bizder búl kezde әbden óz oiymyzben qyzynyp alyp, basymyzgha tónip túrghan qauip-qaterdi eske almappyz. Býrkit ekeuimizdi Qauipsizdik komiytetining jendetteri syrtymyzdan tolyq baqylaugha alyp, tek qana qamaugha aludyng syltauyn kýtip jýrgen eken. Bizding Kenesary men Bekmahanovty qorghap, ashyq pikir aitqanymyz «qúlannyng qasynuyna, mergenning basuy» tura kelgen eken.

1951 jyly 18 qantar kýni Býrkit ekeumizdi tútqyndap, abaqtygha әkelip qamady.  Bizge KGB jendetteri ózderi әbden mashyqtanyp, búrynnan qoldanyp jýrgen qysym ataulynyng bәrin qoldanyp baqty. Alghashqy kýnderi Alash aqyndarynyng kitaptaryn oqyghanymyzdy da, «ESEP» degen sayasy úiym qúrghanymyzdy da moyyndamaghan edik. Aqyry óz aitqandaryna kóndirip, bәrin de moyyndatty. 5-6 aigha sozylghan azapty tergeu júmystaryn ayaqtap, «Býrkit Ysqaqov pen Mahmet Temirovtyng isi» degen qalyn-qalyng 4 papkany toltyryp, bizding isimizdi sotqa berdi.

1951 jyldyng 14-15 mausymynda Qazaq respublikasynyng Jogharghy soty RSFSR qylmysty ister kodeksining 58-babynyng 10-11 tarmaqtary boyynsha Býrkit Ysqaqov, Mahmet Temirov (osy maqalanyng avtory) jәne Aytbay Nәreshevterdi 25 jylgha sottap, qosymsha 5 jyl boyy azamattyq qúqyghynan aiyru turaly qatal ýkim shyghardy. Mústahym Azanbevty, Ramazan Nәreshevti, Jeken Qaliyevty, Adyrbek Amanqúlovtardy 8-10 jylgha sottady.

Sóitip, bizderdi Kenes ókimetine qarsy últshyl úiym qúrghan, úiymnyng maqsaty Orta Aziya respublikalary men Qazaqstandy Kenes Odaghynyng qúramynan bólip, Týrkiyanyng qoldauymen burjuaziyalyq últtyq memleket qúru bolghan. Kenes qoghamyna qarsy ýgit-nasihat jýrgizgen, tyiym salynghan әdeby kitaptardy kópshilikke taratyp otyrghan dep aiyptady. Búl aiyptau Býrkit ekeuimiz ýshin jabylghan jala emes, naghyz shyndyq. Qolymyzdan istey qoyatyn eshtene kelmese de óz aldymyzgha tәuelsiz memleket bolsaq-au dep ýnemi armandaghan edik.

Bizder әr týrli lagerilerde azap shegip jýrgen kezimde 1956 jyly, aqpan aiynda Kommunistik partiyanyng HH sezi «jeke basqa tabynushylyq jәne onyng zardaptary» turaly mәsele qarady. Stalin men onyng sybaylastarynyng qylmysty isterin әshkereledi. Olardyng talay jazyqsyz jandardy qyryp-joyghandaryn, qughyn-sýrginge úshyratqandyghyn aiyptady.  Búl jóninde N. S. Hrushev batyldyq kórsetip, dúrys baghyt ústady. Osydan keyin kóp úzamay-aq jazyqsyz japa shegip jýrgenderdi әr jerde arnauly komissiya qúryp, bosata bastady. Solardyng biri bolyp 1956 jyldyng mausym aiynda men de bosanyp shyqtym.

Býrkit ekeumiz әr týrli lagerilerde alty jylday azap shegip, 1956 jyly tamyz aiynda Almatyda kezdestik. Elge oralghannan keyingi bayqaghanymyz Kenes ókimeti qazaqtardyng jeke últ esebinde ómir sýruin tejeuge birjolata kirisken eken. Qazaq jerine búrynghy qaptatyp kóshirip әkelgen halyqtar azday-aq, endi «tyng jerlerdi iygeremiz» degen jeleumen jana kenestik otarshyldardy qaptatyp alyp kelipti. Qazaqtar ózining tughan Otanynda otyryp azshylyqqa ainalghan. Qazaq mektepteri jappay jabylghan. Sondyqtan óz ana tilin bilmeytin, óz últyn mensinbeytinder payda bola bastaghan. Býkil qazaq halqy qalyng tobyrdyng ishinde qúmgha tógilgen taryday bop, qúryp kórinbey ketuge ainalghan. «Ish qazanday qaynady, kýresuge dәrmen joqtyn» kebin kiyip, Býrkit ekeumizding ishimizdi jegidey jedi de qoydy. Búrynghy Kenestik dauryqpa sayasattyng yqpalymen tyng iygeru nauqanyn kýni býginge deyin maqtanyshpen atay beruimiz búl nauqannyng astaryn tolyq týsine almauymyzda bolyp otyr. Kenes ókimeti búrynghy patsha ókimeti tolyq ayaqtay almay ketken qazaq dalasyn birjolata otarlaudy oryndaghan da shyqqan. Múnyng nesi quanysh, nesi jetistik?!

Tyng iygeru nauqany kezinde qazaq halqynyng tili de, dini de, salt-sanasy da joyylyp ketu qaupine úshyraghanyn sezgen Mәskeude oqyp jýrgen sanaly sezimtal studentter júrt qamyn oilap, el ensesin kóteruge tyrysqan.  Múrat Áuezov (jetekshi), Maqash Tәtimov, Ersayyn Tәpenov «Jas túlpar» atty mәdeniy-sayasy úiym qúryp, el aralap konsert kórsetip, leksiya oqyghan. Bolghan jerlerinde olardy halyq zor qoshemetpen qarsy alyp, erekshe sýiispenshilik bildirip otyrghan. Tyng iygeru nauqany basyp-janshyp tastaghan elding ruhyn kóterip, últtyq salt-sanasyn saqtap qalugha ýndegen. Az uaqytta-aq «Jas túlpardyn» dýbiri býkil respublikagha jayylyp, әr oblystaghy jastar osy siyaqty úiymdar qúra bastaghan. Respublika kólemine keng tarap, jappay jayyla bastaghan qazaqtyng últtyq namysyn oyatatyn jastar úiymdarynan qauiptengen Qazaqstan Kompartiyasynyng Ortalyq komiyteti búghan erekshe kónil audaryp, «Jas túlpar» úiymyn taratqan. Barlyq jerlerde aldaghy uaqytta múnday jastar úiymyn qúrugha tyiym salghan.

Totalitarlyq jýie qansha qataldyqpen ózine qarsy degenderdi ayausyz jazalap otyrsa da jastardyng azattyq ansap, әdiletsiz qoghamgha narazylyghy eshuaqytta toqtap qalghan emes. 1969 jyly Pavlodar qalasyndaghy № 3 mektepting jogharghy synyp oqushylary Arman Qaniyevtyng bastauymen «Jas úlan» degen sayasy jasyryn úiym qúryp, jastardyng últtyq sana-sezimin oyatyp, azattyq aludy armandaghan. Búl uyzday jastargha da qatal shara qoldanghan.

Jastayynan azattyqty ansap, Kenes ókimetining totalitarlyq-otarlyq sayasatyna qaymyqpay qarsy shyqqan jastarynyng biri - Hasen Qoja-Ahmed edi. Ol kóptegen maqalalar, ólender, ýndeuler jazyp, qoghamnyng әdiletsizdigin әshkerelegen. Keleshekte tughan elding tәuelsizdigi ýshin jan ayamay kýrese biletin jastardy toptastyryp, tәrbiyelep shyghu maqsatynda «Jas qazaq» degen jasyryn úiym qúrghan. 1977 jyly Kompartiyanyng últ sayasatyna qarsy shyqty degen aiyppen 2 jylgha sottalghan. Ol 1986 jylghy jeltoqsan kóterilisine de belsene qatysqan qazaqtyng naghyz patriot úly. Sol ýshin ony 4 jylgha sottap jibergen.

1979 jyly, qyrkýiek aiynda Selinograd qalasynda (qazirgi Astana) býkil jastar jinalyp, Ereymentauda úiymdastyrylmaqshy bolghan Nemis avtonomiyalyq oblysyna qarsy sheruge shyqqan. Osynyng nәtiyjesinde Nemis avtonomiyasy qúrylmay qaldy.

Azattyqty ansaghan qazaq jastary әdiletsiz qoghamgha narazy bolyp, Qazaqstannyng kóp jerinde qúpiya úiymdar qúryp otyrghan. Ondaylardyng qolgha týsip qalghan keybireulerin jariya qylmay-aq jasyryn túnshyqtyryp tastap otyrsa, keybireuleri amalsyzdan jariya bolyp qalghan. Tughan elding auyr halin kórip jýrgen jastar onyng tәuelsizdigin, azattyghyn armandap, Batys Qazaqstandaghy Jalpaqtal auylynda Kenes ókimetine qarsy jasyryn úiym qúrghan. Ony «Qazaq halqyn qútqaru úiymy» dep ataghan. Búl úiymdy basqarghan:

Kóz aldymda joq boldy tanystarym,

Ketti qansha atylyp arystarym!?

Birigeyik, jigitter, bir úiymgha,

Jalghyz ózim jón bolmas alysqanym

dep jar salghan jalyndy jas Ghúbash Ánesov edi. Búl úiym 1941 jyly qúrylghan. Búghan deyin olar 1939-1940 jyldary Kenes ókimetine qarsy jasyryn ýndeu paraqtaryn taratyp, halyqty azattyq alu ýshin kýreske shaqyrghan. Olar keyinirek Stalinge Odaqtan bólinip shyghu maqsatynda 14 jigit qol qoyghan hat jazyp jiberedi. Olar múnda әr odaqtas respublikanyng óz aldyna bólinip shyghuyna qúqyghy bar degendi medeu tútqan. Búlar qanday jolmen bolsa da halyqtyng azattyq aluyn armandaghan. Aqyry Ghabiyden Qolbasov degen satqynnyng kórsetuimen 1941 jyly olar NKVD-nyng qamauyna alynyp, mektep týlekteri Oral týrmesinde azap shegedi. 1943 jyly «ýshtiktin» sheshimimen úiym jetekshisi Ghúbaydolla (Ghúbash) Ánesovty atu jazasyna kesip, qalghandaryn Seytqaly Bajekenov, Sәtqaly Moldaghaliyev, Ghúmar Túrymovtardy 19 jylgha, Imanghaly Nasyrov, Ótegen Amanov, Sýndetqaly Qarajanov, Qayyrghaly Saparaliyn, Qamal Maqúlbaev, Sayfolla Shorabaev, Ighaly Múhanbetqaliyev, Mәzzap Áliyev, M. Ahmetov, Múhanbetjan Núralinderdi әr týrli merzimge sottap jibergen. Búlardyng ishinen 20 jylgha sottalyp, tek qana Sәtqaly Moldaghaliyev elge tiri oralghan.   Bәri de azattyqty armandap, qúrban bolghan. Olar «Halqym týbi bostandyq alar menin» dep keleshekke ýlken senimmen qarap ótken.

1986 jylghy jeltoqsandaghy qazaq jastarynyng ashyqtan-ashyq әdiletsizdikke qarsy shyghuy - azattyq, tәuelsizdik ýshin kýresting sharyqtau shegi boldy. Búl kóterilis Kenes ókimetining búghauynda qamalyp otyrghan basqa halyqtargha da bostandyq ýshin kýresuding jolyn kórsetip, aqyry Qyzyl imperiyanyng kýireuimen ayaqtaldy.

Sóitip, qazirgi tәuelsizdik patsha otarshyldaryna qarsy jan ayamay soghysqan jaujýrek batyrlarymyzdyng tógilgen qanynyn, Alashorda arystarynyng jan pida ghyp tughan elining azattyghy ýshin kýresinin, búlardyng jolyn quyp, olardyng azattyq iydeyasyn  qoldap, qatal tәrtipten de seskenbey, últtyq namysty qaru qylyp, әdiletsiz qoghamgha qarsy shyqqan «ESEP», «Qazaq halqyn qorghaushylar odaghy», «Jas túlpar», «Jas qazaq», «Jas úlan» úiymdarynyng kýresinin, armanynyn, aqyry 1986 jylghy jeltoqsandaghy jastardyng erekshe erlikterining arqasynda ornap otyr. Endeshe, tughan halqynyng azattyq, bostandyq aluyn ansap, osy jolda qyrshyn jastyq ómirlerin qúrbandyqqa shalghan, jan tózbes auyr azaptardy bastarynan keshken, qughyn-sýrginge úshyraghan jastardyng últtyq ruh, namys pen jigerlenip, erlikpen istegen isterin keyingi jas úrpaqqa ýlgi esebinde kórsetip, jariyalap týsindirip otyrsa qanday ghaniybet bolar edi!

Qazirde tughan elimiz Qazaqstannyng erkindik alyp, óz aldyna egemendi el bolyp, órkendep otyruy - bizderge Qúdaydyng bergen bagha jetpes ýlken syilyghy. Osy qasiyetti Otanymyzdy bәrimiz de qúrmettey de, jan-tәnimizdi salyp qorghay da biluimiz kerek. Tәuelsiz elimizdi basqaryp, jogharghy lauazymda qyzmet atqaryp jýrgen keybir qazaq jigitteri qazaq tilinde de, onyng salt-sanasyna mensinbey osqyra qaraydy. Búl olardyng boyyna tua bitken qasiyet emes, kenestik ruhta tәrbiyelenip  shyghudyng әseri. Endeshe keleshekte jas úrpaghymyzdyng bәrin de otansýigishtik ruhta tәrbiyelep shygharu ýshin Alash arystarynyng istegen isterimen de, jazylghan enbekterimen de, shygharghan ólenderimen de tanystyryp, týsindirip otyrsa, olar Alash ruhyn, iydeyasyn boylaryna sinire berer edi. Óitkeni Alash iydeyasy Otanyna berile qyzmet etudin, ony sheksiz sýie biluding eng jogharghy ýlgisi. Olardyng qay-qaysysy bolsa da tughan halqyn qaltyqsyz sýiip, ony otarlyq búghaudan qútqaryp, olargha azattyq alyp beru ýshin jan ayamay kýresken azamattar. Búl pikirimizdi Maghjannyng myna óleng joldary dәleldep shyghady:

«Ne kórem de alash ýshin kórgenim,

Maghan ataq últym ýshin ólgenim!

Men ólsem de alash ólmes, kórkeyer

Istey bersin qoldarynan kelgenin!»

Kerek bolsa tughan halqy ýshin shybyn janyn da pida qylyp, ony sheksiz sýiding naghyz ýlgisi osy  emes pe!

Biylghy 2009 jylghy sanaqtyng aldyn ala kórsetip otyrghan qorytyndysy kónilge zor quanysh úyalatyp otyr. Kenes ókimeti túsynda asharshylyq apatyna, qughyn-sýrginge, soghys jyldaryndaghy qyrghyngha úshyrap alty millionnan eki milliongha deyin azayyp, ómirden birjolata óship ketuge ainalghan Qazaqstandaghy qazaq halqynyng sany on millionnan da asyp, onyng ýlesi 67 payyzgha deyin jetken. Búl býkil qazaqtar ýshin zor quanysh. Búl aldaghy uaqytta bizding últymyz ómir kóshinen joyylyp ketpey, órkendep óse beretin boldy degen sóz. Sany molayyp óse berse, halqymyzdyng bedel, abyroyy da arta bermek. Ózderi tolyqqandy qazaq bola túra tilin de, әdet-ghúrpyn da mensinbeytinderding sany azaya týspek. Qazaq bolu, qazaq bolyp tuu tipti zor maqtanyshqa ainalmaq. Búl turaly Súltanmahmút Torayghyrovtyng myna ólenderinde aitylghanday:

Men - qazaq, qazaqpyn dep maqtanamyn,

Úrangha alash degen atty alamyn.

Sýigenim - qazaq ómiri, ózim - qazaq,

Men nege qazaqtyqtan saqtanamyn?!

Býginde ata mekenimizde bir-birimizben óz ana tilimizde sóilesip, qasiyetti Otanymyzdyng órkendey beruine, halqymyzdyng qatary óse beruine ýlesimizdi qosyp, «Men qazaqpyn» - dep masayrap,  erkin jýruimiz - bir esepten, jogharyda aitylghan jastardyng tógilgen qanymen azapty enbegining jemisi deuimizge bolar edi.

 

Mahmet TEMIROV,

zeynetker, Qazaqstan jazushylar odaghynyng mýshesi.

Qaraghandy oblysy, Núra audany.

 

 

Fotosurette: Elin sýigen erler partiyasyn qúrghan aqyn, ghalym Býrkit Ysqaqov (ong jaqta) jәne onyng serigi, dosy Mahmet Temirov

 

Derek kózi: «Jana Saryarqa» Qazaqstan jazushylarynyng әdebiy-kórkem, qoghamdyq-sayasy jurnaly №3 (104).