Eske sala keteyin, kelesi preziydenttik «saylau» 2024 jyldyng 17 nauryzynda ótui kerek. Jaqynda reseylik BAQ Kremli basshysynyng taghy da alty jyldyq preziydenttik merzimge ýmitker bolghysy keletinin habarlady.

Eger Putin tap osy saylaugha qatysatyn bolsa, Reseyding qazirgi sayasatynda qarsy eleuli kandidattar joq bolghandyqtan ol sózsiz jeniske jetedi. KSRO taraghannan beri ótken әrbir saylaudy Kremli әrqashan búrmalap keledi. Ortalyq saylau komissiyasyn baqylaudy óz qolynda ústaghan biylik parlamenttik saylau dodasynyng songhy sәttinde elektrondy jýiege qazirgi sayasy jaghdaygha barynsha sәikes keletin týpkilikti nәtiyjeni engizedi.

Búl qalypty parlamenttik saylaugha qatysty bolsa, al, preziydenttik saylau barysynda Kremli negizinen sayasy qozghalystardyng әrbir qalt etkenin, әsirese saylaudyng songhy kórsetkishterin jariyalaudy baqylaydy. Songhy 23 jylda Resey Federasiyasyndaghy sayasy oppozisiya tolyghymen joyylyp, qalghan sayasy birlestikter men qozghalystardyng ne sayasy әleueti joq, ne bolmasa basy býtin FSB baqylauynda qalpaq astynda ústalynyp otyrghan jayy bar.

Jiyrma jyldan astam reseylik BAQ Resey azamattarynyng basyna «elde Putinnen artyq kandidat joq» degen tanym-týsinikti sinirumen keledi. Resey qoghamynyng kópshiligi múnymen kelisedi jәne Resey Federasiyasynyng eng úzaq qyzmet etken preziydentine qúlshylyq úra tabynady. Reseyding jas úrpaghy Reseyde biylik basynda bir kezderi basqa túlghalardyng bolghanyn mýldem bilmeydi. Olar ómirge kelgen sәtten bastap әrqashan Putin elding birden bir biyleushisi boldy. Basqasha boluyn olar kóz aldaryna mýldem elestete de almaydy.

Sonymen Putin ózi qatysatyn kelesi preziydenttik «saylaugha» dayyndyqty bastaugha búiryq berdi. Ol birinshi turda keminde 70 payyz dauys jinap, jeniske jetui kerek ekeni aiqyn bola týsti. Búl tәsil Putinning songhy saylaudaghy jenisining әdettegi shemasy jәne 2024 jyldyng kóktemining basyndaghy basty ústanymy bolyp  qala beredi.

Putin osy joly jeniske jetkennen keyin Resey Federasiyasyn 2030 jylgha deyin basqarady da, 2036 jylgha deyin qayta saylanu ýshin taghy bir mandatqa úmtyluy әbden mýmkin. Búl Reseyding aldaghy 13 jyldaghy sayasy damuynyng qanday bolatynyn ózinen-ózi tanytady degen sóz.

Shyndyghynda, uaqyt bir orynda toqtap qalyp, reseylik azamattardyng kópshiligi barlyq manyzdy memlekettik is-sharalarda bir adamnyng ghana qolynda boluyn әrdayym taghatsyzdana kýtetin qúldyq sana qúrsauynda ústaydy. Dәlirek aitqanda, alty-jeti jyldan beri syrtqy týri Putinge úqsas. әr týrli egiz qozylardy teledidardan jii shyghatynyn kórip jýrmiz. FSB-nyng qastandyghy men josparyna sәikes, Putinning manynda onyng ýsh synary bar, olar oqtyn-oqtyn teledidardan, keybir reseylik forumdarda jәne manyzdy sharalarda boy kórsetip qoyady.

Olar ózderining antropologiyalyq qúrylymy jaghynan, әriyne, bireuining boyy úzyn, ekinshisining qoly basqa, ýshinshisining óz derti bar degendeyin әrtýrli adamdar. Osynday FSB qúityrqylyqtyng arqasynda halyq kóbine ózderining aldynda kim túrghanyn Putin be nemese onyng synary ma bile bermeydi. Putindi kem degende 2000 jyldan beri tanityn sayasatkerlerge ghan aq-qarany vyyra alady. Qazir jeldey esken keseuet naghyz Putin endi joq boluy da mýmkin, tiri boluy da yqtimal. Osylaysha, FSB-da naghyz Putin ólse, onyng ýsh synarynyng bireui 2036 jylgha deyin tiri qalatyn ssenariyi terennen oilastyrylghan. Búl eger qajet bolsa 2024 jylghy saylaugha da qatysady.

Eger olar 2030 jylgha deyin, yaghny kelesi preziydent saylauy josparlanghangha deyin ómirden ozyp ketse, kelesisi oynng sayasy úzaq ghúmyryna jalghastyryp, arnayy әskery operasiyanyng kómegimen orys halqyn tize býktirgen jәne qazir ony «jarqyn bolashaqqa» jetelep otyrghan sheshushi túlghagha ainalyp, kópshilikting zor iltipatymen taghy bir mәret preziydent taghyn iyelenedi.

Reseylikter kóbine qaraqan bastary ýshin ómir sýredi. Aynalasnda bolyp jatqan sayasatqa onsha qyzyghushylyq tanytpaydy. Sol sebepti, FSB VVP úqsas jandardy ómirining sonyna deyin preziydent Putin bolyp kórinuge mәjbýr etedi. Olar búl rólden jalyqpaghan siyaqty, al ambisiyasy bar keybir kóshirmeler tipti sayasy dengeyde týpnúsqadan da kóp nәrsege qol jetkize alady. Putindi FSB «mәngilik ómir sýretin» túlghagha ainaldyrugha shyndap krisip ketti.

Kerimsal Júbatqanov, tarih ghylymdarynyng kandidaty, Qazaq-Orys halyqaralyq uniyversiytetining dosenti

Abai.kz