ەسكە سالا كەتەيىن، كەلەسى پرەزيدەنتتىك «سايلاۋ» 2024 جىلدىڭ 17 ناۋرىزىندا ءوتۋى كەرەك. جاقىندا رەسەيلىك باق كرەمل باسشىسىنىڭ تاعى دا التى جىلدىق پرەزيدەنتتىك مەرزىمگە ۇمىتكەر بولعىسى كەلەتىنىن حابارلادى.

ەگەر پۋتين تاپ وسى سايلاۋعا قاتىساتىن بولسا، رەسەيدىڭ قازىرگى ساياساتىندا قارسى ەلەۋلى كانديداتتار جوق بولعاندىقتان ول ءسوزسىز جەڭىسكە جەتەدى. كسرو تاراعاننان بەرى وتكەن ءاربىر سايلاۋدى كرەمل ارقاشان بۇرمالاپ كەلەدى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىن باقىلاۋدى ءوز قولىندا ۇستاعان بيلىك پارلامەنتتىك سايلاۋ دوداسىنىڭ سوڭعى ساتتىندە ەلەكتروندى جۇيەگە قازىرگى ساياسي جاعدايعا بارىنشا سايكەس كەلەتىن تۇپكىلىكتى ناتيجەنى ەنگىزەدى.

بۇل قالىپتى پارلامەنتتىك سايلاۋعا قاتىستى بولسا، ال، پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بارىسىندا كرەمل نەگىزىنەن ساياسي قوزعالىستاردىڭ ءاربىر قالت ەتكەنىن، اسىرەسە سايلاۋدىڭ سوڭعى كورسەتكىشتەرىن جاريالاۋدى باقىلايدى. سوڭعى 23 جىلدا رەسەي فەدەراتسياسىنداعى ساياسي وپپوزيتسيا تولىعىمەن جويىلىپ، قالعان ساياسي بىرلەستىكتەر مەن قوزعالىستاردىڭ نە ساياسي الەۋەتى جوق، نە بولماسا باسى ءبۇتىن فسب باقىلاۋىندا قالپاق استىندا ۇستالىنىپ وتىرعان جايى بار.

جيىرما جىلدان استام رەسەيلىك باق رەسەي ازاماتتارىنىڭ باسىنا «ەلدە پۋتيننەن ارتىق كانديدات جوق» دەگەن تانىم-تۇسىنىكتى سىڭىرۋمەن كەلەدى. رەسەي قوعامىنىڭ كوپشىلىگى مۇنىمەن كەلىسەدى جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ەڭ ۇزاق قىزمەت ەتكەن پرەزيدەنتىنە قۇلشىلىق ۇرا تابىنادى. رەسەيدىڭ جاس ۇرپاعى رەسەيدە بيلىك باسىندا ءبىر كەزدەرى باسقا تۇلعالاردىڭ بولعانىن مۇلدەم بىلمەيدى. ولار ومىرگە كەلگەن ساتتەن باستاپ ارقاشان پۋتين ەلدىڭ بىردەن ءبىر بيلەۋشىسى بولدى. باسقاشا بولۋىن ولار كوز الدارىنا مۇلدەم ەلەستەتە دە المايدى.

سونىمەن پۋتين ءوزى قاتىساتىن كەلەسى پرەزيدەنتتىك «سايلاۋعا» دايىندىقتى باستاۋعا بۇيرىق بەردى. ول ءبىرىنشى تۋردا كەمىندە 70 پايىز داۋىس جيناپ، جەڭىسكە جەتۋى كەرەك ەكەنى ايقىن بولا ءتۇستى. بۇل ءتاسىل ءپۋتيننىڭ سوڭعى سايلاۋداعى جەڭىسىنىڭ ادەتتەگى سحەماسى جانە 2024 جىلدىڭ كوكتەمىنىڭ باسىنداعى باستى ۇستانىمى بولىپ  قالا بەرەدى.

پۋتين وسى جولى جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن رەسەي فەدەراتسياسىن 2030 جىلعا دەيىن باسقارادى دا، 2036 جىلعا دەيىن قايتا سايلانۋ ءۇشىن تاعى ءبىر مانداتقا ۇمتىلۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل رەسەيدىڭ الداعى 13 جىلداعى ساياسي دامۋىنىڭ قانداي بولاتىنىن وزىنەن-ءوزى تانىتادى دەگەن ءسوز.

شىندىعىندا، ۋاقىت ءبىر ورىندا توقتاپ قالىپ، رەسەيلىك ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى بارلىق ماڭىزدى مەملەكەتتىك ءىس-شارالاردا ءبىر ادامنىڭ عانا قولىندا بولۋىن ءاردايىم تاعاتسىزدانا كۇتەتىن قۇلدىق سانا قۇرساۋىندا ۇستايدى. دالىرەك ايتقاندا، التى-جەتى جىلدان بەرى سىرتقى ءتۇرى پۋتينگە ۇقساس. ءار ءتۇرلى ەگىز قوزىلاردى تەلەديداردان ءجيى شىعاتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. فسب-نىڭ قاستاندىعى مەن جوسپارىنا سايكەس، ءپۋتيننىڭ ماڭىندا ونىڭ ءۇش سىڭارى بار، ولار وقتىن-وقتىن تەلەديداردان، كەيبىر رەسەيلىك فورۋمداردا جانە ماڭىزدى شارالاردا بوي كورسەتىپ قويادى.

ولار وزدەرىنىڭ انتروپولوگيالىق قۇرىلىمى جاعىنان، ارينە، بىرەۋىنىڭ بويى ۇزىن، ەكىنشىسىنىڭ قولى باسقا، ءۇشىنشىسىنىڭ ءوز دەرتى بار دەگەندەيىن ءارتۇرلى ادامدار. وسىنداي فسب قۇيتىرقىلىقتىڭ ارقاسىندا حالىق كوبىنە وزدەرىنىڭ الدىندا كىم تۇرعانىن پۋتين بە نەمەسە ونىڭ سىڭارى ما بىلە بەرمەيدى. ءپۋتيندى كەم دەگەندە 2000 جىلدان بەرى تانيتىن ساياساتكەرلەرگە عان اق-قارانى ۆيىرا الادى. قازىر جەلدەي ەسكەن كەسەۋەت ناعىز پۋتين ەندى جوق بولۋى دا مۇمكىن، ءتىرى بولۋى دا ىقتيمال. وسىلايشا، فسب-دا ناعىز پۋتين ولسە، ونىڭ ءۇش سىڭارىنىڭ بىرەۋى 2036 جىلعا دەيىن ءتىرى قالاتىن ستسەناريى تەرەڭنەن ويلاستىرىلعان. بۇل ەگەر قاجەت بولسا 2024 جىلعى سايلاۋعا دا قاتىسادى.

ەگەر ولار 2030 جىلعا دەيىن، ياعني كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋى جوسپارلانعانعا دەيىن ومىردەن وزىپ كەتسە، كەلەسىسى وىنڭ ساياسي ۇزاق عۇمىرىنا جالعاستىرىپ، ارنايى اسكەري وپەراتسيانىڭ كومەگىمەن ورىس حالقىن تىزە بۇكتىرگەن جانە قازىر ونى «جارقىن بولاشاققا» جەتەلەپ وتىرعان شەشۋشى تۇلعاعا اينالىپ، كوپشىلىكتىڭ زور ىلتيپاتىمەن تاعى ءبىر مارەت پرەزيدەنت تاعىن يەلەنەدى.

رەسەيلىكتەر كوبىنە قاراقان باستارى ءۇشىن ءومىر سۇرەدى. اينالاسندا بولىپ جاتقان ساياساتقا ونشا قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى. سول سەبەپتى، فسب ۆۆپ ۇقساس جانداردى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن پرەزيدەنت پۋتين بولىپ كورىنۋگە ءماجبۇر ەتەدى. ولار بۇل رولدەن جالىقپاعان سياقتى، ال امبيتسياسى بار كەيبىر كوشىرمەلەر ءتىپتى ساياسي دەڭگەيدە تۇپنۇسقادان دا كوپ نارسەگە قول جەتكىزە الادى. ءپۋتيندى فسب «ماڭگىلىك ءومىر سۇرەتىن» تۇلعاعا اينالدىرۋعا شىنداپ كرىسىپ كەتتى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz