Kózi ashyq, kókiregi oyau adam balasyn әrqashanda oilandyratyn ýsh súraq: Búl jaryq dýnie qalay payda bolghan jәne men oghan qaydan keldim? Qazir tiri jan iyesi retinde kimmin? Bolashaq qalay bolmaq, ólgende qayda baramyn? Osy ýsh súraqqa jauap izdeu barysynda bastapqyda mifologiya, odan keyin din men filosofiya tuyndady. Osynau tylsym súraqtar ghasyrlar boyyna ghúlamalardy oilandyryp, tolghandyrumen keledi... IYdealister men materialisterding bolmys pen sananyng araqatynasy turaly óte ejelden bastalghan pikirtalastary әli kýnge deyin jalghasuda. Ghalamdy jaratushy qúdiretti kýsh (ol әr dinde әr týrli atalady: Qúday, Tәnir, qasiyeti ruh, Alla jәne t.b.) bar degen diny týsindirmeden bastap, A. Eynshteynning salystyrmaly teoriyasy, A. Fridman  negizdegen kosmostyng keneni turaly sheshimi, F. Hoyl aitqan «Ýlken jarylys» teoriyasy siyaqty týrli týsindirmeler tuyndady.

Kózi ashyq, kókiregi oyau adam balasyn әrqashanda oilandyratyn ýsh súraq: Búl jaryq dýnie qalay payda bolghan jәne men oghan qaydan keldim? Qazir tiri jan iyesi retinde kimmin? Bolashaq qalay bolmaq, ólgende qayda baramyn? Osy ýsh súraqqa jauap izdeu barysynda bastapqyda mifologiya, odan keyin din men filosofiya tuyndady. Osynau tylsym súraqtar ghasyrlar boyyna ghúlamalardy oilandyryp, tolghandyrumen keledi... IYdealister men materialisterding bolmys pen sananyng araqatynasy turaly óte ejelden bastalghan pikirtalastary әli kýnge deyin jalghasuda. Ghalamdy jaratushy qúdiretti kýsh (ol әr dinde әr týrli atalady: Qúday, Tәnir, qasiyeti ruh, Alla jәne t.b.) bar degen diny týsindirmeden bastap, A. Eynshteynning salystyrmaly teoriyasy, A. Fridman  negizdegen kosmostyng keneni turaly sheshimi, F. Hoyl aitqan «Ýlken jarylys» teoriyasy siyaqty týrli týsindirmeler tuyndady.

Al, tiri tirshilik qaydan payda boldy degende ony tabighy súryptalu jolymen jýzege asatyn evolusiyalyq damumen týsindiretin darvindik ilim (tar maghynada – tabighattyng Ch. Darvinning tabighy súryptalu negizinde  evolusiyalyq damuy) HIH ghasyrdyng ekinshi jartysynan bastap qoghamdyq oida basymdyqqa ie bolyp keledi. Búl ilimdi de synarjaq, adamdardy adastyrushy baghyt dep synaushylar darvinizmning tuyndauynan bastap әli kýnge deyin dýnie jýzinde bir tolastaghan emes. Alysqa barmay-aq, qazaq ghúlamalarynyng oilarymen shektelsek, Shәkәrim Qúdayberdiúly ózining «Ýsh anyghyndaghy» filosofiyalyq oilarynda darvindik ilimdi dәiekti synaghan bolatyn.  Osy jana ghasyr basynda qazaqstandyq sayasatker B. Tileuhan darvinizm ilimin mektep oqulyqtarynan alyp tastap, bolmysty týsindirudi aqiqat ilim - Qúrandaghy qaghidalar negizinde jýzege asyru qajet dep úsynghany esimizde.

Kórip otyrghanymyzday, jogharyda aitylghan súraqtardyng birinshisi qyzu pikirsayysqa arqau bolyp otyrsa, «Biz adam retinde kimbiz?» degen súraq adamzatty oigha batyryp, bir-birimen aitystyryp-tartystyryp keledi. Osy súraq bastapqyda adamdardy ru-taypa men qauymdargha jiktese, damy kele últtargha, taptargha, diny aghymdargha, әleumettik toptargha, memleketter men órkeniyetterge jikteuge arqau boldy. Árbir adam ózin osylardyng birine jatqyzyp, ainalasyndaghy adamdardy «ózimizdiki» nemese «bótendiki» dep tanityn boldy. Adamnyng boyyndaghy rulyq qauymdastyq sezimi, ózin belgili bir qoghamdyq ortagha jatatynyn sezinui bir jaghynan óte qarapayym kóringenimen, mәn-manyzy tereng adamy sezimder bolyp tabylady. Búl últtyq sana-sezimning negizi. Al, keng maghynadaghy últtyq sana-sezim últtyq qúndylyqtar men mýddelerdi, últ tarihyn, onyng qazirgi hal ahualy men keleshek damuyna qatysty mәselelerdi, memleketishilik jәne últaralyq qatynastardaghy últtyng orny turaly kózqarastardyng jiyntyghyn qamtidy.  

Kez kelgen adamdar qauymy men olardyng arasyndaghy qarym-qatynas «biz» degen úghymnyng qúbylysy saqtalghan jaghdayda nyghayyp, qalypty qyzmet etedi. Adamdargha ózderin belgili bir últqa, dinge, memleketke, kәsip iyesine t.b. jatqyzyp, ózin sonday belgilermen aiqyndauy tәn. Al, «biz» degen úghymnyng mәni men mazmúnyn týsinu ýshin oghan qarama-qarsy úghym «olar» (ózge últtar, din ókilderi, sheteldikter t.s.s.) boluy shart. «Biz» «olargha» qaray otyryp, ózimizding ereksheligimizdi týsinemiz, myqty bolsaq maqtanyp, kemshilikterimiz bolsa týzeuge tyrysamyz, «olardyn» ozyq tәjiriybesin mengerip, minez-qúlyqtary jaqsy bolsa «olargha» úqsap, beyimdeluge talpynamyz.   Yaghni, adam ataulygha ózin-ózi aiqyndau (iydentifikasiya), ózi tektestermen bәsekelesu jәne qarsylasu tәn. Álem tarihynda myndap bolghan san-aluan soghystardy aitpaghanda, orta ghasyrlardan beri-aq Úly Krest joryqtary, Shynghys han shapqynshylyghy, Arab shapqynshylyghy jәne ózge de iri soghystar qauymdargha jiktelgen adamdardyng arasyndaghy qarym-qatynasqa syzat týsirip, «biz» ben «olar» bir-birimen ýzdiksiz teke-tiresuimen keledi. IYә, adamzat tarihy – soghystar tarihy.  Tipten, osy «Biz adam retinde kimbiz?» degen súraq HH ghasyrda alapat Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng tútanuyna yqpal etken úshqyn boldy. Gitlerlik Germaniya nemisterdi taza ariyalyq, asqaq últ dep jariyalap, ózge últtardy qúl retinde sanauynyng sony әlemdi qamtyghan qandy qyrghyngha úlasty... Biraq, adamzat tarihtyng ashy sabaqtarynan nәtiyje shygharar emes. Bayaghy sol, «biz» ben «olardyn» arasyndaghy pendeshilik pen kýnshildik, baqtalastyq pen bәseke, janjaldasu men qan tógilgen qaruly qaqtyghystar әlemning әr týpkirinde әli kýnge deyin jalghasyp keledi.

Al, beybit ómir jaghdayynda últtar men memleketter arasynda bәsekelestik pen seriktestik, alys-beris pen qarym-qatynas órbiydi. Keshegi Londonda ótken jazghy olimpiada memleketter arasyndaghy sporttyq bәsekelestikting jarqyn kórinisi, onda әrbir últ ózining eptiligin, kýshtiligin, shapshandyghyn, batyldyghyn dәleldeuge tyrysty. Múnday bәseke ómirding kez kelgen salasynda siz ben bizge bilinbey, eshbir tolastamay jýrip jatyr. Sondyqtan da, Elbasymyz N.Á. Nazarbaevtyng bәsekege qabiletti el boluymyz qajet dep barsha qazaqstandyqtardyng aldyna biyik mindet qoiyynyng syry terende.

Bәsekege qabiletti últ retinde taytalasqa týspes búryn, әrbir últ ózining kim ekenin, әleueti qanday ekenin, ózgelerden qanday artyqshylyqtary men kemshilikteri bar ekenin baghamdaydy.  Úly Abay atamyz «Qara sózinin» ekinshi sózinde qazaq últyn kórshiles noghay, orys, tatar, sartpen salystyryp, óz últynyng kem-ketigin kórsetui tegin emes.

Endigi mәsele - qazirgi әlemdegi myqty últtardyng bizden nendey artyqshylyqtary bar? Áriyne, adamdy Alla taghala pende etip jaratqandyqtan, ol kemshiliksiz emes, sol siyaqty kez kelgen últtyng da kemshilikti tústary men jaghymsyz qasiyetteri boluy haq. Biz onday kólenkeli tústargha nazar audarmay, әr últtyng ýlgi tútarlyq sapalaryna ghana toqtalghymyz kelip otyr. Ondaghy oiymyz – ózge órkeniyetten ónege alu.

Myqty últ degende aqyl-aylasy mol evreyler  kópshilikting oiyna birden týseri sózsiz. Áriyne, әrbir últtyng tarihy erekshe, biraq evreylerding tarihy mýldem bólek. Evrey últy týrli qughyn-sýrgin kórip, ózining bayyrghy atamekeninen óte úzaq uaqyt jyraqta ómir sýrse de, ózining ana tilin, ata babalarynyng salt-dәstýri men diny ústanymdaryn úmytpaghan. Olardyng ózge halyqtardyng arasynda shashyrap ómir sýruge әbden beyimdelgeni sonsha, antiysemitter olardy tipten «ózge últtyng denesinde ómir sýrgishter» dep jazghyrady. Qolynan kelmegesin, kóre almaghandyghynan ishi kýiip, túz jalaydynyng keri búl.

Evreylerding boyyndaghy maqtanugha túrarlyq últtyq qasiyetti evrey oishyly Haim Jitlovskiy: «Sen sosialistsing be, kommunistsing be, anarhistsing be, kim bolsang ol bol, biraq birinshi kezekte sen evrey bol, evreylerding ishinde júmys iste, evrey intelliygensiyasy evrey halqyna tәn boluy tiyis» dep tújyrymdaydy. Búl últshyldyq emes, últjandylyq.

Ataqty amerikandyq kәsipker Genry Ford 1920-1922 jyldary jazghan «Halyqaralyq evreylik» (aghylsh. The International Jew) atty antiysemittik kitabyn jazyp, ol ýlken súranysqa ie boluynan 16 tilge audarylady. G.Ford  osy enbeginde evrey últynyng erekshelikterin ashyp zertteydi. Onyng kórsetuinshe «evreylik» әlemdi biyleuge úmtylushy evreylerding qúrghan jýiesi. Evreyler ghasyrlar boyy sauda men qarjy operasiyalaryn jasaugha әbden beyimdelgen, janany biluge yntyq, olar algha qoyghan maqsattaryna jetpey tynbaydy, bir-birine әlemdik auqymda jәrdemdesedi. Osynyng barlyghy týptep kelgende kez kelgen eldegi azghantay ghana evreylerding memlekettik basqaru tetikterin, ekonomika, bilim-ghylym jәne mәdeniyet salalaryn myqtap qoldaryna aluyna yqpal etedi. Yaghni, ol evreylerdi әlemdi basqaratyn az sandy, aqyldy úiymdasqan, júmylghan júdyryqtay kýsh dep kórsetedi.

G. Fordyng oiyna dәlel retinde Aron Chernyaktyng "Nobelevskie premiy y evreystvo" atty enbegindegi Nobeli syilyghy laureattarynyng statistikasy jóninde bergen mәlimetterin keltire keteyik:

Mineki, jogharydaghy keste evreylerding bәsekege qabiletti últ ekendigining taghy bir aiqyn dәleli. Forbes jurnalynyng mәlimetterine sýiener bolsaq,  әlemdegi milliarder alpauyttardyng da basym bóligi evreyler.

Qazaqtardyng evrey últynan ýirenetin nәrseleri kóp-aq. Eng aldymen últtyng ishki birligin nyghaytu, bir-birine qamqor bolyp, qoldau kórsetu, jeke mýddeden últtyq maqsat-múratty biyik qoya bilu siyaqty qasiyetterdi boygha sinirer bolsa, qazaq halqy әlemdi biylep-tóstemese de, ózgelermen bәsekege tótep beretin birtútas hәm sapaly últqa ainalar edi.

Sonymen qatar, evreylerding boyyndaghy erekshe atap ótetin asyl qasiyet – olardyng óz ana tilderi men últtyq qúndylyqtaryn saqtap, odan әri bayytugha degen úmtylysy. On segiz ghasyr boyy «til retinde ólip qalghan» dep sanalyp kelgen ivrit tili býginde Izrailiding memlekettik tiline ainalyp otyr. Býgin ivrit tili - jappay qoldanystaghy naghyz memlekettik til. Olar kóne ivrit tilin tiriltip qana qoymay, jana zamangha say beyimdep, janghyrtugha kýsh saluda. Ivritti damytu sionizm iydeologiyasynyng ajyramas bóligi.  Izrailiding birinshi preziydenti Haim Veysman «Biz Eres-Israelige Varshavanyn, Pinsk men Londonnyng ómirin kóshirip alu ýshin kelgen joqpyz. Sionizmning mәni – evreylerding bóten mәdeniyetting qysymymen boyyna sinirgen barlyq bógde qúndylyqtardy ózgertu» dep aitqan eken. Sodan beri ivrit tilin damytu bes týrli baghytta jýrude: 1) qoldanylmaytyn ejelgi sózderding mәnin janashalap ózgertu; 2) ivrit grammatikasynyng zandary boyynsha bir týbirdi týrlendiru arqyly jana sóz jasau; 3) eki jәne odan da kóp zat esimderdi qosyp aitu arqyly jana úghym bildiretin qos sózder jasau; 4)  jana úghym bildiretin kýrdeli qysqartylghan sózder jasau; 5) sheteldik sózderdi ivritke sinirip alu.

Shirkin-ay, evreyler nesheme ghasyr búryn ólgen ivrit tilin tiriltip jatqanda, bizding qazaq ózining kórkem de bay ana tili – tiri qazaq tilin jappay mengerip, naghyz memlekettik til retinde kórkeytuge «shala qazaq» - «taza qazaq» bolyp jiktelmey, bir kisidey atsalysar kýn qashan tuar eken... Qazaqtar aty-jóni men bet-әlpeti boyynsha ghana emes, ishki jan-dýniyesimen, últtyq ruhymen de naghyz qazaq boluy tiyis. Qanshama azap kórse de eshbir moyymaghan evreyler beyne bir suarylghan bolattay asyl sapalargha qol jetkizip otyr.

Evreylerden últtyq sapasy boyynsha asyp týspese, eshbir kem týspeytin kelesi bir últ – japondar. Japondardyng basty últtyq erekshelikterining biri – dәstýrshildik pen enbekqorlyq. Olar jan-jaqty janarugha qanday qúshtar bolsa, dәstýrdi saqtaugha da sonday adal, qorshaghan dýniyeni qanday әsemdikpen sezinse, enbekke de sonday sýiispenshilikpen berilgen. Búl olardyng qanyna singen әdet. Tipten 140 million adam erkin sóilep, 128 million adam ana tilim dep esepteytin, 2136 iyerogliften túratyn (1006 kyoiku kandziy jәne 1130 kandzy iyeroglifterinen jinaqtalghan, negizi iyeroglifteri odan da kóp, 2010 jyly Japoniya Bilim ministrligi alfavitti 2136 ieoglifpen shekteu turaly bәtuagha kelgen) últtyq jazularynyng ózi tútas bir әlem.

Osy jerde S. Hantingtonnyng «Órkeniyetter qaqtyghysy» atty enbegindegi mynaday oi-tújyrymgha toqtala ketkimiz kelip otyr: «Sentralinymy elementamy luboy kulitury ily sivilizasiy yavlyaytsya yazyk y religiya... V techenie vsey istoriy raspredelenie yazykov v miyre otrajalo raspredelenie vlasty v miyre. Naibolee shiroko upotreblyaemye yazyky – angliyskiy, mandarinskiy, ispanskiy, fransuzskiy, arabskiy, russkiy – yavlyaytsya ily byly yazykamy imperialisticheskih gosudarstv, kotorye aktivno pooshryaly ispolizovanie svoego yazyka drugimy narodami. Sdvigy v raspredeleniy vlasty priyvely k sdvigam v raspredeleniy yazykov. ...Kogda byvshie koloniy shly k nezavisimosty y toliko dobivalisi ee, pooshrenie razvitiya y ispolizovaniya mestnyh yazykov, kak y boriba s yazykamy imperii, byly odnim iz sposobov, pry pomoshy kotoryh nasionalinye elity otlichaly sebya ot zapadnyh kolonialistov y opredelyaly svoy iydentichnosti. Posle obreteniya nezavisimosti, odnako, elitam etih obshestv potrebovalosi otlichatisya ot prostogo luda svoih stran. Sredstvo nashlosi: svobodnoe vladenie angliyskiym, fransuzskim y drugimy zapadnymy yazykami. V rezulitate elitam ne-zapadnyh obshestv zachastui namnogo proshe obshatisya s jiytelyamy Zapada y drug s drugom, chem s narodom iz svoih obshestv (podobnaya situasiya iymela mesto na Zapade v XVII–XVIIIvekah, kogda aristokraty iz razlichnyh stran prekrasno obshalisi drug s drugom po-fransuzski, no ne umely govoriti na nasionalinyh yazykah svoih stran)».

Biraq japondyq elita múnday «tildik aurugha» boy aldyrmaghan. Tili men jazuy qazaq tiline qaraghanda anaghúrlym kýrdeli bolsa da, óz ana tilin – japon tilin bilmeytin japondyq joq. Oghan qosa tendesi joq klassikalyq teatry, san-aluan jekpe-jekteri, biregey shay jasau rәsimi, nәziktik pen әsemdikke toly iykebana jasau óneri t.b. japondargha ghana tәn salt-dәstýrleri sabyrlyq pen enbekqorlyqty qajetsinetin últtyq ónerge ainalghan.

Japondardyng basqalardan ereksheligi - olar týpki nәtiyjege jetuding mazmúnyna qatty mәn beredi. Bir ghana mysal: kudo atalatyn japondyq sadaq atu óneri ýshin nysanagha dәl tiygizuden búryn, sadaq tartu ónerining qyr-syryn asqan sheberlikpen oryndau manyzdyraq. Múnday yjdaghattylyq jaghdayynda ózin-ózi aldau men nemqúraylyqqa eshbir oryn bolmasy anyq. Japondar ýshin dýniyening eng asyly - ar-namys. Ar-namys ýshin harakiry jasap, otan ýshin kamikadze bolyp, óz erkimen jan qii da tarihtarynda bar. 

Basqasy basqa, dәstýrshildik japondarda myqty saqtalghan. Osyghan baylanysty olardyng II-shi dýniyejýzilik soghystan keyin basshylyqqa alghan “Japondyq ruh, europalyq bilim men tehnologiya” ústanymy elding keremet jetistikterge jetuine, sonymen birge otanshyldyq sezimderin damytularyna ýlken serpin berdi. Japoniyadaghy últtyq iydentifikasiya prosesinde «Shyghys-Batys» qarym-qatynasynyng mәselelerin ýilesimdi sheshuge basa nazar audarylady. Japon eli ýshin búl qiyn týiindi tabysty sheshu әlemdik tarihtaghy, halyqaralyq qatynastar men mәdeniy-gumanitarlyq yntymaqtastyqtaghy elding óz ornyn tabuyn bildiredi. Biz de osylaysha, qazaqy ruhty saqtay otyryp, jan-jaqty janghyruymyz qajet.

Jogharyda S. Hantington aitqanday, aghylshyndar imperialist otarshy el retinde de, bәsekege qabiletti úlaghatty últ retinde de әlemdi moyyndatqaly qashan. Úlybritaniyadaghy halyq sany 62,2 mln. adam bolsa da, aghylshyn tilin ana tilim deushiler әlemde 410 mln., al 1 mlrd. astam adamzat ony ana tilimen qatar jýretin ekinshi til retinde moyyndaydy, oghan qosa aghylshyn tili BÚÚ tanyghan 6 resmy tilding biri (arab, ispan, qytay, orys, fransuz tilderimen qatar). Álemdegi eng kóp qoldanylatyn tilge ainalghan aghylshyn tilining leksikasyndaghy sózderding 70 % kirme sózder bolyp tabylady. Yaghni, aghylshyndarda til bayytu prosesi ýzdiksiz jýrip keledi, ózge tilderden engen úghymdar, jana terminder, neologizmder t.b. esebinen damyp ketken. Búl qazaq tilin damytuda eskeretin ózekti mәsele. Qazirgi kezde bizding keybir sózdik jasaushy mamandarymyz terminderdi qazaqshagha audarugha qúmar. Ókinishtisi sol, búl tildi bayytpaydy, kerisinshe, ony oqshaulaytyn qadam. Keyde sonday «audarmashylardyn» audarghan terminderin ózge últ emes, qazaqtardyng ózi týsinbey basyn qatyryp jatady... Halyqaralyq auqymda qoldanylatyn, barshagha týsinikti terminder kez kelgen tildi bayytady emes pe, olardy qazaqshagha audaryp, aram ter boludyng qanshalyqty qajeti bar? Kirme sózder tilimizdi shúbarlaydy dep oqshaulana bermeuimiz kerek, bile bilsek dәstýrli qazaq tilining ózinde ózge tilderden engen kirme sózder tolyp jýr. Kezinde arab, parsy tilderinen engen qalam, bilim, ghylym,  kәmelet, tәrbiye, múghalim, kitap, dәpter, әdebiyet, abyroy, amal, adal, aram, әsker, әiel, dәulet, dәuren, zayyp, zeyin, kýmәn t.b., orystan engen barqyt, baqalshik, bodan, bolys, zauyt, oyaz, siyaz, sot, starshyn, samauryn, soma t.b. sózder býginde qazaqtyng tuma sózindey bolyp sinip ketken.

Jalpy, aghylshyndardy ereksheleytin jaqsy sapalar – punktualdylyq, sayahat jasaugha qúmarlyq, inabattylyq, salt-dәstýrdi saqtau, últtyq maqtanyshpen astasyp jatqan órkókirektik, jomarttyqqa úlasyp jatqan paydakýnemdik, salqynqandylyq,enbek etu men demalysty úshtastyra bilu tәn. Qazaqtardyng jeri qanday keng bolsa, kónilderine arqany kenge salyp, jaybaraqat jýru tәn. Sondyqtan bolar, qazaqtargha aghylshyndar siyaqty punktualdy boludyng qiyn boluy. Biraq biz punktualdy bolugha tiyispiz, uaqyt talaby solay. Qarapayym túrmys-tirshilikti bylay qoyghanda, memlekettik manyzy bar isterdi jýzege asyruda da punktualdyq asa qajet. Al sayahat jasaugha qúmar jihankezdigimen aghylshyndar әlemning jartysyn otarlap alghanyna tarih kuә. «Bolar elding balalary birin-biri batyr der» demekshi, er azamattaryna mister, ser dep, әiel zatyna miss, missis dep izet-qúrmet kórsetetin inabattylyqqa toly djentelimendik qasiyetteri óz aldyna bir tóbe. Olar júmys dese janyn salyp, bos uaqytta demalysty úiymdastyra biledi. Birdi eki qylyp, payda tabugha da sheber, sóite túra sarandyqqa boy aldyrmaghan. Kapitaldy saqtau men kóbeytuding nebir amaldaryn oilap tapqan aghylshyndar qazir óte yqpaldy el, al astanasy - London qalasy әlemdik iri qarjy jәne iskerlik ortalyghy. IYә, kórip otyrghanymyzday, biz ýshin ýirener nәrse kóp-aq.

Bar salada baghy janyp, aty ozyp túrghan ónegeli últtar turaly әngime qozghalsa, keybir qazekemder: «qazir naryq zamany ghoy, bәrin aqsha biyleydi, el men jer qayda qashar deysin, aldymen óz jaghdayymdy týzep alayyn» deui mýmkin. Búl últtyng keleshegin oilamaytyn, bir kýndik ómir sýruding nadan psihologiyasy. Últ pen memleketting qaryshtap damuy ýshin onyng әrbir ókili ózining taghdyryn el-júrtynyng bolashaghymen tyghyz baylanystyruy tiyis. Qazaqstandyq ghalym A. Aytaly naryqtyq qatynastar qalyptasyp kele jatqan elderde patriotizmning irgetasyn ekonomikalyq kózqarastar qúraytynyn atap kórsetedi. Osyghan baylanysty ol «Últtanu» atty enbeginde II-shi dýniyejýzilik soghystan keyin kýl-talqany shyqqan Germaniyanyng ekonomikasyn qalpyna keltiruge yqpal etken nemis patriotizmining on ósiyetine nazar audarady:

1. Tipti úsaq-týiek shyghyn shygharghanda da, otannyng jәne el azamattarynyng mýddelerimen eseptes.

2. Shet elding bir tengege túratyn tauaryn satyp alghanda, óz eline bir tenge ziyan keltiretinindi úmytpa.

3. Sening aqshang tek nemis saudagerleri men júmysshylaryna payda әkelui tiyis.

4. Shet elden kelgen mashina men qúral-saymandardy qoldanyp, nemis jerin, shanyraghyn, nemis sheberhanasyn qorlama.

5. Dastarhanyna shet elding etin, mayyn t.b. qoyma, sebebi ol nemis et óndirisimen otandyq mal sharuashylyghyna ziyan keltiredi.

6. Ár uaqytta nemis qaghazyna nemis siyasyn malyp nemis qalamymen jaz da, nemis sorghyshymen sorghyz.

7. Nemis iygiligine tek nemisting úny, nemisting jemisi, nemisting eti jaraydy.

8. Tek qana nemis matasynan tigilgen syrt kiyim men nemis qolynan shyqqan bas kiyimderdi kiy.

9. Eger sen nemis kofesin ishking kelmese, Germaniyanyng odaqtastarynan әkelingen kofeni ish.

10. Esh uaqytta shet elding tauaryna qyzyqpa jәne esinde berik saqta: Germaniya azamattarynyng keregin tek Germaniya ghana shyghara alady.

Al endi osy saryndaghy ústanymdar qazirgi Qazaqstan jaghdayynda qanday kýide túr? Áriyne, ókinishke oray, mýldem kerisinshe jaghdayda: ishki naryqty importtyq zattar basyp túrghan, tútynushylyq psihologiya adamdardyng sanasyn jaulap alghan qazirgi kezende múnday úrangha azamattarymyzdyng mәn bermeytini anyq әri búl kekesin kýlki tuyndatary haq. Qanday kezende ómir sýrsek te, últtyq bolmysymyzdy saqtay otyryp Otanymyzdy kórkeytuge kýsh salu - ata-babalarymyzdyng aruaghy aldyndaghy asyl boryshymyz bolyp tabylady.

Óz zamanynda Kemal Atatýrik: “Keremet tek shetelde ghana emes. Syrttaghygha tabynghansha, batys júmysshysy, injeneri jәne bankiyrinen kem týspeytinimizdi dәleldeyik” degen úran kótergen. Halyqty óz kýshine sendiru tәjiriybesi, shyn mәninde, ghajapqa ten. Tolassyz soghystarda ziyaly qauymynyng eleuli bóliginen aiyrylsa da týrikter jana qúral-saymandy tosyrqamay, tehnologiya tilin tez mengerdi. Tughan últyna Atatýrik qalay sense, halqy da ony medet tútty. Osy úly senim qyruar qiyndyqtardy joydy. 1933 jyly Týrkiya Respublikasynyng 10 jyldyghynda Atatýrik halyqqa arnaghan lebizin “Týrikpin degen adam qanday baqytty!” degen sózben ayaqtaghan. Ózining tughan últyna degen maqtanysh pen sýiispenshilik sezimin ol osy bes sózge syighyzghan.

Mine, bәsekege qabiletti últ boludyng astarynda qanshama tylsym syr jatyr. Qay últtyng ómir tәjiriybesine qarasanyz da, olar últtyq ruhyn, tilin, dinin, dilin, salt-dәstýrin, jalpy últtyq erekshelikterin saqtay otyryp jan-jaqty damugha qol jetkizgen. Qazaq últy da osyny әrdayym este saqtauy tiyis. Órkendegen Qazaq elining últtyq ruhy әrdayym asqaq bolsyn!

Seyilbek Músataev,

Ál-Faraby atyndaghy

QazÚU Sayasattanu kafedrasynyng professory,

sayasy ghylymdarynyng doktory

Abai.kz