14 jeltoqsanda reseyliktermen tikeley baylanysta Putin ózining jyl sayynghy ýlken baspasóz mәslihatyn ótkizdi. Ol osy baspasóz mәslihatynda Ukrainany demilitarizasiya jәne denasifikasiya jasap, beytarap mәrtebesin alugha baghyttalghan «arnayy әskery operasiyanyn» maqsattary ózgermeytinin taghy bir mәrte mәlimdedi. Búl joly Putinning ritorikasy aitarlyqtay ózgergendigi anyq bilinip, orys әskerlerining bolashaq ilgerileu shebin bildirushi retinde Odessa, Nikolaev, Ochakov, Dnepropetrovsk, Harikov qalalarynyng attary ataldy.

Putinning osy jolghy is-әreketi bir kezdegi «halyq kósemi» Stalinning Ekinshi dýniyejýzilik soghys kezinde ayaq astynan hәm kýtpegen jerden orys halqy (búryn ol tek kenes halqy delinetin – K.J.) turaly sóilep, kenes armiyagha aq gvardiyalyq pogondaryn qaytaryp, medalidaryn taghayyndaghan kezdegi sózderin aina-qatesiz eske týsiredi. Stalin búghan deyin tap osy halyqtyng kózi ashyq, kókiregi oyau bekzattarynyng kózin joydy. Arghy tegi gýrji Stalin siyaqty, Putinde ataghyn tars esten shygharyp, kenetten «orys» bola qaldy.

Oghan deyin Putin «Resey orystar ýshin deytinderge qarata, olardy tek aqymaq hәm arandatushy» dep aitaty. Mәselen, ataqty orys últshyly Demushkindi «Reseyge – orys biyligi» degen tudy ilip qoyghany ýshin týrmege japtyrdy. Jalpy, Elisin men Putinning kezinde Reseydegi «ORYS» sózi barlyq jerde «RESEYLIK» dep auystyrylghanyn RF jana tarihynan jaqsy bilemiz. Ukrainany qarusyzdandyru jәne onyng sayasatyn týbegeyli ózgertu turaly әngime bastalghan shaqta kózi ashyq TMD-lyqtar reseylik sharttargha bas shayqay qaraytyny anyq.

Ukraina shapqynshylyqtyng eng qiyn alghashqy ailarynda ólispey berispedi. RF sharttaryn absurd dep sanady. Tipti kishkentay Bahmutty basyp alugha maqtauy orys әskeri baqanday jeti ay uaqytyn ketkenine qaramastan, orystardyng tauy Odessa nemese Harikovte nege shaghyldy búl týsiniksiz. Doneskke jaqyn ornalasqan Bahmuttanda shaghyn Avdeevkagha resey әskerin tópep tókse de ony qorghaushylar birneshe ay boyy jartylay qorshauda esh berilmey soghysyp jatyr. Biraq Putinning hoshynyng kóterinki bolatyn sebebi, dәl qazirigi soghystyng ólara jenistik barysy qatty únaydy hәm onyng barysynan ózi ýshin jaqsy janalyqtardy asygha kýtedi.

Osy bir asygha kýtuler Batysta oryn alyp jatqan oqighalargha tikeley baylanysty desek artyq aitpaymyz. 2023 jyldyng sonyna qaray odaqtastar tarapynan Ukrainagha keler jyly beriletin kómek kólemi dýdamaldyqqa ainalyp ýlgerdi. AQSh búl kómekti qayta qarastyru әreketteri ishki kedergilerge, atap aitsaq, partiyaaralyq kýreske (Demokrattar men respublikashylar, al EO qúrylymdarynda – oppozisiyalyq Vengriya) tap boldy.

Kremli osylardyng barlyghyn geosayasy jaudyng aiqyn әlsizdigi hәm onyng jeniliske úshyrauyna bastap әkeletin basty sharty dep sanaydy. Osylay toqmeyilsuding aqyry 14 jeltoqsanda oryn aldy. Zelenskiyding Vashingtonnan Skandinaviya arqyly eline oraluy oghan birneshe manyzdy әskery jәne qarjylyq kómek paketin syilady. Europalyq Odaqtyng óz qataryna Ukrainanyng qosugha baghyttalghan kelissózder prosesin bastau turaly sheshim Putinning tәtti ýmitining jelkesin ýzdi desek esh artyq aitqanymyz emes.

Putinning Viktor Orbannyng kelissózder prosesin bastau turaly sheshimge tosqauyl qoya alady degen ýmiti aqtalmady, kerisinshe, aumaqtyq jer dauy bola túrsa da, Ukraina men Moldova mýldem basqa mәrtebege ie boldy: endi olargha keybir bolmashy dýniyelerdi rettep alghandarynan keyin EO-gha kiruge kepildik berilip otyr. IYә, bolmashy dýniyelerdi rettep alushylyq kóp uaqytty aluy mýmkin, biraq olar qazirding ózinde EO at basyn búrdy. Europanyng Reseyge qarsy sanksiyalarynyng 12-shi paketi qabyldandy. Amerika jana sanksiyalar engizse salysymen, onyng izin ala Japoniya men Úlybritaniyada jana sanksiyalar tizimin jariya etti.

Reseylik strategterdi alandatqan taghy bir dýnie 14 jeltoqsanda AQSh Kongresi qabyldanghan qorghanys budjeti jobasynyng bir bóligi. Onda Amerika preziydenti Amerika Qúrama Shtattarynyng NATO júmysyn toqtatpay odan ary óristetui kerek degen úsynysy. Búl tújyrym Amerika Qúrama Shtattary Senatynyng úsynysy men maqúldauymen ghana mýmkin bolady. Putinning ishtey tilegen 2025 jyldyng qantarynda Donalid Tramp Aq ýige qonjiyp, barsha euroatlantikalyq yntymaqtastyqtyng shanyraghyn ortasyna týsiredi degen tәtti ýmitining kýli kókke úshty.

Eger osy soghys bolmasa, Resey KSRO kezininen qalghan әleuetin sheberlikpen paydalanyp, әlemge, onyng ishinde NATO-gha  dónaybat shegetin basymdyghynan aiyrylyp qalmas edi. Putinge eski kenestik qaru-jaraqpen qarulanghan Ukrainany «demilitarizasiyalau» mýmkin bolmay qalghandyghy jahan júrtyna ayan boldy. Eski qarudyng jetispeushiligin ozyq NATO qaru-jaraghy almastyra bastady. 2024 jyly Ukraina AQSh-tyn, Europanyng jәne ózining otandyq qorghanys kәsiporyndarynan keletin F-16 úshaghymen jәne taghy basqalarmen qarulanyp, «demilitarizasiya» jasaudyng ne ekendigin endi Reseyding ózine juan júdyryqtylyqpen úqtyratyn bolady.

Kerimsal Júbatqanov,

tarih ghylymdarynyng kandidaty, Qazaq - Orys Halyqaralyq Uniyversiytetining dosenti

Abai.kz